تاریخ های محلی ایران
حمیدرضا پیغمبری؛ حسین بادامچی
چکیده
کتیبه‌‌های شاهی و متون اقتصادی و حتی ادبی بینالنهرین در اواخر هزارۀ سوم ق.م. بیش از هر زمان دیگری به خلیج‌‌فارس و سرزمینهای این منطقه، بهویژه دیلمون، مَرخشی، مَگن و مِلوخَّه، اشاره دارند. این متون از ثروت و گاه قدرت مردمان ابن سرزمین‌‌ها سخن می‌‌گویند و بر برقراری رابطۀ بازرگانی پویا یا اقداماتی در جهت تسلط بر این مناطق ...
بیشتر
کتیبه‌‌های شاهی و متون اقتصادی و حتی ادبی بینالنهرین در اواخر هزارۀ سوم ق.م. بیش از هر زمان دیگری به خلیج‌‌فارس و سرزمینهای این منطقه، بهویژه دیلمون، مَرخشی، مَگن و مِلوخَّه، اشاره دارند. این متون از ثروت و گاه قدرت مردمان ابن سرزمین‌‌ها سخن می‌‌گویند و بر برقراری رابطۀ بازرگانی پویا یا اقداماتی در جهت تسلط بر این مناطق دلالت دارند. در این پژوهش که به شیوۀ توصیفی-تحلیلی به نگارش درآمده است، نخست تلاش شده تصویری از جغرافیای تاریخی منطقه ارائه شود و سپس با تحلیل مدارک تاریخی و با کمک‌گرفتن از دادههای باستان‌‌شناختی به این پرسش پاسخ داده شود که دلایل شهرت این نواحی و توجه به آنها چه بوده است. بررسی‌‌ها نشان میدهد که در هزارۀ سوم ق.م. راههای خشکی در اثر جنگهای ویران‌‌گر و خصومتی که پیوسته میان بینالنهرین و عیلام و متحدانش در جریان بود، ناامن و مهجور شد و فعالیتهای بازرگانی با نوسان و اختلال مواجه گردید. از این رو، بازرگانان برای دستیابی به کالاهای شرق فلات ایران و درۀ سند به راههای دریایی روی آوردند. دریانوردی در آن روزگار با وجود دشواری‌‌ها و خطراتش، منافع بسیاری در پی داشت و حتی پادشاهان بزرگ سومر و اکّد را به خود جلب کرد. تحقیق حاضر نشان میدهد که این جریان سبب اصلی ثروت و شهرت سرزمینهای عمدتاً واسطه در بازرگانی خلیج‌‌فارس گردیده است.
تاریخ های محلی ایران
پروین بیگ محمدی؛ محمدرضا علم؛ علی قاسمی
چکیده
در اوان بنیان‌گذاری سلسله‌ی پهلوی، وضعیت بهداشت عمومی و درمانی خوزستان از جنبه‌هایی مانند داشتن آب آشامیدنی سالم، شیوع و درمان بیماری‌ها، بهداتشت فردی و عمومی، امکانات درمانی و پزشکی و آگاهی‌های مربوط به تندرستی، در وضعیت نامطلوبی قرار داشت. بر این اساس، این پژوهش با روش مطالعات تاریخی و رویکرد توصیفی-تحلیلی مبتنی بر منابع کتابخانهای ...
بیشتر
در اوان بنیان‌گذاری سلسله‌ی پهلوی، وضعیت بهداشت عمومی و درمانی خوزستان از جنبه‌هایی مانند داشتن آب آشامیدنی سالم، شیوع و درمان بیماری‌ها، بهداتشت فردی و عمومی، امکانات درمانی و پزشکی و آگاهی‌های مربوط به تندرستی، در وضعیت نامطلوبی قرار داشت. بر این اساس، این پژوهش با روش مطالعات تاریخی و رویکرد توصیفی-تحلیلی مبتنی بر منابع کتابخانهای و اسناد و نشریات به‌دنبال پاسخگویی به این پرسش اصلی است که، وضعیت بهداشت و درمان شهرهایی نظیر اهواز، آبادان، خرمشهر، شوشتر، دزفول، مسجدسلیمان و بهبهان در طی دوره‌ی رضاشاه، به نسبت دوره‌ی قاجاریه، چه تغییر و تحولی، یافته است؟ نتایج پژوهش نشان میدهد، به رغم انجام برخی اقدامات بهداشتی و درمانی دوره‌ی پهلوی اول، همچون تأسیس مراکز درمانی جدید، التزام به رعایت قوانین بهداشتی، واکسیناسیون عمومی، نظارت بر کادر درمان، احداث تأسیسات بهداشتی نظیر رختشوی‌خانه، غسال‌خانه، بنگاه آبیاری، تسطیح و آسفالت خیابان‌ها و ترویج آگاهی‌های مربوط به بهداشت فردی و عمومی، شهرهای خوزستان همچنان، وضعیت بهداشتی و درمانی مطلوبی نداشتند. با وجود این، با تداوم تدریجی این اقدامات تا اواخر دوره‌ی رضاشاه، شاهد توفیق نسبی در ساختار بهداشت و درمان خوزستان، به نسبت عصر قاجار هستیم. با این همه، به علت مشکلاتی نظیر باورهای ناصحیح بهداشتی و درمانی مردم، ناکافی بودن بودجه و کمبود یا فقدان امکانات و نهادهای بهداشتی نظیر بیمارستان، کادر درمان و اداره‌ی صحیه در برخی شهرهای خوزستان، معضلات بهداشتی و درمانی این استان، همچنان تداوم یافت.
مهدی عبادی؛ ناصر ادیبان
چکیده
به‌رغم تحلیل‌های تاریخی متعددی که درباره روند فتح ایران توسط مسلمانان ارائه شده، اهمیت و تأثیر تعیین‌کنندۀ تحولات مناطق و شهرهای مرزی بینالنهرین اواخر عهد ساسانی چندان مورد توجه واقع نشده است. در نخستین مرحله فتوح مسلمین در قلمرو ساسانیان در سال 12ه، که مطابق با شرایط جغرافیایی و اقلیمی عراق و عمدتا در مناطق بیابانی جنوب و غرب ...
بیشتر
به‌رغم تحلیل‌های تاریخی متعددی که درباره روند فتح ایران توسط مسلمانان ارائه شده، اهمیت و تأثیر تعیین‌کنندۀ تحولات مناطق و شهرهای مرزی بینالنهرین اواخر عهد ساسانی چندان مورد توجه واقع نشده است. در نخستین مرحله فتوح مسلمین در قلمرو ساسانیان در سال 12ه، که مطابق با شرایط جغرافیایی و اقلیمی عراق و عمدتا در مناطق بیابانی جنوب و غرب بینالنهرین دنبال شد، مرزبانان و سپاهیان ساسانی در اغلب رویارویی‌های میدانی با سپاهیان مسلمان در کاظمة(حفیر)، مذار، ولجه، ألیس، حیره و انبار مغلوب شدند. بنابر یافتههای این پژوهش تاریخی‌ـ‌جغرافیایی، در این مرحله از فتح قلمرو ساسانیان، با توجه به‌اینکه اکثر این جنگها در نواحی بیابانی یا حاشیۀ صحرا روی داد، اعراب مسلمان به‌خوبی از انطباق‌پذیری خود با چنین شرایط جغرافیایی بهره گرفتند و با جابجایی‌های سریع در نواحی بیابانی و غافلگیر کردن مرزبانان ساسانی قدرت و برتری خود را بر آنها تحمیل کردند. علاوه بر اینکه این پیروزی‌های برق‌آسا اُبهت و شکوه نظامی و سیاسی ساسانیان در برابر اعراب مسلمان را فروریخت. با تسلط مسلمانان بر دو شهر مهم و سوق‌الجیشی حیره و انبار و تسلط بر نواحی بیابانی ماوراء فرات، حضور مسلمانان در بینالنهرین تضمین شد و زمینه برای فتح سراسری عراق و سپس ایران فراهم شد. با عنایت به اهمیت، تأثیر و پیامدهای این مرحله از فتحِ غرب و جنوب قلمرو ساسانی، می‌توان آن را مقطعی دانست که در حملات اعراب مسلمان به مناطق مرزی و تسط آنها بر شهرهای مرزی، دروازه فتح سرزمین ایران عملا به روی اعرابِ مسلمان گشوده شد.
