نوع مقاله : pajoheshi
نویسنده
دانشجوی دکتری، گروه تاریخ، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
همزمان با فرمانروایی صفویان بر ایران، فصل جدیدی در مناسبات ایران و اروپا در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی پی‌ریزی شد. گردآوری اطلاعات جغرافیایی از ایران توسط اروپائیان، یکی از مهمترین نتایج گسترش فزایندۀ مناسبات ایران و اروپا در این دورۀ تاریخی بود که علاوه بر نوشتارها، در بستر ترسیم نقشه‌های جغرافیایی نیز، بروز و ظهور پیدا کرد. سفرنامۀ اولئاریوس از ایران و درج یک نقشۀ جغرافیایی از ایران در ضمیمۀ این سفرنامه، یکی از مصداق‌های بارزِ تکاپوهای اروپائیان برای کسب آگاهی‌های جغرافیایی از ایران عصر صفوی به شمار می‌رود. در این نقشۀ جغرافیایی، ضمن اشاره به مجموعه‌ای از پدیده‌های انسانی و طبیعی، در شمال ایالت خراسان، یک پدیدۀ طبیعی با نام «دریاچۀ باباقمبر»، مکان‌یابی شد. در همین راستا، سؤال مشخص مقاله اینست که ریشۀ تاریخی نام باباقمبر در نقشۀ اولئاریوس که بر دریاچه‌ای در خراسان اطلاق شده چیست و چرا اولئاریوس از این نام برای نامگذاریِ این دریاچه، استفاده کرد؟ این پژوهش کوشید تا با شیوۀ کتابخانه‌ای و تحلیل و تطبیق داده‌های تاریخی و جغرافیایی بازتاب‌یافته در تواریخ محلی، نُسَخِ خطّیِ کم‌تر شناخته شده، نقشه‌هایِ تاریخی و نوشته‌های جغرافیایی، ادبی و تاریخنگاری و همچنین فرهنگنامه‌های جغرافیاییِ اروپایی، بدین سؤال پاسخ دهد. یافته‌ها نشان می‌دهد که منظور اولئاریوس از دریاچۀ باباقنبر، به نظر همان دریاچۀ ساری‌قمیش است که در حدفاصل بین دریاچۀ خوارزم و دریای مازندران قرار داشت. نام برگزیدۀ اولئاریوس برای دریاچۀ باباقنبر، منتسب به نام یکی از غلامان و پیشخدمت‌های امام علی(ع) به نام «قنبر» بود که طبق روایت‌های تاریخی، برای مدتی او و فرزندانش در خراسان حضور داشتند. جایگاه دینی و اجتماعی قنبر در جامعۀ خراسان، باعث شد تا او و فرزندانش وجهۀ اجتماعی قابل‌توجهی به ویژه در تصوف پیدا کنند. همین اعتبار دینی و اجتماعی، زمینه‌ای برای آدام اولئاریوس فراهم کرد تا در مکان‌یابی دریاچۀ ساری‌قمیش، از نام باباقنبر استفاده نماید.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Rooting the Name of "Babacamber Lake" in the Province of Khorasan Based on Adam Olearius's Map of Safavid Iran: A Comparative and Analytical Reading
نویسنده [English]
- Yaser Mollazaei
Ph.D. Student Department of History, Faculty of Literature and Humanity Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]
During the reign of the Safavid’s Iran, a new chapter in Iran-Europe relations was established in various political, economic, and cultural dimensions. The collection of geographical information about Iran by Europeans was one of the most significant outcomes of the expanding relations between Iran and Europe during this historical period. This effort not only appeared in written records but also manifested in the production of geographical maps. Olearius's travelogue about Iran, including a geographical map of Iran appended to it, is one of the most prominent examples of European efforts to acquire geographical knowledge about Safavid’s Iran. In this geographical map, alongside references to various human and natural phenomena, a natural feature named "Lake Babacamber" was located in the northern part of the Khorasan province. In this context, the central question of the article is: What is the historical origin of the name Babacamber attributed to a lake in Khorasan, and why did Olearius use this name to identify the lake? This research aimed to answer this question through a library-based approach, employing a comparative and analytical method to examine historical and geographical data reflected in local chronicles, lesser-known manuscripts, historical maps, geographical writings, literary works, historiography, and European geographical encyclopedias. This article's assessment reveals that although the location of the lake on Olearius's map encounters minor discrepancies, a comparative and analytical approach shows that the lake in question is indeed Saryqamysh Lake, located between the Khwarezm Lake and the Caspian Sea. Olearius chose the name Baba Qanbar for it. Comparing Olearius's chosen name with a range of historical sources, including local chronicles, lesser-known manuscripts, historical maps, geographical writings, literary works, historiography, and European geographical encyclopedias, demonstrates that the name Baba Qanbar on Olearius’s map refers to one of the servants and attendants of Imam Ali (AS), named Qanbar, who, along with his descendants, lived in Khorasan for some time. According to historical evidence, Qanbar and his descendants gained significant social status in Khorasan, to the point that some mosques in Khorasan were named after Qanbar and his family. Due to Qanbar's religious and social stature, his name found its way into various historical, literary, and religious texts. A prominent example of this is the addition of the Sufi prefix "Baba" to his name, which is even reflected in Olearius's map. Because of Qanbar's social and religious fame in Khorasan, it provided a basis for cartographers like Adam Olearius to name the lake in the northern part of Khorasan province Baba Qanbar.
کلیدواژه‌ها [English]
- Adam Olearius
- Baba Qanbar Geographical Maps
- Iran
- Safavids
)