تاریخ های محلی ایران
هدی سید حسینزاده
چکیده
در دورة حکومت شاهرخ افشار در خراسان، احمدشاه درانی سه مرتبة به خراسان لشکر کشید. شاهرخ که توان رویارویی مستقیم نظامی با احمدشاه را در خود نمیدید، تلاش کرد با سیاستی متفاوت با این مسئله برخورد کند. او با پناه گرفتن در قلعة شهر برای مدتی مانع تصرف مشهد شد، اما سرانجام ناچار تن به مذاکره داد و احمدشاه با تعیین نماینده، برای مدتی ...
بیشتر
در دورة حکومت شاهرخ افشار در خراسان، احمدشاه درانی سه مرتبة به خراسان لشکر کشید. شاهرخ که توان رویارویی مستقیم نظامی با احمدشاه را در خود نمیدید، تلاش کرد با سیاستی متفاوت با این مسئله برخورد کند. او با پناه گرفتن در قلعة شهر برای مدتی مانع تصرف مشهد شد، اما سرانجام ناچار تن به مذاکره داد و احمدشاه با تعیین نماینده، برای مدتی مشهد را تحت کنترل خود درآورد. در مقالة حاضر که با روش توصیفی و تحلیلی صورت گرفته، انگیزة احمدشاه برای تهاجم به خراسان و شرح درگیریهای او در نقاط مختلف، بهویژه در مشهد؛ موضعگیری و سیاستهای دوگانة تقابلی و تعاملی شاهرخ در مواجهة با او مورد بررسی قرار گرفته است. یافتههای پژوهش، حاکی از آن است که سابقة خدمت احمدشاه در سپاه نادر در شناخت او از ارکان قدرت و ساختار حکومت افشاریان و اقدام به لشکرکشی به خراسان نقش بهسزایی داشت و با وجود موفقیت او، شاهرخ ناراضی هر زمان فرصت مییافت سر از اطاعت برمیتافت و مخالفت خود را نشان میداد. در این میان ایستادگی حاکمان محلی خراسان در مقابل احمدشاه نیز مثمر ثمر واقع شد تا جایی که او سرانجام به اطاعت ظاهری از شاهرخ رضایت داد و به پایتخت خود بازگشت. اما پیامد این جنگها ویرانی شهرهای مختلف و خسارات بسیار برای مردم خراسان بود که تا مدتهای مدید قابل جبران نبود.
تاریخ های محلی ایران
کیخسرو خسروی نژاد؛ سهیلا ترابی فارسانی؛ اسماعیل سنگاری
چکیده
انتخاب همیشگی تیسفون در ایالت آسورستان به عنوان پایتخت توسط شاهنشاهان ساسانی، نشان از اهمّیت این منطقه در نظام کشورداری آنها داشت. ساخت شهرهای جدید و توسعهی زیرساختهای شهری، مانند سازههای آبی و گسترش کشاورزی توسط ساسانیان در این ایالت، گویای توجّه ویژه به نقش سیاسی اقتصادی شهرهای آسورستان است. بدین ترتیب بررسی وضعیت سیاسی اقتصادی ...
بیشتر
انتخاب همیشگی تیسفون در ایالت آسورستان به عنوان پایتخت توسط شاهنشاهان ساسانی، نشان از اهمّیت این منطقه در نظام کشورداری آنها داشت. ساخت شهرهای جدید و توسعهی زیرساختهای شهری، مانند سازههای آبی و گسترش کشاورزی توسط ساسانیان در این ایالت، گویای توجّه ویژه به نقش سیاسی اقتصادی شهرهای آسورستان است. بدین ترتیب بررسی وضعیت سیاسی اقتصادی این منطقه بویژه در نیم قرن پایانی سلطنت ساسانیان، که سرانجام به سقوط این سلسله انجامید، حایز اهمیت است. این پژوهش با بهرهگیری از منابع کتابخانهای و روش توصیفی تحلیلی، به دنبال یافتن پاسخی برای این پرسش است که وضعیت سیاسی اقتصادی ایالت آسورستان با مرکزیت مدائن بر سقوط و فتح آنجا بدست اعراب مسلمان چه تأثیری داشته است؟ یافتههای پژوهش نشان میدهند که در اثر جنگهای مختلف، بیماریهایی مثل طاعون و سیل، قسمتهای حیاتی سیستم آبیاری ساسانیان ویران شد و در نتیجهی کاهش درآمدهای دولت و همزمان با زوال اقتصادی، نیروی نظامی شاهنشاهی نیز رو به انحطاط گذاشت. از سوی دیگر، تغییر ترکیب جمعیتی ایالت با کوچاندن اقوام یا در اثر تغییر دین مردم، تأثیرات منفی در مقاومت ایرانیان داشت و بسیاری از اهالی شهرها و در رأس آنها دهقانان، برای بهبود وضع معیشت یا حفظ امتیازات خود، ناچار به مصالحه و همکاری با اعراب شدند.
