نوع مقاله : pajoheshi
نویسندگان
1 تهران، خیابان مفتح جنوبی، دانشگاه خوارزمی، گروه تاریخ
2 استاد دانشگاه
چکیده
رویدادهای تاریخی، علاوه بر محدودۀ زمانی، متأثر از گسترۀ مکانی هستند. این عامل پژوهشگر تاریخ را از بررسی دقیق محل حدوث وقایع ناگزیر می‌کند. بررسی تاریخ و تحولات ناحیۀ أعلم نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. أعلم در شمالی‌ترین نقطۀ استان همدان، از طریق مسیرهای ارتباطی به مراکز حکومتی مهمی همچون؛ همدان، قزوین و سلطانیه می‌پیوست. به همین منظور در محل عبور به این شهرها اهمّیت سیاسی و مذهبی یافته و قلاع آن مورد استفاده حاکمان بوده است. بنابراین، مسیرهای ارتباطی و در کنار آن وضعیت جغرافیایی و گستردگی زمینها به آن اهمّیت چهارراهگی بخشیده که این امر از نگاه حاکمان و اقوام و گروه‌های مذهبی پنهان نمانده است. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد، این محل به دلیل برخورداری از زمین‌های پست و هموار که تردّد در مسیرهای آن را رونق بخشیده و همچنین قرار گرفتن در امتداد کوه خرقان، از اهمّیت ژئوپلیتیکی بالایی برخوردار بوده است.
کلیدواژه‌ها
منابع
ابن ندیم، محمد بن اسحاق (1346). الفهرست. ترجمۀ محمد رضا تجدّد. تهران: بانک بازرگانی ایران.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی (1367). مرآت البلدان. تصحیح هاشم محدث و عبدالحسین نوایی. تهران: دانشگاه تهران.
ابن درید، أبی‌بکر محمد بن الحسن (1987م). جمهرة اللغة. تحققه و قدم له دکتر رمزی منیر بعلبکی. الجزء الأول. بیروت - لبنان: دارالعلم للملایین.
ابن فقیه، احمد بن محمد (1416ق). البلدان. تحقیق یوسف هادی. بیروت: عام الکتب.
ابن فقیه، احمد بن محمد (1302ق). مختصر البلدان. بیروت: دارصادر.
ابن ماجه، محمد بن یزید (1418ق). سنن ابن ماجه. شرح ابی‌الحسن الحنفی المعروف بالسندی. بیروت: دارالمعرفه.
ابن عساکر، ابی‌القاسم علی بن عبدالله الشافعی (1415ق). تاریخ مدینه دمشق. دراسه و تحقیق عمر بن غرامةالعمروی. الجزء الرابع العشر. بیروت: دارالفکر.
أبی عبید، عبدالله بن عبدالعزیز أندلسی (1403ق). معجم ما استعجم من أسماء البلاد و المواضع. الجزء الأول. حققه و ضبطه مصُطفُی السقا. بیروت: عالم الکتب.
ابن خلکان، ابوالعباس احمد (1407ق). معجم مقیدات. مؤلف عبدالسلام محمد هارون. القاهرۀ: مکتبه الخانجی.
افندی، میرزا عبدالله (1403ق). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء. الجزء الخامس. به اهتمام السید محمود مرعشی. تحقیق احمد الحسینی. قم: منشورات مکتب آیةالله العظمی المرعشی نجفی.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد (1414ق). فقه اللغة. محقق جمال طلبه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن فارس، احمد بن فارس (1404ق). معجم مقاییس اللغه. محقق عبدالسلام محمدهارون. قم: مکتب الإعلام الاسلامی.
اذکایی، پرویز (1372). درگزین تا کاشان. همدان: [بی‌نا].