تاریخ های محلی ایران
علی درازی؛ علیرضا علی صوفی؛ نظام علی دهنوی
چکیده
فرقه دمکرات آذربایجان با حمایت حکومت اتحاد جماهیر شوروی در سال 1324 تشکیل و در سال 1325 فروپاشید و تبعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بسیار سنگینی را برای مردم ایران داشت که پناهنده شدن جمعیت زیادی از مردم محلی آذربایجان به کشور شوروی از جمله آنها می‌باشد. هدف اصلی این پژوهش بررسی وضعیت سیاسی و اجتماعی پناهندگان فرقه دمکرات آذربایجان در ...
بیشتر
فرقه دمکرات آذربایجان با حمایت حکومت اتحاد جماهیر شوروی در سال 1324 تشکیل و در سال 1325 فروپاشید و تبعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بسیار سنگینی را برای مردم ایران داشت که پناهنده شدن جمعیت زیادی از مردم محلی آذربایجان به کشور شوروی از جمله آنها می‌باشد. هدف اصلی این پژوهش بررسی وضعیت سیاسی و اجتماعی پناهندگان فرقه دمکرات آذربایجان در اتحاد جماهیر شوروی است. روش اجرای این پژوهش توصیفی و تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع اولیه صورت گرفته سعی نگارندگان بر آن است تا تبعات انسانی و اجتماعی حکومت فرقه دمکرات آذربایجان را آشکار سازند نتیجه مطالعات نشان می دهد، پس از فروپاشی حکومت فرقه در 21 آذر 1325 تعداد پناهندگان ایرانی که به دلیل هواداری از حکومت فرقه و با فریب‌کاری رهبران این گروه به شوروی فرار کرده و پناهنده شده‌ند بین 25 تا 30 هزار نفر تخمین زده شده است. اندکی پس از این واقعه، ﺳﺮان ﺣﺰب ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ آذربایجان ﺷﻮروی و رهبران فرقه دمکرات ﺑﺮای رهایی از بار مشکلات نگهداری این حجم زیاد پناهندگان و سرکوب نارضایتی پناهندگان از عملکرد فرقه و تصمیم آنها به بازگشت به ایران، مطابق با سیاست بیرحمانه استالینی آنها را ﺑﺎ اﺗﻬﺎمﻫﺎی واﻫﯽ و غیرانسانی راﻫﯽ اردوﮔﺎهﻫﺎی ﮐـﺎر اﺟﺒـﺎری در ﺳـﯿﺒﺮی و آسیای میانه کردند و سرنوشت دهشتناک، غم‌انگیز و رقت‌باری را برای آنها رقم زدند.
تاریخ های محلی ایران
هدی سید حسین‌زاده
چکیده
در دورة حکومت شاهرخ افشار در خراسان، احمد‌شاه درانی سه مرتبة به خراسان لشکر کشید. شاهرخ که توان رویارویی مستقیم نظامی با احمد‌شاه را در خود نمی‌دید، تلاش کرد با سیاستی متفاوت با این مسئله برخورد کند. او با پناه گرفتن در قلعة شهر برای مدتی مانع تصرف مشهد شد، اما سرانجام ناچار تن به مذاکره داد و احمد‌شاه با تعیین نماینده، برای مدتی ...
بیشتر
در دورة حکومت شاهرخ افشار در خراسان، احمد‌شاه درانی سه مرتبة به خراسان لشکر کشید. شاهرخ که توان رویارویی مستقیم نظامی با احمد‌شاه را در خود نمی‌دید، تلاش کرد با سیاستی متفاوت با این مسئله برخورد کند. او با پناه گرفتن در قلعة شهر برای مدتی مانع تصرف مشهد شد، اما سرانجام ناچار تن به مذاکره داد و احمد‌شاه با تعیین نماینده، برای مدتی مشهد را تحت کنترل خود درآورد. در مقالة حاضر که با روش توصیفی و تحلیلی صورت گرفته، انگیزة احمد‌شاه برای تهاجم به خراسان و شرح درگیری‌های او در نقاط مختلف، بهویژه در مشهد؛ موضعگیری و سیاست‌های دوگانة تقابلی و تعاملی شاهرخ در مواجهة با او مورد بررسی قرار گرفته است. یافتههای پژوهش، حاکی از آن است که سابقة خدمت احمد‌شاه در سپاه نادر در شناخت او از ارکان قدرت و ساختار حکومت افشاریان و اقدام به لشکر‌کشی به خراسان نقش به‌سزایی داشت و با وجود موفقیت او، شاهرخ ناراضی هر زمان فرصت می‌یافت سر از اطاعت برمی‌تافت و مخالفت خود را نشان می‌داد. در این میان ایستادگی حاکمان محلی خراسان در مقابل احمد‌شاه نیز مثمر ثمر واقع شد تا جایی که او سرانجام به اطاعت ظاهری از شاهرخ رضایت داد و به پایتخت خود بازگشت. اما پیامد این جنگها ویرانی شهرهای مختلف و خسارات بسیار برای مردم خراسان بود که تا مدت‌های مدید قابل جبران نبود.
حبیب شرفی صفا؛ اسماعیل چنگیزی اردهایی
چکیده
رویدادهای تاریخی، علاوه بر محدودۀ زمانی، متأثر از گسترۀ مکانی هستند. این عامل پژوهشگر تاریخ را از بررسی دقیق محل حدوث وقایع ناگزیر می‌کند. بررسی تاریخ و تحولات ناحیۀ أعلم نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. أعلم در شمالی‌ترین نقطۀ استان همدان، از طریق مسیرهای ارتباطی به مراکز حکومتی مهمی همچون؛ همدان، قزوین و سلطانیه می‌پیوست. به ...
بیشتر
رویدادهای تاریخی، علاوه بر محدودۀ زمانی، متأثر از گسترۀ مکانی هستند. این عامل پژوهشگر تاریخ را از بررسی دقیق محل حدوث وقایع ناگزیر می‌کند. بررسی تاریخ و تحولات ناحیۀ أعلم نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. أعلم در شمالی‌ترین نقطۀ استان همدان، از طریق مسیرهای ارتباطی به مراکز حکومتی مهمی همچون؛ همدان، قزوین و سلطانیه می‌پیوست. به همین منظور در محل عبور به این شهرها اهمّیت سیاسی و مذهبی یافته و قلاع آن مورد استفاده حاکمان بوده است. بنابراین، مسیرهای ارتباطی و در کنار آن وضعیت جغرافیایی و گستردگی زمینها به آن اهمّیت چهارراهگی بخشیده که این امر از نگاه حاکمان و اقوام و گروه‌های مذهبی پنهان نمانده است. یافتههای پژوهش حاضر نشان میدهد، این محل به دلیل برخورداری از زمینهای پست و هموار که تردّد در مسیرهای آن را رونق بخشیده و همچنین قرار گرفتن در امتداد کوه خرقان، از اهمّیت ژئوپلیتیکی بالایی برخوردار بوده است.