تاریخ های محلی ایران
علی رسولی
چکیده
خخاندانهای محلی، بهویژه در دورههای فترت، از عوامل مهم تأثیرگذار در تحولات تاریخی جنوب ایران و خلیج فارس بودهاند. پژوهش حاضر به یکی از شیوخ کمتر شناخته شدهی دورهی فترت میان فروپاشی دولت افشار و تثبیت دولت زند به نام شیخ حَجَر کنگانی میپردازد که در بندر کنگان اقتداری محلی به دست آورد. پژوهش بر این پرسشها متمرکز است: ...
بیشتر
خخاندانهای محلی، بهویژه در دورههای فترت، از عوامل مهم تأثیرگذار در تحولات تاریخی جنوب ایران و خلیج فارس بودهاند. پژوهش حاضر به یکی از شیوخ کمتر شناخته شدهی دورهی فترت میان فروپاشی دولت افشار و تثبیت دولت زند به نام شیخ حَجَر کنگانی میپردازد که در بندر کنگان اقتداری محلی به دست آورد. پژوهش بر این پرسشها متمرکز است: بندر کنگان بنا به چه دلایلی بستری برای شکلگیری قدرتی محلی توسط شیخ حجر شد؟ قدرت وی چه فراز و فرودی را طیکرد و چگونه با قدرتهای خارجی حاضر در خلیج فارس و کریمخان زند مواجه شد؟ بررسی شواهد مؤید این است که بندر کنگان به واسطهی افزایش ناامنی در سایر بنادر و موقعیت جغرافیایی و سوقالجیشی مهم خود در پرتو اقدامات شیخ حجر به برتری نسبی در رونق تجاری رسید و به عنوان یکی از نقاط اتصال شیراز با خلیج فارس واجد اهمیت شد. بر بستر این رونق اقتصادی شیخ حجر به یک قدرت محلی مهم تبدیل شد. اما تنش وی با انگلیسیها، خودداری از مشارکت در جنگ با میرمهنا و مقاومت در برابر خواستههای مالیاتی دولت زند، به تیرگی مناسبات شیخ حجر با دولت زند و حملهی نظامی سپاه زند به کنگان و پایان کار وی انجامید. روش این پژوهش تاریخی با رویکرد توصیفی تحلیلی است و گردآوری اطلاعات عمدتاً با شیوهی کتابخانهای و حسب مورد با استفاده از تاریخ شفاهی و پیمایش آثار انجام شده است.
تاریخ های محلی ایران
بابک زیلاب پور
چکیده
ایل قشقایی یکی از ایلات بزرگ و کهن جنوب ایران است. استان فارس مرکز اصلی زندگی آنها است ولی از آنجا که زندگی عشایر با طبیعت پیوند خورده است، با توجه به فصل سال برای رسیدن به ییلاق و قشلاق کوچ میکنند. در دوران سلطنت فتحعلی شاه این ایل در ایالت فارس به ایلی قدرتمند تبدیل شد و جانی خان و فرزندانش ریاست آن را بر عهده داشتند که از آنها یک سند، ...
بیشتر
ایل قشقایی یکی از ایلات بزرگ و کهن جنوب ایران است. استان فارس مرکز اصلی زندگی آنها است ولی از آنجا که زندگی عشایر با طبیعت پیوند خورده است، با توجه به فصل سال برای رسیدن به ییلاق و قشلاق کوچ میکنند. در دوران سلطنت فتحعلی شاه این ایل در ایالت فارس به ایلی قدرتمند تبدیل شد و جانی خان و فرزندانش ریاست آن را بر عهده داشتند که از آنها یک سند، شامل شش وقفنامه باقی مانده است. اما وقفنامهها چه اطلاعات تاریخی در زمینۀ مطالعات قشقاییشناسی و سندشناسی ارائه میدهند؟ این مقاله با هدف معرفی و تحلیل شش وقفنامه از جانی خان قشقایی و فرزندانش با روش توصیفی- تحلیلی نوشته شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که برخی اسناد در قالب وقفنامه از خاندان شاهیلو باقی ماندهاند. محدودۀ جغرافیایی وقفنامهها ایالت فارس و در دورۀ والیگری حسینعلی میرزا فرمانفرما است. وقفنامهها مشخص میکنند که اسماعیل خان قشقایی علاوه بر دو پسرش به نامهای جانی خان و حاجی حسن خان پسر دیگری به نام رضا خان داشته است. در وقفنامهها سهم پنج نفر از خاندان شاهیلو از املاکشان در شیراز و بلوکات ایالت فارس مشخص شده است. جانی خان و فرزندانش محمدعلی خان و مرتضیقلی خان رقباتشان را وقف کردهاند. موقوفهها که با انگیزههای مختلفی انجام شده به صورت خاص و عام- خاص هستند. با جستجوی نام شیخالاسلامها و عبارت ثبت و محلهای سجعهای مهرها و نام محرران و ثَبات میتوان فهمید که وقفنامههای قشقایی در محکمۀ اسلامیۀ شیراز و با روش خاصی تنظیم و ثبت شدهاند.
