با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 گروه تاریخ دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد شهر ری تهران ایران

2 بنیاد ایران شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

مروارید از جمله جواهرات ارزشمندی است که از دیرباز در خلیج فارس، صید و به اقصی نقاط جهان صادر می‌شد.  مرغوبیت مروارید خلیج فارس موجب شد مشتریان زیادی در دنیا خواستار آن باشند.
در پژوهش حاضر، تلاش می‌شود با استفاده از روش تاریخی و رویکرد توصیفی ـ تحلیلی به این پرسش پاسخ داده شود که وضعیت صید و فروش مروارید در خلیج فارس در متون جغرافیایی قرن‌های سوم تا هشتم هجری چه بازتابی داشته است؟ در واقع،  براساس آگاهی‌های متون یادشده،  رونق و یا رکود آن، چگونه و بر پایه چه علت‌هایی بوده است؟
در این پژوهش، همچنین ماهیت و منشأ مروارید، نواحی و زمان صید، شیوه‌ها و ابزارهای صید و استخراج آن و نیز انواع، قیمت، فروش و تجارت مروارید در خلیج فارس در این برهه زمانی، واکاوی شده است. این منابع از تنوع شیوه‌ها و رونق صید و فروش مروارید در سواحل خلیج فارس خبر داده‌اند

کلیدواژه‌ها

آل احمد، جلال (1386). جزیره خارک، دُرّ یتیم خلیج فارس. تهران: مجید.
ابن بطوطه (1376). سفرنامه. ترجمة محمدعلی موحد. تهران: آگاه.
ابن نجیب بکران، محمد (1342). جهان‌نامه. به کوشش دکتر محمدامین ریاحی. تهران: ابن سینا.
ابن حوقل، محمد (1366). سفرنامه ابن حوقل (ایران در صورة الارض). ترجمة جعفر شعار. تهران: امیرکبیر.
ابن خردادبه، عبیدالله بن عبدالله (1371). مسالک و ممالک. ترجمة سعید خاکرند. تهران: مؤسسه مطالعات و انتشارات تاریخی.
ابن رُسته، احمد بن عمر (1365). اعلاق النفیسه. ترجمة حسین قره چانلو. تهران: امیرکبیر.
ابوالفدا (1349). تقویم البلدان. ترجمة عبدالمحمد آیتی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ادیب، داریوش (1392). فرهنگ جامع جواهرشناسی. تهران: پازینه.
ادریسی، محمد بن محمد (1388). ایران در نزهت المشتاق فی اختراق الافاق. ترجمة عبدالمحمد آیتی. تهران: بنیاد ایران‌شناسی.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (1340). مسالک و ممالک. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اقبال آشتیانی، عباس (1389). تاریخ مغول. تهران: نگاه.
بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد (1374). الجماهر فی الجواهر. پژوهش یوسف هادی. تهران: میراث مکتوب.
بیهقی، ابوالحسن علی بن زید (1361). تاریخ بیهق. تصحیح احمد بهمنیار. تهران: فروغی.
تاپار، رومیلا (1386). تاریخ هند. قم: ادیان.
تودولایی، بنیامین بن یونه (1380). سفرنامه رابى بنیامین تودولایى. ترجمة مهوش ناطق. تهران: کارنگ.
جعفری دهقی، شیما (1393). «دُرّ یتیم خلیج فارس». دورة دهم همایش ملی خلیج فارس. نشریه مطالعات فرهنگی و سیاسی خلیج فارس. دورة 1.  شماره 1. پاییز. ص 73-89.
دهخدا، علی اکبر (1371). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
رسولی، علی (1398). «بازشناسی بندر خورشیف و اهمّیت آن در عصر اتابکان و ایلخانان». پژوهش‌های ایران‌شناسی. سال نهم. شماره 1. ص 81-98.
زارعی، سیده زهرا (1387). «روابط تجاری حکومت‌های محلی سواحل خلیج فارس با سواحل غرب هندوستان در قرن‌های هفتم تا دهم هجری». پایان نامه کارشناسی ارشد رشته تاریخ اسلام. دانشکده ادبیات، تاریخ و زبان‌ها، دانشگاه الزهرا.
زهرى، محمد بن ابوبکر (1382). الجغرافیه. ترجمة حسین قره چانلو. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سدیدالسلطنه، محمدعلی (1308). صید مروارید (المناس فی احوال غوص والغواص). تهران: کتابخانه طهران.
شاهمرادی، مهدی؛ متقی، محمدمهدی؛ رامشی، حسین (1395). کنفرانس بین المللی نوآوری در علوم و تکنولوژی، شناسایی و جداسازی عوامل انگلی و قارچی موجود و بررسی تأثیر آنها بر صدف‌های مرواریدساز لب سیاه در خلیج فارس. 23 مهر. ص 1583- 1592.
شبانکاره‌ای، محمد بن علی بن محمد (1376). مجمع الانساب. به اهتمام میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.
قزوینى، زکریا بن محمد (1373). آثار البلاد و اخبار العباد. ترجمة میرزا جهانگیر قاجار. تصحیح میرهاشم مُحدّث. تهران: امیرکبیر.
کاشانی، عبدالله بن علی (1386). عرایس الجواهر و نفایس الاطایب. به کوشش ایرج افشار. تهران: المعی.
کراچکوفسکى، ایگناتى یولیانوویچ، (1379). تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلام. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: علمی و فرهنگی‏.
مصاحب، غلامحسین (1391). دایرة المعارف فارسی. تهران: امیرکبیر.
کریستین سن، آرتور (1385). ایران در زمان ساسانیان. ترجمة رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر.
محمد بن منصور (1355). گوهرنامة سلطانی. به ‌کوشش منوچهر ستوده. تهران: فرهنگ ایران زمین.
مستوفی، حمدالله (1336). نزهت القلوب، به کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: طهوری.
مسعودی، علی بن الحسین (1382). مروج الذهب. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: علمی و فرهنگی.
معین، محمد (1364). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
مقدسی، محمد بن احمد (1361). احسن التقاسیم فی معرفه الأقالیم. ترجمة علینقی منزوی. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
مقدسی، محمد بن احمد (1909م)، احسن التقاسیم فی معرفه الأقالیم. بیروت: دار صادر.
حدود العالم من المشرق الی المغرب، به کوشش منوچهر ستوده، تهران: طهوری.
موریه، جیمز جاستی نین (1386)، سفرنامه. ترجمة ابوالقاسم سری. تهران: توس.
وصّاف الحضره، عبداللّه بن فضل اللّه (1269ق). تاریخ وصّاف. بمبئی: بی نا.
هرتسفلد، ارنست (1381)، ایران در شرق باستان، ترجمة همایون صنعتی‌زاده، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
یاقوت حموی (1380). معجم البلدان. ترجمة علینقى منزوى. تهران: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی.
یاقوت حموی (1995م)، معجم البلدان، بیروت : دار صادر.
یعقوبى، احمد بن اسحاق‏ (1356)، البلدان. ترجمة محمد ابراهیم آیتى‏، تهران‏: بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏.
[1] Records of the Persian Gulf Pearl Fisheries 1857-1962. edited by Anita Burdett. Farnham: Archive Editions Ltd. 1995.
[1]Carter, Robert (2005) The History and Prehistory of Pearling in the Persian Gulf. Journal of the Economic and Social History of the Orient.Vol 48. Issue 2. pp. 139-209 DOI: https: //doi. Org /10. 1163/1568520054127149