عباس احمدوند
چکیده
عراق عجم از جمله حوزه‌های جغرافیایی و تاریخی است که روزگارانی به عنوان یکی از ایالت‌های مرکزی، مهم و تأثیرگذار در تاریخ ایران به شمار می‌رفت و همواره مورد توجه حاکمان از جهت شناسایی حدود و مرزهای قلمرو فرمانروایی و نیز جغرافیانگاران از حیث تعیین جغرافیایی حدود مراکز علمی و برشمردن شهرهای پراهمّیت، قرار داشت. از سوی دیگر حاکمان ...
بیشتر
عراق عجم از جمله حوزه‌های جغرافیایی و تاریخی است که روزگارانی به عنوان یکی از ایالت‌های مرکزی، مهم و تأثیرگذار در تاریخ ایران به شمار می‌رفت و همواره مورد توجه حاکمان از جهت شناسایی حدود و مرزهای قلمرو فرمانروایی و نیز جغرافیانگاران از حیث تعیین جغرافیایی حدود مراکز علمی و برشمردن شهرهای پراهمّیت، قرار داشت. از سوی دیگر حاکمان این منطقه توانستند با تسلط بر شهرها، نقاط راهبردی و شبکه راههای ارتباطی، ضمن حفظ امنیت مرزهای عراق عجم، زمینه رشد اقتصادی و بهویژه اقتصاد بازرگانی آن را فراهم آورند و موجب رونق و اهمیت بیش از پیش این محدوده جغرافیایی شوند.در پژوهش پیش رو، با روش زمینهشناسی تاریخی، با بهره‌گیری از رهیافتهای جغرافیای تاریخی به معناکاوی و محدودهبندی عراق عجم، بر اساس منابع جغرافیایی و تاریخی در دوره‌های مختلف پرداخته می‌شود. در این پژوهش، ابتدا به واژهشناسی و مفهوم آن در متون ادبی و تاریخی پرداخته و به بررسی محدوده ایالت جبال و تغییر آن به عراق عجم در منابع جغرافیایی و به تغییر مرزهای آن در طول تاریخ و جدا شدن کردستان از آن، می‌شود.
تاریخ های محلی ایران
بدرالسادات علیزاده مقدم؛ مرتضی نیک روش؛ احمد بازماندگان خمیری؛ ساسان طهماسبی
چکیده
با بالا گرفتن دامنه‌ی ارتباط میان پارسیان هند و زرتشتیان ایران در دوره‌ی ناصری، پارسیان هند با هدف اصلاح وضعیت و امور مذهبی و اجتماعی همکیشان خود در ایران اقدام به ارسال نمایندگان و تأسیس انجمن‌هایی در میان زرتشتیان ایران بهویژه زرتشتیان یزد نمودند. تشکیل این انجمن‌ها در شهر یزد در کنار تلاش‌های برخی مصلحان زرتشتی بهویژه پارسیان ...
بیشتر
با بالا گرفتن دامنه‌ی ارتباط میان پارسیان هند و زرتشتیان ایران در دوره‌ی ناصری، پارسیان هند با هدف اصلاح وضعیت و امور مذهبی و اجتماعی همکیشان خود در ایران اقدام به ارسال نمایندگان و تأسیس انجمن‌هایی در میان زرتشتیان ایران بهویژه زرتشتیان یزد نمودند. تشکیل این انجمن‌ها در شهر یزد در کنار تلاش‌های برخی مصلحان زرتشتی بهویژه پارسیان موجب رقم خوردن تحولات قابل توجهی در احوال زرتشتیان این ناحیه شد. این پژوهش با رویکرد توصیفی و تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانهای و اسنادی در پی پاسخگویی به این سؤال اصلی است که وجود انجمن‌های زرتشتی در شهر یزد در دوره‌ی قاجاریه چه نقشی در حیات فرهنگی و اجتماعی زرتشتیان این ناحیه ایفا کرد؟ یافتههای پژوهش حاکی از آن است که پارسیان هند از طریق تأسیس انجمن‌هایی همچون انجمن اکابر و انجمن ناصری، نقش قابل توجهی در بهبود وضعیت و اصلاح حال زرتشتیان یزد در دوره‌ی قاجاریه ایفا کردند. این انجمن‌ها با مساعدت نمایندگان پارسیان هند در انجام اموری مانند لغو جزیه، تأسیس مدارس نوین و برداشتن اجحافات از اقلیت زرتشتی، نقش مهمی در حیات اجتماعی و فرهنگی جامعه‌ی زرتشتیان یزد داشتند.
محسن مرسلپور؛ محمد پیری
چکیده
حکومتها در منطقة کرمان میکوشیدند با ترویج کشاورزی و در اختیار گرفتن آب و تنظیم حقابه، درآمد پایداری داشته باشند. بنابر گزارش جغرافیدانان، در قرون نخستین اسلامی کشاورزی در کرمان رونق زیادی داشته و محصولات مختلفی در آنجا به‌دست میآمده است؛ لکن عدم وجود راههای مناسب، فاصلة زیاد شهرها، موانع طبیعی چون کوهها و ناتوانی ...
بیشتر
حکومتها در منطقة کرمان میکوشیدند با ترویج کشاورزی و در اختیار گرفتن آب و تنظیم حقابه، درآمد پایداری داشته باشند. بنابر گزارش جغرافیدانان، در قرون نخستین اسلامی کشاورزی در کرمان رونق زیادی داشته و محصولات مختلفی در آنجا به‌دست میآمده است؛ لکن عدم وجود راههای مناسب، فاصلة زیاد شهرها، موانع طبیعی چون کوهها و ناتوانی حکومتها در تأمین امنیت، عدم رونق تجارت و بازرگانی را در قرون نخستین اسلامی در کرمان سبب می‌شد. سلجوقیان ساختار اقتصادی کرمان را تغییر داده و تجارت را اساس اقتصاد این منطقه قرار دادند. مقالة حاضر که با رویکردی توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانهای به موضعگیری سلجوقیان در مورد مسائل اقتصادی و تغییراتی که در دورة سلجوقی در ساختار اقتصادی کرمان نسبت به ادوار پیش پدید آمد، پرداخته است. سؤال اصلی تحقیق حاضر مبتنی بر چگونگی نقش سلجوقیان در تغییر ساختار اقتصادی کرمان است؟ که این فرضیه مطرح شده که امرای سلجوقی و شیوه معیشت ایشان نقش مهمی در این تغییر داشته‌اند. بر این اساس مقاله به این نتیجه دست یافته که سرشت شبانی و قبیلهای سلجوقیان به کشاورزی در کرمان آسیب وارد نمود اما ایشان با در اختیار گرفتن راههای تجاری، توانستند عواید سرشاری به‌دست آورند و الگوی اقتصادی منطقه کرمان را تا حد زیادی تغییر دهند.
تاریخ های محلی ایران
معصومه حنیفه؛ محمدامیر شیخ نوری
چکیده
منطقه گیلان، به‌عنوان پل ارتباطی ایران و کشورهای همسایه شمالی همواره تحت تأثیر جریان نوگرایی قرار داشت. روند نوگرایی زنان پس از مشروطیت و به‌دنبال احداث مؤسسات آموزشی دخترانه آغاز گردید، این رویه با شکلگیری جمعیت‌های ویژه زنانه در شهر رشت، سرعت گرفت. از میان این انجمن‌ها، «جمعیت پیک سعادت نسوان»، به مدیریت روشنک ...