تاریخ های محلی ایران
لیلا غلامرضایی؛ امیرحسین حاتمی
چکیده
«یهودیه» نامی است که به دلیل اسکان گروههایی از یهودیان مهاجر یا تبعیدشده در برخی شهرهای تاریخی ایران، قبل و بعد از اسلام، به این شهرها یا قسمتی از آنها اطلاق شده است. این یهودیان به سبب پیوندهای مستحکم درونی و تلاش برای حفظ استقلال و جدایی از اقوام دیگر، هرگز در جوامع میزبان ادغام نشدند و به شکلی همبسته در قسمتی جدا ...
بیشتر
«یهودیه» نامی است که به دلیل اسکان گروههایی از یهودیان مهاجر یا تبعیدشده در برخی شهرهای تاریخی ایران، قبل و بعد از اسلام، به این شهرها یا قسمتی از آنها اطلاق شده است. این یهودیان به سبب پیوندهای مستحکم درونی و تلاش برای حفظ استقلال و جدایی از اقوام دیگر، هرگز در جوامع میزبان ادغام نشدند و به شکلی همبسته در قسمتی جدا ـ اما نزدیک ـ از محل استقرار مردم بومی، اقامت گزیدند و به این ترتیب هستهی اولیهی یهودیهها را شکل دادند. مهمترین و نامدارترین آنها، یهودیهی اصفهان بود. آنها قرنها پیش از ورود اسلام، به این منطقه مهاجرت کردند و در کنار هستهی اصلی اصفهان بعدی که در آن زمان به جی موسوم بود، یهودیه را بنیان گذاردند. در مقالهی حاضر تلاش شده تا با روش توصیفی ـ تحلیلی تحولات تاریخی یهودیهی اصفهان و گذار آن از عصر باستان به دورهی اسلامی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. بنا بر یافتههای پژوهش، یهودیهی اصفهان بهرغم همهی محدودیتهای تاریخی، سیاسی، اجتماعی و فقهی، پس از ورود اسلام به این منطقه، نه تنها اهمیت و اعتبار خود را از دست نداد، بلکه از سدهی چهارم به بعد به اوج توسعه و ترقی رسید.
تاریخ های محلی ایران
زهرا قنبری مله؛ مریم عربیون
چکیده
ایالت استرآباد به مرکزیت شهر استرآباد با پیشینهای بسیار کهن، در بیشتر دورههای تاریخ ایران، یکی از ایالتهای مهم به شمار میرفت و همواره به دلیل موقعیت جغرافیایی و استراتژیک مناسب و داشتن امکانات بالفعل اقتصادی همچون دارا بودن زمینهای حاصلخیز و مجاورت آن با دولت روسیه، منطقهی آسیای میانه، ایالت خراسان و دریای مازندران، مورد ...
بیشتر
ایالت استرآباد به مرکزیت شهر استرآباد با پیشینهای بسیار کهن، در بیشتر دورههای تاریخ ایران، یکی از ایالتهای مهم به شمار میرفت و همواره به دلیل موقعیت جغرافیایی و استراتژیک مناسب و داشتن امکانات بالفعل اقتصادی همچون دارا بودن زمینهای حاصلخیز و مجاورت آن با دولت روسیه، منطقهی آسیای میانه، ایالت خراسان و دریای مازندران، مورد توجه دولتمردان بوده است. از همین رو نگارندگان این مقاله در تلاش هستند ضمن بررسی اوضاع اقتصادی ایالت استرآباد به مرکزیت شهر استرآباد با پیشینهای بسیار کهن، در بیشتر دورههای تاریخ ایران، یکی از ایالتهای مهم به شمار میرفت و همواره به دلیل موقعیت جغرافیایی و استراتژیک مناسب و داشتن امکانات بالفعل اقتصادی همچون دارا بودن زمینهای حاصلخیز و مجاورت آن با دولت روسیه، منطقهی آسیای میانه، ایالت خراسان و دریای مازندران، مورد توجه دولتمردان بوده است. از همین رو نگارندگان این مقاله در تلاش هستند ضمن بررسی اوضاع اقتصادی و اجتماعی این شهر در عصر قاجار، تحولات اقتصادی اعم از صادرات و واردات کالاها، نقش استراتژیک استرآباد در منطقه، توسعهی اجتماعی، اقوام ساکن در منطقه، جمعیت، محلات، سازههای تمدنی و نوسانات متغیر حاصل از تحولات را مورد بررسی قرار دهند. نتایج حاکی از آن است که استرآباد در عصر قاجار به دلیل نزدیکی به روسیه و نیز به عنوان پل ارتباطی در توزیع کالا در منطقه، توانسته است از رشد و توسعهی اجتماعی و اقتصادی برخوردار گردد.و اجتماعی این شهر در عصر قاجار، تحولات اقتصادی اعم از صادرات و واردات کالاها، نقش استراتژیک استرآباد در منطقه، توسعهی اجتماعی، اقوام ساکن در منطقه، جمعیت، محلات، سازههای تمدنی و نوسانات متغیر حاصل از تحولات را مورد بررسی قرار دهند. نتایج حاکی از آن است که استرآباد در عصر قاجار به دلیل نزدیکی به روسیه و نیز به عنوان پل ارتباطی در توزیع کالا در منطقه، توانسته است از رشد و توسعهی اجتماعی و اقتصادی برخوردار گردد.