اذکایی، پرویز (1367). فرمانروایان گمنام. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
بنداری، فتح بن علی (1356). زبدة‌النصر ونخبة‌العصر. ترجمۀ محمّدحسین جلیلی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
بیک‌محمدی، خلیل‌الله و همکاران (1395). «تحلیلی دربارۀ اکوسیستم و جغرافیای طبیعی دشت‌های کرانۀ شرقی الوند و نقش آن در عدم جذب زیستگاه‌هایی از جوامع اولیۀ انسانی».پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. دورۀ 48. ش 4. ص 694-675.
بلمکی، بهزاد (1397). باستان‌شناسی پیش از تاریخ دشت همدان. تهران: ژینو: کتابسرای افتخارزاده.
حسن‌زاده، اسماعیل (1385). «رویکردی متفاوت به رفتار سیاسی و اصلاحات ابوالقاسم درگزینی». مجلۀ فرهنگ. ش 60. ص 63-90.
حکیم، محمدتقی‌خان (1366). گنج دانش، جغرافیای تاریخی شهرهای ایران. به اهتمام محمدعلی صوتی ـ جمشید کیانفر. تهران: انتشارات زرین.
حسینی الزبیدی، محمد مرتضی (1403ق). تاج العروس من جواهر القاموس. تحقیق عبدالکریم العزباوی. جزء العشرون. عراق: مطبعه حکومه عراق.
خاقانی، افضل‌الدین بدیل بن علی (1375). دیوان خاقانی. ویراستۀ دکتر میرجلال‌الدین کزازی. تهران: نشر مرکز.
خالقی مطلق، جلال (1369). «بیژن و منیژه و ویس و رامین (مقدمه‌ای بر ادبیات پارتی)». مجلۀ ادبیات و زبان‌ها: ایرانشناسی. ش 6.
خاراکسی، ایسیدور (1387). منزلگاه‌های اشکانی. ترجمۀ علی‌اصغر میرزایی. تهران: نشر ماهی.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1380). تاریخ حبیب السیر. تهران: خیام.
ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد (1404ق). سیر اعلام النبلاء. تحقیق الکتاب و خرج احادیثه شعیب الارنووط. حقق هذا الجزء. اکرم البوشی. الجزء سادس عشر. بیروت: مؤسسه الرساله.
ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد (1413ق). تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام. تحقیق عمر عبدالسلام تدمری. الطبعةالثانیه. بیروت: دارالکتاب العربی.
ریاض، محمد (1411ق). احوال و آثار میر سید علی همدانی. چاپ دوم. اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1383). المفردات فی غریب القرآن. ترجمه و تحقیق غلامرضا خسروی‌حسینی. تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء آثارالجعفریه.
راوندی، محمد بن علی بن سلیمان (1364). راحۀ الصدور و آیۀ السرور. به اهتمام محمد اقبال. با حواشی مجتبی مینوی. تهران: امیرکبیر.
رافعی قزوینی، عبدالکریم بن محمد (1408ق). التدوین فی اخبار قزوین. تحقیق عزیزالله عطاردی قوچانی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
عبید زاکانی، نظام‌الدین عبیدالله (1342). کلیات عبید زاکانی. تصحیح دکتر پرویز اتابکی. تهران: [بی‌نا].
زرین‌کوب. عبدالحسین (1375). روزگاران. تهران: سخن.
سبط عجمى، احمد بن ابراهیم (1417ق). کنوز الذهب فی تاریخ حلب. محقق شوقی شعث. حلب: دارالقلم العربی.
سمعانی، عبدالکریم بن محمد (1399ق). الأنساب. حیدرآباد هند: مطبعۀ المجلس، دائرة المعارف العثمانیه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1393). «مقامات ابوعلی قومسانی». ارج‌نامۀ دکتر محمد علی موحد، مجلۀ بخارا. ش 102. ص 683-657.
صابری همدانی، احمد (1381)، تاریخ مفصل همدان. تهران: انتشارات شاکر.
صفی‌الدین، عبدالمؤمن بن عبدالحق البغدادی (1412ق). مراصد الاطلاع على أسماء الأمکنة البقاع. محقق علی محمد بجاوی. جزءالأول. بیروت: دارالجیل.