بیشتر
منطقه گیلان، به‌عنوان پل ارتباطی ایران و کشورهای همسایه شمالی همواره تحت تأثیر جریان نوگرایی قرار داشت. روند نوگرایی زنان پس از مشروطیت و به‌دنبال احداث مؤسسات آموزشی دخترانه آغاز گردید، این رویه با شکلگیری جمعیت‌های ویژه زنانه در شهر رشت، سرعت گرفت. از میان این انجمن‌ها، «جمعیت پیک سعادت نسوان»، به مدیریت روشنک نوعدوست، بود که در سالهای 1300-1310 ش فعالیت داشت. این پرسش مطرح می‌شود که نشریه پیک سعادت نسوان، چه تأثیری بر حیات فرهنگی- اجتماعی زنان رشت داشت؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد که هدف این نشریه ایجاد خودباوری در میان زنان، تشویق بانوان به آموزشهای نوین و مبارزه با بیعدالتی در جامعه بود. این مطالعه با استفاده از روش تاریخی و رویکردهای توصیفی- تحلیلی، به تحلیل و بررسی در این زمینه می‌پردازد. دادههای پژوهش مقالات نشریه پیک سعادت نسوان، اسناد آرشیوی و منابع کتابخانهای است. پژوهش پیشرو بررسی خود را پیرامون شاخصهای آموزش، سلامت مادران، اشتغال و ازدواج بانوان قرار داده است.
تاریخ های محلی ایران
فریده باوریان؛ احمد اسدالهی گازار
چکیده
در دوران قاجار شرق ایران با موقعیت استراتژیک خاص خود به‌دلیل خودمختاری خاندانهای حکومت‌گر آن و ضعف حکومت مرکزی در روابط بین الملل عرصه‌ای مهم برای حضور مستقیم بیگانگان بوده است. در اواخر این عصر «شوکت‌الملک دوم» (1259-1322هـ.ش) از مؤثرترین چهره‌‌های این منطقه بود، که مشهور به همکاری با سیاست‌های بریتانیا می‌باشد. وی در دوران ...
بیشتر
در دوران قاجار شرق ایران با موقعیت استراتژیک خاص خود به‌دلیل خودمختاری خاندانهای حکومت‌گر آن و ضعف حکومت مرکزی در روابط بین الملل عرصه‌ای مهم برای حضور مستقیم بیگانگان بوده است. در اواخر این عصر «شوکت‌الملک دوم» (1259-1322هـ.ش) از مؤثرترین چهره‌‌های این منطقه بود، که مشهور به همکاری با سیاست‌های بریتانیا می‌باشد. وی در دوران حکمرانی خود گسترده‌ترین مناسبات را با انگلیسی‌ها برقرار ساخت. نگرش و عملکرد «محمد ابراهیم‌خان عَلَم»، نسبت به حضور انگلیسی‌ها در ولایت قاینات باعث اتخاذ مواضع سیاسی خاصی از سوی وی گردید که در رخدادهای سیاسی آن دوران تأثیراتی عمیق برجای نهاد. با توجه به این امر پژوهش حاضر سعی دارد ضمن استفاده از منابع کتابخانهای، اسنادی و مصاحبه‌ای با استفاده از رویکرد توصیفی-تحلیلی و روش تاریخی ماهیت این روابط و مواضع را مورد واکاوی قراردهد. یافتههای پژوهش با طرح این سوال که «مناسبات شوکت‌الملک علم با بریتانیایی‌ها در ولایت قاینات چگونه بود و این مناسبات چه تأثیراتی در این منطقه برجای نهاده است». بر این مبنا استوار است: شوکت‌الملک در دوران حکمرانیش با بریتانیایی‌ها مناسبات دوستانه‌ای برقرار نمود. وی با آگاهی از ضعف قاجارها برای حفظ رهبری و تثبیت موقعیت خویش به اتخاذ این سیاست روی آورد و شرق کشور را پایگاه مطمئنی برای آنها قرارداد. لکن این امر برای منطقه حاصلی جز ضعف و زوال در امور مختلف خصوصا امور اقتصادی و گسترش نارضایتی‌ها اجتماعی درپی نداشت.
محبوبه شرفی؛ مهدی علیجانی
چکیده
مروارید از جمله جواهرات ارزشمندی است که از دیرباز در خلیج فارس، صید و به اقصی نقاط جهان صادر می‌شد. مرغوبیت مروارید خلیج فارس موجب شد مشتریان زیادی در دنیا خواستار آن باشند.در پژوهش حاضر، تلاش می‌شود با استفاده از روش تاریخی و رویکرد توصیفی ـ تحلیلی به این پرسش پاسخ داده شود که وضعیت صید و فروش مروارید در خلیج فارس در متون جغرافیایی ...
بیشتر
مروارید از جمله جواهرات ارزشمندی است که از دیرباز در خلیج فارس، صید و به اقصی نقاط جهان صادر می‌شد. مرغوبیت مروارید خلیج فارس موجب شد مشتریان زیادی در دنیا خواستار آن باشند.در پژوهش حاضر، تلاش می‌شود با استفاده از روش تاریخی و رویکرد توصیفی ـ تحلیلی به این پرسش پاسخ داده شود که وضعیت صید و فروش مروارید در خلیج فارس در متون جغرافیایی قرنهای سوم تا هشتم هجری چه بازتابی داشته است؟ در واقع، براساس آگاهی‌های متون یادشده، رونق و یا رکود آن، چگونه و بر پایه چه علتهایی بوده است؟در این پژوهش، همچنین ماهیت و منشأ مروارید، نواحی و زمان صید، شیوهها و ابزارهای صید و استخراج آن و نیز انواع، قیمت، فروش و تجارت مروارید در خلیج فارس در این برهه زمانی، واکاوی شده است. این منابع از تنوع شیوهها و رونق صید و فروش مروارید در سواحل خلیج فارس خبر دادهاند
تاریخ های محلی ایران
حسن رستمی؛ عباس قدیمی قیداری
چکیده
مشروطیتِ ایران موجد نهادهای مدنی و مردمی گشت که در تاریخ ایران پیشینه و سابقه‌ای نداشت. انجمن‌های ایالتی و ولایتی یکی از اصیل‌ترین نهادهای برخاسته از جریان مشروطه‌خواهی و از خواسنه-های بنیادین مشروطه‌خواهان بود که در اولین دورۀ مجلس شورای ملی به تصویب رسید و حلقۀ ارتباط مردم با دولت و مجلس گردید. شهر زنجان از جمله نقاطی بود که در ...
بیشتر
مشروطیتِ ایران موجد نهادهای مدنی و مردمی گشت که در تاریخ ایران پیشینه و سابقه‌ای نداشت. انجمن‌های ایالتی و ولایتی یکی از اصیل‌ترین نهادهای برخاسته از جریان مشروطه‌خواهی و از خواسنه-های بنیادین مشروطه‌خواهان بود که در اولین دورۀ مجلس شورای ملی به تصویب رسید و حلقۀ ارتباط مردم با دولت و مجلس گردید. شهر زنجان از جمله نقاطی بود که در آن انجمن ولایتی دایر شد، اما به موازات ابهام در حوادث مشروطۀ این شهر، کارنامۀ انجمن ولایتی زنجان نیز در سایه قرار گرفت. مسئله اصلی این پژوهش عملکرد انجمن ولایتی زنجان و نسبت آن با جریان مشروطه‌خواهی در ایرانِ عصر مشروطه است. این مقاله با گردآوری دادههای کتابخانهای، اسنادی و استفاده از منابع اصیلی چون روزنامه‌های عصر مشروطه و تجزیه و تحلیل این داده‌ها به روش توصیفی-تبیینی این موضوع را مورد بررسی قرار داده است. براساس یافتههای پژوهش عملکرد انجمن ولایتی زنجان در جهت نیل به اهداف مشروطه با فراز و فرودهایی همراه بوده است که وابستگی اعضای انجمن به طبقات فرادست، روابط خویشاوندی با گروه‌های مخالف، ضعف مشروطه-طلبان، رقابت‌های علما، الویت بخشی به منافع شخصی و حوادث جاری مشروطه در تهران و تبریز به عنوان پایگاه‌های اصلی مشروطیت، بر فعالیت‌هایشان تأثیر گذاشت. با توجه به این عوامل کارنامۀ انجمن ولایتی زنجان در عصر مشروطه با ناکامی در تحقق خواسته‌ها و اهداف جریان مشروطه-خواهی همراه گردید.