تاریخ های محلی ایران
فاطمه فریدی مجید
چکیده
گروس که بسیاری آن را با نام امیرنظام گروسی (دولتمرد دوره قاجار) میشناسند، براساس منابع در دسترس، منطقهای مشتمل بر 1700 تا 1800 کیلومترمربع و از اجزای اصلی ساختار تقسیمات کشوری غرب ایران از اوایل دورة صفوی تا اواسط دورة پهلوی بوده است. این منطقه گاه تحت حکومت کردستان و در بیشتر موارد با حاکمنشین مستقل اداره میشد. نوشتار حاضر با تکیه ...
بیشتر
گروس که بسیاری آن را با نام امیرنظام گروسی (دولتمرد دوره قاجار) میشناسند، براساس منابع در دسترس، منطقهای مشتمل بر 1700 تا 1800 کیلومترمربع و از اجزای اصلی ساختار تقسیمات کشوری غرب ایران از اوایل دورة صفوی تا اواسط دورة پهلوی بوده است. این منطقه گاه تحت حکومت کردستان و در بیشتر موارد با حاکمنشین مستقل اداره میشد. نوشتار حاضر با تکیه بر اسناد و مدارک رسمی و غیررسمی به روش تاریخی- استنادی، درصدد بیان موقعیت این منطقه با تاکید بر نام آن در ساختار تقسیمات کشوری ایران است. نتایج تحقیق نشان میدهد اطلاق رسمی نام گروس به این منطقه، کمی پیش از دورة صفوی تا اواسط دورة پهلوی متداول بوده و پس از آن اگرچه در حافظة فرهنگی باقی مانده اما در پیکرة جغرافیایی ایران با نام بیجار شناسایی شده است. نویسنده در این مقاله درصدد بیان مقاطع حضور، اطلاق و حذف رسمی این نام جغرافیایی در میان مکاتبات، مصوبات، اسناد و منابع رسمی و غیررسمی در ساختار تقسیمات کشوری ایران است. به نظر میرسد قدرت گرفتن ایل گروس در دورة صفوی و پس از آن موقعیت امیرنظام گروسی در دورة قاجار، در اطلاق نام گروس و ارتقای این منطقه و افول قدرت ایل، در تغییر نام آن نقش تعیینکنندهای داشته است.
تاریخ های محلی ایران
کیهان مشیرپناهی؛ سید محمد شیخ احمدی؛ عثمان یوسفی؛ محمدقربان کیانی
چکیده
در آستانهی جنگ جهانی اول مرزهای غربی و نواحی کردنشین ایران عصر قاجار یک دورهی بحرانی را در نتیجهی جابجاییهای امرای محلی سپری کرد. همچنین اختلافات ریشهدار تاریخی با عثمانی، حضور عشایر مختلف و اختلافات سیاسی، منطقه را آبستن حوادث جدیدی ساخته بود. البته حائل شدن کردستان بین ایران و عثمانی در حالی که عثمانی رسماً به جنگ وارد شده ...
بیشتر
در آستانهی جنگ جهانی اول مرزهای غربی و نواحی کردنشین ایران عصر قاجار یک دورهی بحرانی را در نتیجهی جابجاییهای امرای محلی سپری کرد. همچنین اختلافات ریشهدار تاریخی با عثمانی، حضور عشایر مختلف و اختلافات سیاسی، منطقه را آبستن حوادث جدیدی ساخته بود. البته حائل شدن کردستان بین ایران و عثمانی در حالی که عثمانی رسماً به جنگ وارد شده بود نمیتوانست کردستان را از تبعات جنگ دور نگه دارد. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا به روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع تاریخی و اسناد و جراید محلی و ملی به هدف تحقیق که تببین علل گسترش و تدوام جنگ جهانی اول در کردستان است، دست یابیم. بررسیهای صورت گرفته نشان داد که مسائلی همچون اختلافات سیاسی و مذهبی در کردستان و تقابل عشایر با یکدیگر و نیز اهمیت استراتژیک این منطقه برای نیروهای خارجی از عوامل مهم زمینهساز گسترش جنگ به کردستان بود. همچنین بیثباتی سیاسی در کردستان، تشدید تقابل عشایر و وجود مشایخ ناراضی، رقابت دولتهای متخاصم و در آخر وعدههای دروغین استقلال، تداوم جنگ در منطقه را به دنبال داشت.