صفدی، هاشم عثمان (1414ق). مشاهد و مزارات و مقامات آل البیت(ع) فی سوریه. بیروت.
طبری، ابی‌جعفر محمد (بی‌تا). تاریخ الطبری: تاریخ الامم و الملوک. محقق محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: [بی‌نا].
ظهیری نیشابوری، ظهیرالدین (1390). سلجوقنامه. تصحیح میرزا اسماعیل افشار و محمد رمضانی صاحب کلاله خاور. تهران: اساطیر.
قمی، حسن بن محمد (1385). تاریخ قم. تحقیق محمدرضا انصاری. قم: کتابخانۀ بزرگ آیت الله العضمی مرعشی نجفی.
کاتب اصفهانی، عمادالدین (1356). تاریخ سلسلۀ سلجوقی. ترجمۀ محمدحسین جلیلی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
کرمانی، ناصرالدین منشی (1364). نسائم الأسحار من نطائم الأخبار. تصحیح و مقدمۀ میرجلال‌الدین حسینی ارموی (محدث). تهران: اطلاعات.
مینورسکی، ولادیمیر (1335). «ویس و رامین». ترجمۀ مصطفی مقربی. فرهنگ ایران زمین. شمارۀ 4. ص 3-77.
حمدالله مستوفی (1362). نزهة القلوب. به اهتمام گای لسترنج. تهران: دنیای کتاب.
مهریار، محمد (1389). فرهنگ نام شهرها و برخی آبادی‌های کهن ایران. اصفهان: رنگینه.
شیروانی، زین‌العابدین بن اسکندر (بی‌تا). بستان السیاحه. تهران: کتابخانۀ سنایی.
شوشتری، نورالله (1375). مجالس المؤمنین. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
مقدسی، محمدبن عبدالواحد (1413ق). الاحادیث المختاره. دراسه و تحقیق عبدالملک بن عبدالله بن‌دهیش. المملکه العربیه السعودیه.
مدنی، علی‌خان بن احمد (1384). الطراز الأول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعول. مشهد مقدس: موسسۀ آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث.
مفتخری، حسین (1383). «از نهاوند تا دماوند: فتح جبال توسط اعراب مسلمان و پیامدهای آن». مجموعه مقالات تاریخ و جغرافیای تاریخی. تهران: بنیاد ایرانشناسی. ص 509-526.
ودیعی، کاظم (1349). «واحدهای جغرافیایی و نخستین کانون‌های حکومتی ایران». بررسی‌های تاریخی. ش 25. ص 15-27.
همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1386). جامع التواریخ (تاریخ آل‌سلجوق). تصحیح محمد روشن. تهران: میراث مکتوب.
یاقوت، شهاب‌الدین عبداللّه (1399ق). معجم البلدان. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
Boederman, J. (1997). The Cambridge Ancient History. Cambridge University Press.
Crouch, Carly Lorraine. (2010). War and ethics in the Ancient Near East: Military violence in light of cosmology and history (Vol. 407). Walter de Gruyter.
Masson, Charles. (1850). “Illustration of the route from Seleucia to Apobatana, as given by Isidorus of Charax.” The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. 12. pp. 97-124.
Minorsky, V.(1955). The Qara-Qoyunlu And The Qutb-Shahs. Bulletin of the School of Oriental and African Studies. 17(1).
Radner, Karen. (2003). An Assyrian view on the Medes: Sargon Editrice e Libreria. pp. 37-64.
Rost, Paul. (1893). Die Keilschrifttexte Tiglat-Pilesers III nach den Papierabklatschen und Originalen des Britischen Museums: Einleitung, Transscription und Uebersetzung, Wörterverzeichnis mit Commentar. Leipzig : E. Pfeiffer.
Schwartz, Paul.(1896). Iran imMittelalter, nach den Arabischen Geographen, Harrassowitz: Wigand, Pfeiffer.
Tomaschek, Wilhelm. (1972). Zur Historischen Topographie von Persen. Wien,1883./rep.in W.Germany.
)