تاریخ های محلی ایران
کیخسرو خسروی نژاد؛ سهیلا ترابی فارسانی؛ اسماعیل سنگاری
چکیده
انتخاب همیشگی تیسفون در ایالت آسورستان به عنوان پایتخت توسط شاهنشاهان ساسانی، نشان از اهمّیت این منطقه در نظام کشورداری آنها داشت. ساخت شهرهای جدید و توسعه‌ی زیرساخت‌های شهری، مانند سازه‌های آبی و گسترش کشاورزی توسط ساسانیان در این ایالت، گویای توجّه ویژه به نقش سیاسی اقتصادی شهرهای آسورستان است. بدین ترتیب بررسی وضعیت سیاسی اقتصادی ...
بیشتر
انتخاب همیشگی تیسفون در ایالت آسورستان به عنوان پایتخت توسط شاهنشاهان ساسانی، نشان از اهمّیت این منطقه در نظام کشورداری آنها داشت. ساخت شهرهای جدید و توسعه‌ی زیرساخت‌های شهری، مانند سازه‌های آبی و گسترش کشاورزی توسط ساسانیان در این ایالت، گویای توجّه ویژه به نقش سیاسی اقتصادی شهرهای آسورستان است. بدین ترتیب بررسی وضعیت سیاسی اقتصادی این منطقه بویژه در نیم قرن پایانی سلطنت ساسانیان، که سرانجام به سقوط این سلسله انجامید، حایز اهمیت است. این پژوهش با بهره‌گیری از منابع کتابخانهای و روش توصیفی تحلیلی، به دنبال یافتن پاسخی برای این پرسش است که وضعیت سیاسی اقتصادی ایالت آسورستان با مرکزیت مدائن بر سقوط و فتح آنجا بدست اعراب مسلمان چه تأثیری داشته است؟ یافتههای پژوهش نشان می‌دهند که در اثر جنگهای مختلف، بیماری‌هایی مثل طاعون و سیل، قسمت‌های حیاتی سیستم آبیاری ساسانیان ویران شد و در نتیجه‌ی کاهش درآمدهای دولت و همزمان با زوال اقتصادی، نیروی نظامی شاهنشاهی نیز رو به انحطاط گذاشت. از سوی دیگر، تغییر ترکیب جمعیتی ایالت با کوچاندن اقوام یا در اثر تغییر دین مردم، تأثیرات منفی در مقاومت ایرانیان داشت و بسیاری از اهالی شهرها و در رأس آنها دهقانان، برای بهبود وضع معیشت یا حفظ امتیازات خود، ناچار به مصالحه و همکاری با اعراب شدند.
علی آرامجو؛ محمدعلی کاظم بیکی
چکیده
تصوف که در پی فروپاشی حکومت مغول به‌تدریج از خلوت خانقاه‌‌ها پا به عرصه‌‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نهاده بود، در دوره تسلط ازبکان بر ماوراءالنهر همچنان نقش قابلتوجهی را در این حوزه‌‌ها ایفا می‌‌کرد. در این میان طریقت نقشبندیه به سبب گستردگی و نیز پیروان پرشمار از اهمیت بیشتری برخوردار بود. خاندانهای متنفذ نقشبندی ...
بیشتر
تصوف که در پی فروپاشی حکومت مغول به‌تدریج از خلوت خانقاه‌‌ها پا به عرصه‌‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نهاده بود، در دوره تسلط ازبکان بر ماوراءالنهر همچنان نقش قابلتوجهی را در این حوزه‌‌ها ایفا می‌‌کرد. در این میان طریقت نقشبندیه به سبب گستردگی و نیز پیروان پرشمار از اهمیت بیشتری برخوردار بود. خاندانهای متنفذ نقشبندی که در ماوراءالنهر دوره تیموری و شیبانی حضور پررنگی داشتند در دوره اشترخانیان نیز نفوذ، اعتبار و ارتباط نزدیک خود با حکومت را حفظ کردند. باوجوداین، ضرورتاً روابط میان خاندانهای مختلف نقشبندی با خوانین اشترخانی یکسان نبود. بررسی کنش‌‌های سیاسی خاندانهای نقشبندی و عوامل مؤثر بر آن در دوره اشترخانی، موضوع پژوهش حاضر است. بنا بر یافتههای این پژوهش، شیوخ صوفی نقشبندی، طیف وسیعی از تعامل و تقابل با دستگاه قدرت را نمایان ساختند ضمن اینکه خود نیز برای مدتی کوتاه در رأس هرم قدرت قرار گرفتند. میانجی‌‌گری در میان مدعیان قدرت، نظامی‌‌گری و حکمرانی در شمار نقش‌‌هایی بود که شیوخ نقشبندی در عرصه سیاست این دوره ایفا کردند. نوع کنش شیوخ صوفی نسبت به خوانین، تابعی از منافع محلی، خاندانی و عمومی آنها بود. درحالی‌که خاندانهای نقشبندی مقیم بخارا، کرسی اصلی حکومت اشترخانیان، در راستای حفظ وضع موجود، عمدتاً در پی تعامل و ارتباطی حسنه با خوانین وقت بودند و شیوخ نقشبندی سمرقند، با هدف تغییر وضع به نفع ایالت خود، غالباً در کنار مخالفان بخارا می‌‌ایستادند.
تاریخ های محلی ایران
مریم خسروآبادی؛ میلاد عجمی
چکیده
مهمترین ویژگی نهضت اسماعیلی، دیرپایی و طول عمر آن بوده است. نهضتی که از نیمههای سده‌ی دوم هجری شروع شد و تا سقوط قلعههای اسماعیلی توسط مغولان (سده‌ی هفتم هجری) ادامه یافت. در تمام این مدت، «اسماعیلی بودن» به مفهومِ چالش با جهان اسلام بود و از جانب دولتهای سنی و نیز سایر گروه‌های شیعه، فرقهای ضاله، ملحد، بیدین و نامسلمان ...
بیشتر
مهمترین ویژگی نهضت اسماعیلی، دیرپایی و طول عمر آن بوده است. نهضتی که از نیمههای سده‌ی دوم هجری شروع شد و تا سقوط قلعههای اسماعیلی توسط مغولان (سده‌ی هفتم هجری) ادامه یافت. در تمام این مدت، «اسماعیلی بودن» به مفهومِ چالش با جهان اسلام بود و از جانب دولتهای سنی و نیز سایر گروه‌های شیعه، فرقهای ضاله، ملحد، بیدین و نامسلمان خوانده می‌شد. باقی‌مانده‌ی جوامع اسماعیلی از عصر مغول تا صفوی هم، رستاخیز خود را در چالش با دولتهای بعدی آغاز نمودند. پس از سقوط الموت در کرمان شاهد همزیستی مسالمت‌آمیز میان جامعه‌ی اسماعیلی با دولتهای پس از صفوی هستیم که به عقیده‌ی برخی، دولتهای مزبور، خود، علاقهای به درگیری با بازماندگان اسماعیلی نداشتند. از منظر این نوشتار ائمه‌ی اسماعیلی، ابتدا خود مروج همزیستی و مسالمت با جامعه‌ی مسلمان ایرانی در کرمان شدند و آنگاه دولتهای مزبور، مجبور به مصالحه‌جویی با آنها گردیدند. سئوال اصلی پژوهش این است که این همزیستی به چه شکل صورت گرفت و زمینه‌ها و عوامل آن چه بود؟ نتایج نشان میدهد که شرایط جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی کرمان، بستری بوجود آورد که بتدریج رهبران اسماعیلی با درک شرایط مکانی و زمانی، بدون اشاعه‌ی مذهب، بتوانند به عنوان سادات حسینی و اولاد پیامبر(ص)، مورد پذیرش اهالی کرمان قرار گیرند و حکومتهای زند و قاجار را موظف به رعایت حال آنان کنند. سادات حسینی و اولاد پیامبر(ص)، واژه‌ی اسماعیلی بودن را در خود هضم کرد و گفتمان مسالمت و همزیستی را جایگزین آن نمود. پژوهش حاضر می کوشد کرمان را بسترساز حیات مجدد اسماعیلیان پس از زوال دوره‌ی الموت برای راه یافتن به جهان امروزی معرفی نماید.