تاریخ های محلی ایران
شیوا تقوایی زحمت کش
چکیده
حکومت قاجار وارث نوعی از پراکندگی قدرت در ایران بود. از اینرو برای بازگرداندن نظارت بر نهادهای اداری- مالی، سیاستهایی اتخاذ کرد که به پشتوانهی تخصیص اعتبار ، اجرایی میشد. در راستای این هدف، از ابتدای دورهی قاجاریه تا پایان پادشاهی محمدشاه در سال 1264 ه.ق اقداماتی برای بازسازی نظام اداری در بندر بوشهر انجام شد و سپس با شروع دورهی ...
بیشتر
حکومت قاجار وارث نوعی از پراکندگی قدرت در ایران بود. از اینرو برای بازگرداندن نظارت بر نهادهای اداری- مالی، سیاستهایی اتخاذ کرد که به پشتوانهی تخصیص اعتبار ، اجرایی میشد. در راستای این هدف، از ابتدای دورهی قاجاریه تا پایان پادشاهی محمدشاه در سال 1264 ه.ق اقداماتی برای بازسازی نظام اداری در بندر بوشهر انجام شد و سپس با شروع دورهی ناصری و صدارت میرزا تقیخان امیرکبیر، از طریق اختصاص بودجه به مصارف کشوری و لشگری، بازسازی نظام اداری بندر بوشهر پیگیری شد. با بررسی دفاتر «دستورالعمل» و «مفاصاحساب» این دوره، میتوان سیر تخصیص بودجه برای بازسازی نظام اداری و مالی بنادر را از ابتدای دورهی ناصری پیگیری نمود. مطالعهی این متون سیاقی، سیر سیاستهای اداری- مالی حکومت قاجار برای توسعهی نظام اداری- مالی خود در بندر بوشهر را نشان میدهد. شکلگیری ولایت «بوشهر و مضافات و بنادر» در سال 1305 ه.ق نقطه عطفی در این فرآیند بود. با تشکیل این ولایت، بندر بوشهر بیش از پیش به نظام اداری- مالی حکومت قاجار نزدیک شد. پرسش این پژوهش این است که سیاستگذاری حکومت قاجار برای جای دادن بندر بوشهر در نظام اداری – مالی خود چگونه بود؟ این پژوهش با استفاده از روش کیلومتریک، بودجهی اختصاص دادهشده به مصارف اداری - مالی بندر بوشهر را به عنوان یکی از مؤلفههای مؤثر بر بازسازی نظام اداری- مالی حکومت قاجار در بنادر جنوبی در نظر گرفته است. فرضیه این پژوهش آن است که تشکیل واحد اداری- مالی ولایت «بوشهر و مضافات و بنادر» به عنوان واحدی مستقل از ایالت فارس، امری دفعی نبوده، بلکه برآیندی از روند برنامهی تخصیص بودجه برای بنادر جنوبی در دوری ناصری است.
تاریخ های محلی ایران
تکتم یارمحمدی؛ جمشید نوروزی
چکیده
خراسان بزرگ به عنوان یکی از مناطق مهم دنیای اسلام و ایران در دورهی تیمور گورکانی و فرزندش شاهرخ، دو دورهی متفاوت را تجربه کرد. تیمور با تکیه بر حمایت امرای نظامی الوس جغتایی، دست به فتوحات گستردهای در غرب آسیا زد. در پی این فتوحات شهرهای خراسان نیز مانند بیشتر نقاط مفتوحه، شاهد قتل و غارت و ویرانی بود. بعد از مرگ تیمور و روی کار ...
بیشتر
خراسان بزرگ به عنوان یکی از مناطق مهم دنیای اسلام و ایران در دورهی تیمور گورکانی و فرزندش شاهرخ، دو دورهی متفاوت را تجربه کرد. تیمور با تکیه بر حمایت امرای نظامی الوس جغتایی، دست به فتوحات گستردهای در غرب آسیا زد. در پی این فتوحات شهرهای خراسان نیز مانند بیشتر نقاط مفتوحه، شاهد قتل و غارت و ویرانی بود. بعد از مرگ تیمور و روی کار آمدن شاهرخ، رونق و آبادانی تا حد زیادی به خراسان بازگشت و این مناطق از زیر فشار دورهی تیموری بیرون آمد. این پژوهش با روش توصیفی، تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای قصد دارد عملکرد تیمور و شاهرخ در خراسان را مورد بررسی قرار دهد. یافتههای پژوهش حاکی از این است که تیمور با توجه به منافع خود و تعلق خاطری که به آبادی پایتختش- سمرقند- داشت، تلاش نمود منابع اقتصادی و ظرفیتهای انسانی و فرهنگی مناطق مفتوحه به ویژه خراسان را صرف رونق و شکوفایی ماوراءالنهر نماید. نگاه تبعیضآمیز تیمور به خراسان، باعث ایجاد نابسامانی در این ولایت و تکرار بلایی شد که پیشتر مغولان بر سر خراسان آوردند. در مقابل، شاهرخ به عللی چون دلبستگی به خراسان، تکیه بر دیوانسالاران ایرانی و تعلق خاطر به قوانین اسلامی، تلاش قابل توجهی برای آبادانی خراسان به کار گرفت.
