با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دکترای تخصصی،گروه تاریخ و ایران شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

2 دانشیار، گروه تاریخ و ایران شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

3 استاد، گروه تاریخ و ایران شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

10.30473/lhst.2024.67715.2834

چکیده

تلاش‌های روسیه برای نفوذ در ایالت‌های شمالی ایران، در دوره‌ی قاجار شکل جدی‌تری به خود گرفت و سرانجام پس از انعقاد عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای، محسوس‌تر و مشهودتر شد. استرآباد به سبب موقعیت ویژه‌ی تجاری و جغرافیایی خود، مورد توجه خاص روس‌ها قرار گرفت. آنها با نفوذی که در استرآباد به دست آوردند بر مسائل، وقایع و حوادث این ناحیه تأثیرات جدی گذاشتند. این شرایط به سمتی پیش رفت که حاکم منطقه، عملاً کنسول روس بود و اکثر حکام و مقامات ایرانی در مقابل او قدرتی نداشتند. این پژوهش با هدف بررسی وضعیت ایالت استرآباد و دلایل ناتوانی حاکمان این منطقه در مقابله با سلطه‌ی روسیه قصد آن دارد تا به این سؤال پاسخ دهد که چرا حکام  ایالت استرآباد نمی‌توانستند واکنشی مناسب در مقابل نفوذ روس‌ها داشته باشند؟ یافته‌های پژوهش که به شیوه‌ی توصیفی-تحلیلی انجام‌ شده، این فرضیه را مطرح می‌کند که نبود حاکمان مقتدر و اصلاح‌گر در منطقه‌ی استرآباد، ظلم و تعدی مقامات و حاکمان ایرانی این منطقه به مردم، عدم یکپارچگی و اتحاد میان اهالی و نهایتاً همدستی برخی مقامات ایرانی با روس‌ها، نفوذ و حضور بیگانگان را در منطقه پررنگ‌تر کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigating the state of Astarabad province and the reasons for the inability of its rulers to deal with Russian infiltrate and domination in the Qajar period

نویسندگان [English]

  • Mina Moeini 1
  • Ali Akbar Jafari 2
  • Morteza Dehqannejad 3

1 Ph.D. Department of History, Faculty of Literature and Humanities, university of Isfahan, Isfahan, Iran.

2 Associate Professor, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, university of Isfahan, Isfahan, Iran.

3 Prof. Department of History, Faculty of Literature and Humanities, university of Isfahan, Isfahan, Iran.

چکیده [English]