رسول احمدی؛ رضا مهرآفرین؛ سید رسول موسوی حاجی
چکیده
شهر قم در طول دوران اسلامی به واسطه وجود مرقد حضرت معصومه (س)، به عنوان دومین قطب مذهبی ایران شناخته شده است. تأثیرگذاری عامل مذهبی در معرفی این شهر تاحدی است که گروهی از مورخان معتقدند پیش از ظهور دین اسلام، در این منطقه هیچ‌گونه پایگاه شهری وجود نداشته است. علیرغم تحقیقات پراکنده‌ای که در خصوص قدمت شهر قم صورت گرفته است، ابهامات ...
بیشتر
شهر قم در طول دوران اسلامی به واسطه وجود مرقد حضرت معصومه (س)، به عنوان دومین قطب مذهبی ایران شناخته شده است. تأثیرگذاری عامل مذهبی در معرفی این شهر تاحدی است که گروهی از مورخان معتقدند پیش از ظهور دین اسلام، در این منطقه هیچ‌گونه پایگاه شهری وجود نداشته است. علیرغم تحقیقات پراکنده‌ای که در خصوص قدمت شهر قم صورت گرفته است، ابهامات فراوانی در مورد زمان دقیق ایجاد این شهر و سازندگان آن وجود دارد. بنابراین، در پژوهش حاضر که براساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و بر اساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی است، غالب منابع مکتوبی که در ارتباط با پیشینة تاریخی شهر قم سخن گفته بودند به دقت مورد مطالعه قرار گرفت. علاوه بر آن، برای تفسیر علمی و دقیق‌تر گزارش-های منابع مذکور و در انطباق با آنها، نتایج حاصل از پژوهش‌های باستان‌شناسی صورت گرفته در محوطه‌های باستانی منطقة قم ارزیابی شد. براساس نتایج، دشت قم به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، از هزارة ششم پیش از میلاد مورد توجه جوامع انسانی گوناگون قرار گرفته بود و در اواخر دوران ساسانی از پایگاه شهری نسبتا معتبری برخوردار گردید. شهر ساسانی قم در سال 23ق به دست مسلمانان فتح شد، با این وجود، نخستین گروه اعراب که از خاندان اشعری بودند در اواخر سدة اول هجری در این مکان ساکن شدند و در نتیجة یک سده کوشش آنها در جهت آبادی مناطق مختلف منطقه، قم در سال 189ق به عنوان کوره‌ای مستقل به رسمیت شناخته شد.
هوشنگ خسروبیگی؛ مژگان صادقی فرد؛ جمشید نوروزی
چکیده
ورود مغول‌ها به ایران، نه تنها یک رویداد نظامی بود، بلکه به‌تدریج حضور این اقوام و مهاجرت آنان به فلات ایران، تأثیرات خود را بر نظام اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و نیز تشکیلات اداری بر جای نهاد. تشکیلات اداری یکی از اولین بخش‌هایی بود که در همان سالهای آغازین تحت تأثیر حضور این اقوام قرار گرفت. این تأثیر به‌تدریج ـ و نه یکباره ـ ...
بیشتر
ورود مغول‌ها به ایران، نه تنها یک رویداد نظامی بود، بلکه به‌تدریج حضور این اقوام و مهاجرت آنان به فلات ایران، تأثیرات خود را بر نظام اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و نیز تشکیلات اداری بر جای نهاد. تشکیلات اداری یکی از اولین بخش‌هایی بود که در همان سالهای آغازین تحت تأثیر حضور این اقوام قرار گرفت. این تأثیر به‌تدریج ـ و نه یکباره ـ کم‌رنگتر شد؛ با این‌حال برخی عناصر پایدار آن برای سالها و برای سلاله‌های پسین باقی ماند. هدف پیش روی این تحقیق، شناخت این تأثیرات در بخشی از تشکیلات اداری یعنی در حوزة نظام قضایی در حکومت آل مظفر (795-713ق) – و شناخت مبانی شکلگیری نظام قضایی این حکومت و با مسئله ارزیابی چگونگی فرآیند استمرار یا تضعیف نمادهای مغولی در نظام قضایی آل مظفر است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و در حوزة مطالعات کتابخانهای انجام شده است. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که تشکیلات قضایی آل مظفر بر سه رکن استوار بوده است: اقتباس از تشکیلات قضایی مخدومان اولیه آل مظفر یعنی حکومت ایلخانان؛ تشکیلات اداری در حکومتهای مسلمان ایران پیش از ایلخانان؛ و سنت‌های محلی قلمرو آل مظفر در یزد و فارس. همچنین این بررسی نشان داد که عناصر و نمادهای مغولی، علیرغم حضور در تشکیلات قضایی آل مظفر، به‌تدریج در محاق قرار گرفته است و سنت‌های ایرانی ـ اسلامی حضور و بروز پررنگتری یافته‌اند
جعفر آقازاده
چکیده
با شکلگیری حکومت صفوی و آغاز جنگهای ایران و عثمانی در شمال‌غرب ایران، ناحیۀ ماکو به مرکزیت قلعۀ ماکو، به عنوان یکی از معابر ارتباطی ایران با شرق آناطولی در میانه و کانون این نبردها قرار گرفت و حاکمیت این قلعه بارها میان صفویان و عثمانی‌ها دست به دست شد. مسئله این است که قلعۀ ماکو چه موقعیتی در منازعات صفویان و عثمانی‌ها داشت؟ ...
بیشتر
با شکلگیری حکومت صفوی و آغاز جنگهای ایران و عثمانی در شمال‌غرب ایران، ناحیۀ ماکو به مرکزیت قلعۀ ماکو، به عنوان یکی از معابر ارتباطی ایران با شرق آناطولی در میانه و کانون این نبردها قرار گرفت و حاکمیت این قلعه بارها میان صفویان و عثمانی‌ها دست به دست شد. مسئله این است که قلعۀ ماکو چه موقعیتی در منازعات صفویان و عثمانی‌ها داشت؟ در پژوهش حاضر تلاش شده است تا با رویکردی تحلیلی، جایگاه قلعۀ ماکو در منازعات حکومت صفوی و عثمانی بررسی شود. مدعای نویسنده این است که قلعۀ ماکو به خاطر استحکام و قرار گرفتن در گذرگاه مرزی ایران به آناطولی از جایگاه مهمی در سیاست نظامی صفویان و عثمانی‌ها برخوردار بود و همین مسئله عامل منازعات این دو قدرت بر سر این قلعه بود. نتیجه‌ای که به دست آمد این بود که عثمانی‌ها و صفویان با استقرار ایلات وابسته به خود در قلعۀ ماکو در تلاش بودند تا قدرت خود را در خطوط مرزی تثبیت کنند. شاه عباس اول با قلع و قمع ایلات وابسته به حکومت عثمانی در شمال‌غرب ایران و تصرف قلعۀ ماکو و مسکن دادن ایل بیات در پادگان این قلعه برتری نظامی خود بر عثمانی‌ها را در این رقابت نشان داد. در دورۀ شاه صفی عثمانی‌ها قلعۀ ماکو را تصرف کردند و طبق معاهدۀ صلح زهاب این قلعه تخریب شد، اما صفویان با نقض معاهدۀ صلح این قلعه را تصرف کردند و با وقفه‌هایی اندک تا سقوط اصفهان آن را در دست خود نگه داشتند.