تاریخ های محلی ایران
فاطمه فریدی مجید؛ جواد هروی؛ محمد بهرامزاده
چکیده
آنچه اولئاریوس را در تاریخ ایران پرآوازه کرده، سفرنامه و نقشه ایران از اوست که الهامبخش اروپاییان در ترسیمها و نگارشها درباره ایران در دههها و قرنهای بعد شده است. از اولئاریوس اما، یک نقشه منطقهای گیلان برجایمانده که حاکی از اهمیت این قسمت از ایران در دوره صفوی است. در شرایطی که در منابع عصر صفوی در اطلاق واژههایی ...
بیشتر
آنچه اولئاریوس را در تاریخ ایران پرآوازه کرده، سفرنامه و نقشه ایران از اوست که الهامبخش اروپاییان در ترسیمها و نگارشها درباره ایران در دههها و قرنهای بعد شده است. از اولئاریوس اما، یک نقشه منطقهای گیلان برجایمانده که حاکی از اهمیت این قسمت از ایران در دوره صفوی است. در شرایطی که در منابع عصر صفوی در اطلاق واژههایی چون ایالت و ولایت بر مناطق ایران ابهام وجود دارد، ایالت گیلان برای نخستین بار با دقت بالایی ترسیم شده است. آنچه بر ارزش نقشۀ او افزوده مشاهدات شخصی و تحقیق میدانی وی از آگاهان محلی در گذر از گیلان بوده که سندیت نقشۀ گیلان را بهعنوان اسناد معتبر شناخت جغرافیای تاریخی این منطقه در قرن هفدهم میلادی دوچندان کرده است. نقشة سال 1656م الئاریوس، قدیمیترین و شاید نخستین نقشة مستقل منطقهای گیلان در کارتوگرافی نوین اروپا است که به تصحیح دادههای پیش از خود پرداخته است. از دوره صفوی نقشهای برجای نمانده و لاجرم مفاهیم نقشه با مهمترین و شاید تنها منبع جغرافیایی عصر صفوی یعنی کتاب مختصر مفید تطابق داده دادهشده تا وجوه تمایز نگاه از درون و بیرون به یک نطقه جغرافیایی مشخص گردد. تطابق این اطلاعات با جغرافیای گیلان در کنار نام شناسی این منطقه از اهداف پژوهش به یاری روش تحقیق تاریخی و جستجوی کتابخانهای است. یافتهها نشان میدهد اطلاعات درجشده در نقشه اولئاریوس ازنظر کمیت و درج جزییات به میزان قابلتوجهی بیشتر از متن جغرافیایی مختصر مفید است.
تاریخ های محلی ایران
علی درازی؛ علیرضا علی صوفی؛ نظام علی دهنوی
چکیده
فرقه دمکرات آذربایجان با حمایت حکومت اتحاد جماهیر شوروی در سال 1324 تشکیل و در سال 1325 فروپاشید و تبعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بسیار سنگینی را برای مردم ایران داشت که پناهنده شدن جمعیت زیادی از مردم محلی آذربایجان به کشور شوروی از جمله آنها میباشد. هدف اصلی این پژوهش بررسی وضعیت سیاسی و اجتماعی پناهندگان فرقه دمکرات آذربایجان در ...
بیشتر
فرقه دمکرات آذربایجان با حمایت حکومت اتحاد جماهیر شوروی در سال 1324 تشکیل و در سال 1325 فروپاشید و تبعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بسیار سنگینی را برای مردم ایران داشت که پناهنده شدن جمعیت زیادی از مردم محلی آذربایجان به کشور شوروی از جمله آنها میباشد. هدف اصلی این پژوهش بررسی وضعیت سیاسی و اجتماعی پناهندگان فرقه دمکرات آذربایجان در اتحاد جماهیر شوروی است. روش اجرای این پژوهش توصیفی و تحلیلی و با بهرهگیری از منابع اولیه صورت گرفته سعی نگارندگان بر آن است تا تبعات انسانی و اجتماعی حکومت فرقه دمکرات آذربایجان را آشکار سازند نتیجه مطالعات نشان می دهد، پس از فروپاشی حکومت فرقه در 21 آذر 1325 تعداد پناهندگان ایرانی که به دلیل هواداری از حکومت فرقه و با فریبکاری رهبران این گروه به شوروی فرار کرده و پناهنده شدهند بین 25 تا 30 هزار نفر تخمین زده شده است. اندکی پس از این واقعه، ﺳﺮان ﺣﺰب ﮐﻤﻮﻧﯿﺴﺖ آذربایجان ﺷﻮروی و رهبران فرقه دمکرات ﺑﺮای رهایی از بار مشکلات نگهداری این حجم زیاد پناهندگان و سرکوب نارضایتی پناهندگان از عملکرد فرقه و تصمیم آنها به بازگشت به ایران، مطابق با سیاست بیرحمانه استالینی آنها را ﺑﺎ اﺗﻬﺎمﻫﺎی واﻫﯽ و غیرانسانی راﻫﯽ اردوﮔﺎهﻫﺎی ﮐـﺎر اﺟﺒـﺎری در ﺳـﯿﺒﺮی و آسیای میانه کردند و سرنوشت دهشتناک، غمانگیز و رقتباری را برای آنها رقم زدند.