Russia's attempts to infiltrate in Northern provinces of Iran became more serious during the Qajar period, and finally became more noticeable and evident after concluding the treaties of Golestan and Turkamanchai. The Russians paid special attention to Astarabad because of its unique commercial and geographical location. By influencing in Astarabad, they had a significant impact on the events of this area. This situation progressed  to the point that the ruler of the region was actually the Russian consul and the Iranian authorities had no power against him. This study aims to investigate the state of Astarabad province and the reasons for the inability of its rulers to deal with Russian infiltrate and domination and seeks to answer this question: Why the governors of Astarabad didn’t have a proper reaction to the influence of the Russians? According to the findings of this descriptive-analytical study, the absence of powerful and reforming rulers in the Asatrabad, the oppression and abuse of the Iranian authorities and rulers of this region to the people, the lack of unity among the residents, and finally the collusion of some Iranian officials with the Russians, increased Russian dominance and presence in the state.
.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Astarabad
  • rulers
  • Russians
  • consul
  • dominance
فهرست منابع:
آلبوم‌ خانه استرآباد (1396). به کوشش محمود اخوان مهدوی، گرگان: انتشارات موسسه فرهنگی میرداماد و بنام.
اداره اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه ایران(استادوخ). سال1322، کارتن 25، پوشه 1. 4، سند 17. سال 1325، کارتن 21، پوشه 14، سند 15. سال 1326، کارتن 57، پوشه 9، سند30. سال1327، کارتن 51، پوشه 11، سند 8. سال1327، کارتن 51، پوشه 9، سند 42.  سال 1328، کارتن 51، پوشه 5، سند 73. سال 1328، کارتن 51، پوشه 5، سند 97. سال1328، کارتن 51، پوشه 2، سند 8. سال 1328، کارتن 26، پوشه 2، سند 14. سال1329، کارتن 51، پوشه 3، سند 11. سال1329، کارتن 34، پوشه 11، سند 52. سال1330، کارتن 51، پوشه 88، سند 4. سال1331، کارتن 51، پوشه 25، سند 18. سال1331، کارتن 51، پوشه 25، سند 21. سال1332، کارتن 45، پوشه 11، سند 8. سال 1332، کارتن 45، پوشه 11، سند 3. سال1334، کارتن 25، پوشه 1، سند 21. سال1335، کارتن 26، پوشه 13، سند 126. سال 1336. کارتن 46. پوشه 42، سند 3.
اسناد استرآباد و دشت گرگان در دوره مشروطیت (1390). به کوشش مصطفی نوری و اشرف سرایلو، تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
استرآبادنامه (2536). به کوشش مسیح ذبیحی، تهران: انتشارات فرهنگ ایران زمین.
اعتماد السلطنه‏، محمد حسن خان (1367). تاریخ منتظم ناصرى (جلد3). تصحیح محمد اسماعیل رضوانى، تهران‏: دنیاى کتاب‏.
تامسن، تایلور. (1389). روسیه مازندران و استرآباد: گزارش تایلور تامسن وابسته نمایندگی سیاسی بریتانیا در تهران (18 ربیع‌الثانی 1262ق/15 آوریل 1846م). ترجمه محمدعلی کاظم بیگی، فصلنامه مطالعات تاریخی، (28)، 49-10.
خانیکوف، نیکولای ولادیمیروویچ (1375). سفرنامه خانیکوف (گزارش سفر به بخش جنوبی آسیای مرکزی). ترجمه اقدس یغمائی و ابوالقاسم بیگناه، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
دانشنامة گلستان (1395). جلد1، به‌اهتمام مؤسسة فرهنگی میرداماد گرگان، گرگان: انتشارات بنام.
رابینو، ه.ل (1365). مازندران و استرآباد. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، بی‌جا: علمی و فرهنگی.
رجایی، رحمت‌الله (1398). استعمار در دیار سبز؛ روس‌ها و انگلیس‌ها در استرآباد. تهران: سوره مهر.
رجبلو، سمیرا (1393). نقش جزیره آشوراده در مناسبات ایران و روسیه در دوران قاجاریه و پهلوی اول، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور واحد تهران جنوب.
روزنامه حبل المتین، سال 1328، شماره 32.
روزنامه صبح صادق، سال 1325، شماره 166.
 روزنامه مجلس، سال 1325، شماره 201، سال 1327، شماره 51.
زینویف، ایوان الکسیویچ (1362). انقلاب مشروطیت ایران؛ نظرات یک دیپلمات روس (حوادث ایران در سال‌های 1905 تا 1911). ترجمه ابوالقاسم اعتصامی، بی‌جا: انتشارات اقبال.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سال 1329-1328، شناسه 6909/360، 67 برگ. سال 1334، شناسه 3172/360، 5 برگ.  سال 1335، شناسه 1749/293، 1 برگ. سال 1335-1337، شناسه 51327/240، 72 برگ. سال  1337، شناسه 3016/360، 5 برگ.
سرایلو، اشرف. (1386). اوضاع استرآباد در جنبش مشروطیت با تکیه بر وضعیت ترکمن‌ها. فصلنامه گنجینه اسناد، (66)، 22-7.
سفرنامة استرآباد و مازندران و گیلان (2535). به‌کوشش مسعود گلزاری، بی‌جا: بنیاد فرهنگ ایران.
عیسوی، چارلز (1362). تاریخ اقتصادی ایران. ترجمه یعقوب آزند، تهران: نشر گستره.
کتاب آبی؛ گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس درباره انقلاب مشروطه ایران (1363). جلد1، به کوشش احمد بشیری، تهران: نشر نو.
کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. شماره بازیابی: 7/1/19/187/3 ، شماره سند: 0318719000070110470. شماره بازیابی: 7/1/19/187/3 ، شماره سند: 0318719000070080340
کتاب نارنجی؛گزارش‌های سیاسی وزارت خارجه روسیه تزاری درباره انقلاب مشروطه ایران (1366). جلد 1و2. ترجمه فتح‌الله دیده‌بان و دیگران، به کوشش احمد بشیری، تهران: نور.
ماتویف، آ.م (1386). تاریخ مبارزات سیاسی- اجتماعی در استرآباد (عصر مشروطه). ترجمه محمد نایب‌پور، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
مستوفی، عبدالله (1384). شرح زندگانی من؛ یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه (ج1). چاپ پنجم. تهران: زوار.
معطوفی، اسدالله (1374). استرآباد و گرگان در بستر تاریخ ایران. مشهد: درخشش.
معطوفی، اسدالله (1384). انقلاب مشروطه در استرآباد (ج2). تهران: حروفیه.
مکنزی، چارلز فرانسیس (1359). سفرنامه شمال. ترجمه منصوره اتحادیه، تهران: گستره.
ملک‌زاده، مهدی (1373). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران (جلد 4 و 5). چاپ چهارم. تهران: علمی.
ملگونف، گریگوری (1376). کرانه های جنوبی دریای خزر. مترجم امیرهوشنگ امینی، تهران: کتابسرا.
مهجوری، اسماعیل (1345). تاریخ مازندران (جلد 2). ساری: بی‌نا.
نصرآبادی، مجید، نورائی، مرتضی. (1400). نقش حاکمان محلی در برهم زدن امنیت ایالات سرحدی خراسان و استرآباد از قرارداد آخال تا پایان دولت تزاری. فصلنامه تاریخ روابط خارجی، ( 87)، 109-126.
نورائی، مرتضی و النا آندریوا. (1388). مهاجران روس و اسکان آن‌ها در ایران اوایل قرن بیستم: مرحله دیگری از استعمار. مجله پژوهش‌های تاریخی، (4)، 21 - 36.
نورائی، مرتضی سعادت، مینا. (1389). تبیین مالکیت روس‌ها در سه شهر رشت، تبریز و استرآباد 1318-1340ق. گنجینه اسناد، (78)، 30-12.
وکیل‌الدوله، حسینقلی مقصودلو (1363). مخابرات استرآباد؛ گزارش‌های حسینقلی مقصودلو وکیل‌الدوله (جلد 1). به کوشش ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت، تهران: تاریخ ایران.
ییت، کلنل چارلز ادوارد (1365). سفرنامه خراسان و سیستان. ترجمه قدرت الله روشنی زعفرانلو و مهرداد رهبری،  بی‌جا: انتشارات یزدان.