تاریخ های محلی ایران
صادقی علوی محمود
چکیده
امام‌زاده علی‌بن‌باقر یکی از مشهورترین امام‌زاده‌های منطقه کاشان است که علیرغم شهرت و اهمیت، پژوهش‌های تاریخی علمی چندانی در رابطه با وی انجام نشده است. دیوان ابوالرضا راوندی از قدیمی‌ترین منابع مکتوبی است که در رابطه با مشهد این امام‌زاده اطلاعات مفیدی در اختیار پژوهشگران قرار میدهد و به‌عنوان یک سند تاریخی قابل بررسی است. ...
بیشتر
امام‌زاده علی‌بن‌باقر یکی از مشهورترین امام‌زاده‌های منطقه کاشان است که علیرغم شهرت و اهمیت، پژوهش‌های تاریخی علمی چندانی در رابطه با وی انجام نشده است. دیوان ابوالرضا راوندی از قدیمی‌ترین منابع مکتوبی است که در رابطه با مشهد این امام‌زاده اطلاعات مفیدی در اختیار پژوهشگران قرار میدهد و به‌عنوان یک سند تاریخی قابل بررسی است. بررسی تحلیلی اشارههای راوندی در قصاید مختلف به این امام‌زاده مسئله مورد توجه در این پژوهش است. با تحلیل تاریخی دادههای راوندی در رابطه با علی‌بن‌باقر در سه حوزه نسب، مقبره و قدمت و همچنین برخی احادیث منتسب به مشهد این امام‌زاده می‌توان نتیجه گرفت که ظاهراً در قرن ششم انتساب این امام‌زاده به امام باقر شهرت فراوان داشته است. همچنین بارگاه مرقد امام‌زاده در این دوره بازسازی می‌شود و مشهد وی برخلاف امروزه که به مشهد اردهال معروف است تنها به مشهد بارکرز یا بارکرسف مشهور بوده و احتمالا در نتیجه توسعه شهری در دوره معاصر به اردهال شهرت یافته است. شایان ذکر است که برخی احادیث ذکرشده در این رابطه محل تأمل بیشتر است.
تاریخ های محلی ایران
یاسر ملازئی
چکیده
همزمان با فرمانروایی صفویان بر ایران، فصل جدیدی در مناسبات ایران و اروپا در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی پی‌ریزی شد. گردآوری اطلاعات جغرافیایی از ایران توسط اروپائیان، یکی از مهمترین نتایج گسترش فزایندۀ مناسبات ایران و اروپا در این دورۀ تاریخی بود که علاوه بر نوشتارها، در بستر ترسیم نقشه‌های جغرافیایی نیز، بروز و ظهور پیدا ...
بیشتر
همزمان با فرمانروایی صفویان بر ایران، فصل جدیدی در مناسبات ایران و اروپا در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی پی‌ریزی شد. گردآوری اطلاعات جغرافیایی از ایران توسط اروپائیان، یکی از مهمترین نتایج گسترش فزایندۀ مناسبات ایران و اروپا در این دورۀ تاریخی بود که علاوه بر نوشتارها، در بستر ترسیم نقشه‌های جغرافیایی نیز، بروز و ظهور پیدا کرد. سفرنامۀ اولئاریوس از ایران و درج یک نقشۀ جغرافیایی از ایران در ضمیمۀ این سفرنامه، یکی از مصداق‌های بارزِ تکاپوهای اروپائیان برای کسب آگاهی‌های جغرافیایی از ایران عصر صفوی به شمار می‌رود. در این نقشۀ جغرافیایی، ضمن اشاره به مجموعه‌ای از پدیده‌های انسانی و طبیعی، در شمال ایالت خراسان، یک پدیدۀ طبیعی با نام «دریاچۀ باباقمبر»، مکان‌یابی شد. در همین راستا، سؤال مشخص مقاله اینست که ریشۀ تاریخی نام باباقمبر در نقشۀ اولئاریوس که بر دریاچه‌ای در خراسان اطلاق شده چیست و چرا اولئاریوس از این نام برای نامگذاریِ این دریاچه، استفاده کرد؟ این پژوهش کوشید تا با شیوۀ کتابخانهای و تحلیل و تطبیق دادههای تاریخی و جغرافیایی بازتاب‌یافته در تواریخ محلی، نُسَخِ خطّیِ کمتر شناخته شده، نقشه‌هایِ تاریخی و نوشته‌های جغرافیایی، ادبی و تاریخنگاری و همچنین فرهنگنامه‌های جغرافیاییِ اروپایی، بدین سؤال پاسخ دهد. یافته‌ها نشان میدهد که منظور اولئاریوس از دریاچۀ باباقنبر، به نظر همان دریاچۀ ساری‌قمیش است که در حدفاصل بین دریاچۀ خوارزم و دریای مازندران قرار داشت. نام برگزیدۀ اولئاریوس برای دریاچۀ باباقنبر، منتسب به نام یکی از غلامان و پیشخدمت‌های امام علی(ع) به نام «قنبر» بود که طبق روایت‌های تاریخی، برای مدتی او و فرزندانش در خراسان حضور داشتند. جایگاه دینی و اجتماعی قنبر در جامعۀ خراسان، باعث شد تا او و فرزندانش وجهۀ اجتماعی قابلتوجهی به ویژه در تصوف پیدا کنند. همین اعتبار دینی و اجتماعی، زمینهای برای آدام اولئاریوس فراهم کرد تا در مکان‌یابی دریاچۀ ساری‌قمیش، از نام باباقنبر استفاده نماید.
تاریخ های محلی ایران
تکتم یارمحمدی؛ فریبرز ویسی قلعه گلینه
چکیده
سنقر و کلیایی یکی از مناطق حاصلخیر در کرمانشاه است که در دوره قاجار مورد توجه برخی از خاندانهای متنفذ این حکومت قرار گرفت. آنها آنها با خرید املاک مردم به بهای اندک، صاحب زمینهای فراوانی در این منطقه شدند. دو تن از ملاکین بزرگ این منطقه، عبدالحسین فرمانفرما و امان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌الله ...
بیشتر
سنقر و کلیایی یکی از مناطق حاصلخیر در کرمانشاه است که در دوره قاجار مورد توجه برخی از خاندانهای متنفذ این حکومت قرار گرفت. آنها آنها با خرید املاک مردم به بهای اندک، صاحب زمینهای فراوانی در این منطقه شدند. دو تن از ملاکین بزرگ این منطقه، عبدالحسین فرمانفرما و امان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌الله خان فتح‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌السلطان بودند که اولی شاهزاده قاجاری و دومی از بزرگان منطقه کلیایی سنقر است. این ملاکین در اواخر دوره قاجار به علت بحران‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مالی و وقوع جنگ جهانی اول از تسویه به موقع مالیات اراضی خود شانه خالی کردند، دولت نیز با این افراد غالباً رویه مماشات را در پیش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گرفت، اما پس از کودتای 1299ش. به ویژه بعد از نخست وزیری و پادشاهی رضاشاه، حسابرسی شدیدی از آنها آنها به عمل آمد. پرسش اصلی پژوهش حاضر آن است که چرا ملاکین متنفذ سنقر بدهی مالیاتی داشتند و حکومتهای قاجار و پهلوی اول با این مساله چگونه برخورد کرد؟این پژوهش با روش توصیفی–تحلیلی انجام گرفته و تکیه آن بر اسناد مربوط به دوتن از ملاکین بزرگ منطقۀ سنقر است. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که ملاکین دوره قاجار با توجه به معافیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که حکومت برای آنها آنها در نظر گرفته بود و نفوذی که در دربار داشتند، از تسویه به موقع مالیات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خود امتناع می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردند، اما در اوایل دوره نخست وزیری و پادشاهی رضاشاه با توجه به نیاز او برای تأمین بودجه اصلاحات و نوسازی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های گسترده خود از طریق مالیات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری و نیز طمع وی به تصاحب اراضی حاصلخیز آنها، آنها، حسابرسی شدیدی از این ملاکین صورت گرفت.