تاریخ های محلی ایران
حسن رستمی؛ عباس قدیمی قیداری
چکیده
مشروطیتِ ایران موجد نهادهای مدنی و مردمی گشت که در تاریخ ایران پیشینه و سابقهای نداشت. انجمنهای ایالتی و ولایتی یکی از اصیلترین نهادهای برخاسته از جریان مشروطهخواهی و از خواسنه-های بنیادین مشروطهخواهان بود که در اولین دورۀ مجلس شورای ملی به تصویب رسید و حلقۀ ارتباط مردم با دولت و مجلس گردید. شهر زنجان از جمله نقاطی بود که در ...
بیشتر
مشروطیتِ ایران موجد نهادهای مدنی و مردمی گشت که در تاریخ ایران پیشینه و سابقهای نداشت. انجمنهای ایالتی و ولایتی یکی از اصیلترین نهادهای برخاسته از جریان مشروطهخواهی و از خواسنه-های بنیادین مشروطهخواهان بود که در اولین دورۀ مجلس شورای ملی به تصویب رسید و حلقۀ ارتباط مردم با دولت و مجلس گردید. شهر زنجان از جمله نقاطی بود که در آن انجمن ولایتی دایر شد، اما به موازات ابهام در حوادث مشروطۀ این شهر، کارنامۀ انجمن ولایتی زنجان نیز در سایه قرار گرفت. مسئله اصلی این پژوهش عملکرد انجمن ولایتی زنجان و نسبت آن با جریان مشروطهخواهی در ایرانِ عصر مشروطه است. این مقاله با گردآوری دادههای کتابخانهای، اسنادی و استفاده از منابع اصیلی چون روزنامههای عصر مشروطه و تجزیه و تحلیل این دادهها به روش توصیفی-تبیینی این موضوع را مورد بررسی قرار داده است. براساس یافتههای پژوهش عملکرد انجمن ولایتی زنجان در جهت نیل به اهداف مشروطه با فراز و فرودهایی همراه بوده است که وابستگی اعضای انجمن به طبقات فرادست، روابط خویشاوندی با گروههای مخالف، ضعف مشروطه-طلبان، رقابتهای علما، الویت بخشی به منافع شخصی و حوادث جاری مشروطه در تهران و تبریز به عنوان پایگاههای اصلی مشروطیت، بر فعالیتهایشان تأثیر گذاشت. با توجه به این عوامل کارنامۀ انجمن ولایتی زنجان در عصر مشروطه با ناکامی در تحقق خواستهها و اهداف جریان مشروطه-خواهی همراه گردید.
تاریخ های محلی ایران
تکتم یارمحمدی؛ فریبرز ویسی قلعه گلینه
چکیده
سنقر و کلیایی یکی از مناطق حاصلخیر در کرمانشاه است که در دوره قاجار مورد توجه برخی از خاندانهای متنفذ این حکومت قرار گرفت. آنها آنها با خرید املاک مردم به بهای اندک، صاحب زمینهای فراوانی در این منطقه شدند. دو تن از ملاکین بزرگ این منطقه، عبدالحسین فرمانفرما و امانالله ...