تاریخ های محلی ایران
علی رسولی
چکیده
خخاندان‌های محلی، بهویژه در دوره‌های فترت، از عوامل مهم تأثیرگذار در تحولات تاریخی جنوب ایران و خلیج فارس بوده‌اند. پژوهش حاضر به یکی از شیوخ کمتر شناخته شده‌ی دوره‌ی فترت میان فروپاشی دولت افشار و تثبیت دولت زند به نام شیخ حَجَر کنگانی می‌پردازد که در بندر کنگان اقتداری محلی به دست آورد. پژوهش بر این پرسش‌ها متمرکز است: ...
بیشتر
خخاندان‌های محلی، بهویژه در دوره‌های فترت، از عوامل مهم تأثیرگذار در تحولات تاریخی جنوب ایران و خلیج فارس بوده‌اند. پژوهش حاضر به یکی از شیوخ کمتر شناخته شده‌ی دوره‌ی فترت میان فروپاشی دولت افشار و تثبیت دولت زند به نام شیخ حَجَر کنگانی می‌پردازد که در بندر کنگان اقتداری محلی به دست آورد. پژوهش بر این پرسش‌ها متمرکز است: بندر کنگان بنا به چه دلایلی بستری برای شکلگیری قدرتی محلی توسط شیخ حجر شد؟ قدرت وی چه فراز و فرودی را طی‌کرد و چگونه با قدرت‌های خارجی حاضر در خلیج فارس و کریم‌خان زند مواجه شد؟ بررسی شواهد مؤید این است که بندر کنگان به واسطه‌ی افزایش ناامنی در سایر بنادر و موقعیت جغرافیایی و سوق‌الجیشی مهم خود در پرتو اقدامات شیخ حجر به برتری نسبی در رونق تجاری رسید و به عنوان یکی از نقاط اتصال شیراز با خلیج فارس واجد اهمیت شد. بر بستر این رونق اقتصادی شیخ حجر به یک قدرت محلی مهم تبدیل شد. اما تنش وی با انگلیسی‌ها، خودداری از مشارکت در جنگ با میرمهنا و مقاومت در برابر خواسته‌های مالیاتی دولت زند، به تیرگی مناسبات شیخ حجر با دولت زند و حمله‌ی نظامی سپاه زند به کنگان و پایان کار وی انجامید. روش این پژوهش تاریخی با رویکرد توصیفی تحلیلی است و گردآوری اطلاعات عمدتاً با شیوه‌ی کتابخانهای و حسب مورد با استفاده از تاریخ شفاهی و پیمایش آثار انجام شده است.
تاریخ های محلی ایران
مینا معینی؛ علی اکبر جعفری؛ مرتضی دهقان نژاد
چکیده
تلاش‌های روسیه برای نفوذ در ایالت‌های شمالی ایران، در دوره‌ی قاجار شکل جدی‌تری به خود گرفت و سرانجام پس از انعقاد عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای، محسوس‌تر و مشهودتر شد. استرآباد به سبب موقعیت ویژه‌ی تجاری و جغرافیایی خود، مورد توجه خاص روس‌ها قرار گرفت. آنها با نفوذی که در استرآباد به دست آوردند بر مسائل، وقایع و حوادث این ناحیه ...
بیشتر
تلاش‌های روسیه برای نفوذ در ایالت‌های شمالی ایران، در دوره‌ی قاجار شکل جدی‌تری به خود گرفت و سرانجام پس از انعقاد عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای، محسوس‌تر و مشهودتر شد. استرآباد به سبب موقعیت ویژه‌ی تجاری و جغرافیایی خود، مورد توجه خاص روس‌ها قرار گرفت. آنها با نفوذی که در استرآباد به دست آوردند بر مسائل، وقایع و حوادث این ناحیه تأثیرات جدی گذاشتند. این شرایط به سمتی پیش رفت که حاکم منطقه، عملاً کنسول روس بود و اکثر حکام و مقامات ایرانی در مقابل او قدرتی نداشتند. این پژوهش با هدف بررسی وضعیت ایالت استرآباد و دلایل ناتوانی حاکمان این منطقه در مقابله با سلطهی روسیه قصد آن دارد تا به این سؤال پاسخ دهد که چرا حکام ایالت استرآباد نمیتوانستند واکنشی مناسب در مقابل نفوذ روس‌ها داشته باشند؟ یافتههای پژوهش که به شیوه‌ی توصیفی-تحلیلی انجام شده، این فرضیه را مطرح می‌کند که نبود حاکمان مقتدر و اصلاحگر در منطقهی استرآباد، ظلم و تعدی مقامات و حاکمان ایرانی این منطقه به مردم، عدم یکپارچگی و اتحاد میان اهالی و نهایتاً همدستی برخی مقامات ایرانی با روس‌ها، نفوذ و حضور بیگانگان را در منطقه پررنگتر کرد.
احمد بادکوبه هزاوه؛ طیبه رحیمدل میبدی؛ محمّدرضا ابوئی مهریزی
چکیده
بی‌گمان تحقیق در وضع علم و عالمان یکی از ارکان شناخت فرهنگ‌ها و تمدن‌ها از جمله تمدن اسلامی است. در نواحی گوناگون ایران پس از اسلام نیز وضع علمی و نقش عالمان با فراز و فرودهایی روبه‌رو بوده است. در این میان ولایت یزد همزمان با تأسیس سلسله آل مظفر (حک: 718-795ق) و ثبات و امنیت نسبی و نیز عنایت بیشتر حاکمان مظفری به فعالیتهای فرهنگی ...
بیشتر
بی‌گمان تحقیق در وضع علم و عالمان یکی از ارکان شناخت فرهنگ‌ها و تمدن‌ها از جمله تمدن اسلامی است. در نواحی گوناگون ایران پس از اسلام نیز وضع علمی و نقش عالمان با فراز و فرودهایی روبه‌رو بوده است. در این میان ولایت یزد همزمان با تأسیس سلسله آل مظفر (حک: 718-795ق) و ثبات و امنیت نسبی و نیز عنایت بیشتر حاکمان مظفری به فعالیتهای فرهنگی و علمی، شاهد دگرگونیهایی در محیط علمی و فرهنگی بود. پژوهش حاضر بر آن است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانهای جایگاه علوم دینی و ادبی و علوم عقلی و طبیعی را در یزد دورة مظفری بررسی کرده و دستاوردهای عالمان این خطّه، چون حلقات درس و خدمات علمی عالمان از قبیل تألیف، ترجمه، تحشیه و استنساخ را تبیین کند. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که سیاست‌های حمایتی حکومت آل مظفر مبنی بر ترویج مکتب فقه شافعی و ایجاد مراکز علمی و آموزشی و مساجد و موقوفهها از سویی و نیز کوششهای جدی علمای دینی، نقش تعیین کنندهای در گسترش و برتری علم فقه و سپس عرفان ، تفسیر و حدیث، نسبت به سایر علوم، داشته است.