بیشتر
سنقر و کلیایی یکی از مناطق حاصلخیر در کرمانشاه است که در دوره قاجار مورد توجه برخی از خاندانهای متنفذ این حکومت قرار گرفت. آنها آنها با خرید املاک مردم به بهای اندک، صاحب زمینهای فراوانی در این منطقه شدند. دو تن از ملاکین بزرگ این منطقه، عبدالحسین فرمانفرما و امانالله خان فتحالسلطان بودند که اولی شاهزاده قاجاری و دومی از بزرگان منطقه کلیایی سنقر است. این ملاکین در اواخر دوره قاجار به علت بحرانهای مالی و وقوع جنگ جهانی اول از تسویه به موقع مالیات اراضی خود شانه خالی کردند، دولت نیز با این افراد غالباً رویه مماشات را در پیش میگرفت، اما پس از کودتای 1299ش. به ویژه بعد از نخست وزیری و پادشاهی رضاشاه، حسابرسی شدیدی از آنها آنها به عمل آمد. پرسش اصلی پژوهش حاضر آن است که چرا ملاکین متنفذ سنقر بدهی مالیاتی داشتند و حکومتهای قاجار و پهلوی اول با این مساله چگونه برخورد کرد؟این پژوهش با روش توصیفی–تحلیلی انجام گرفته و تکیه آن بر اسناد مربوط به دوتن از ملاکین بزرگ منطقۀ سنقر است. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که ملاکین دوره قاجار با توجه به معافیتهایی که حکومت برای آنها آنها در نظر گرفته بود و نفوذی که در دربار داشتند، از تسویه به موقع مالیاتهای خود امتناع میکردند، اما در اوایل دوره نخست وزیری و پادشاهی رضاشاه با توجه به نیاز او برای تأمین بودجه اصلاحات و نوسازیهای گسترده خود از طریق مالیاتگیری و نیز طمع وی به تصاحب اراضی حاصلخیز آنها، آنها، حسابرسی شدیدی از این ملاکین صورت گرفت.
تاریخ های محلی ایران
سید برهان تفسیری؛ سید محمد شیخ احمدی
چکیده
در پژوهش حاضر نگاهی به تاریخ سیاسی شهر مریوان از زمان پیدایی این واژه در منابع تاریخی انداخته شده است. در اینجا، معیار و مبدأ پردازش اطلاعات پیدایی واژۀ مریوان با عناوین مختلف در متون تاریخی است. مسالمسئلۀ اساسی پژوهش حاضر این است که چه عواملی محل یا شهر امروزی مریوان را در بستر اعتباریابی سیاسی قرار داد. منابع و گزارشهای موجود حکایت ...
بیشتر
در پژوهش حاضر نگاهی به تاریخ سیاسی شهر مریوان از زمان پیدایی این واژه در منابع تاریخی انداخته شده است. در اینجا، معیار و مبدأ پردازش اطلاعات پیدایی واژۀ مریوان با عناوین مختلف در متون تاریخی است. مسالمسئلۀ اساسی پژوهش حاضر این است که چه عواملی محل یا شهر امروزی مریوان را در بستر اعتباریابی سیاسی قرار داد. منابع و گزارشهای موجود حکایت از آن دارد که نمود سیاسی شهر مریوان، با این عنوان، در منابع تاریخی همزاد با قدرتگیری و رویدادنگاری خاندان اردلان در سدۀ هفتم هجری قمری است. از آن به بعد است که میتوان ردی از مریوان در روند تحولات مرزی میان دو امپراتوری ایران و عثمانی و همچنین در رقابت میان خاندانهای حکومتگر کُرد اردلان (در پیرامون مریوان و بعدا در سنندج) و بابان (در سلیمانیه) به دستبهدست داد. به این ترتیب، در پژوهش حاضر به ذکر سرنوشت سیاسی شهر مریوان از دورۀ مغول تا دورۀ پهلوی بر اساس منابع تاریخی و به روش کتابخانهای پرداخته شده است. عوامل اثرگذار بر اعتباریابی سیاسی مریوان عبارتاند از: حضور خاندان حکومتگر اردلان در مریوان در مقطعی از حیات سیاسی خود، پیدایی دو دولت قدرتمند صفویه و عثمانی در پیرامون آن و فعل و انفعالات سیاسی دو دولت در این منطقهی ۀ مرزی در مقاطع زمانی مختلف.
تاریخ های محلی ایران
محمدعلی نعمتی؛ فضلاله فولادی
چکیده
تشکیلات اداری ایران در عصر پهلوی اول، بهگونهای اساسی متحوّل گشت. رضاشاه با الگو قرار دادن غرب و بهکمک برخی روشنفکران سرخورده از مشروطه، برای ایجاد دولتی مدرن و تمرکزگرا، سعی در تأسیس دوایر مختلف دولتی بهسبک نوین داشت. لرستان نیز بهدلیل اهمیت راهبردی آن بهطور ویژهای در کانون توجهات حکومت وی قرار گرفت. اوضاع لرستان در هنگام ...
بیشتر
تشکیلات اداری ایران در عصر پهلوی اول، بهگونهای اساسی متحوّل گشت. رضاشاه با الگو قرار دادن غرب و بهکمک برخی روشنفکران سرخورده از مشروطه، برای ایجاد دولتی مدرن و تمرکزگرا، سعی در تأسیس دوایر مختلف دولتی بهسبک نوین داشت. لرستان نیز بهدلیل اهمیت راهبردی آن بهطور ویژهای در کانون توجهات حکومت وی قرار گرفت. اوضاع لرستان در هنگام برآمدن پهلوی اول بسیار آشفته بود و تقریباً بهصورت کاملاً سنتی و ایلیاتی اداره میشد و اوامر حکومت مرکزی در این منطقه نفوذی نداشت. اقدامات دولت مرکزی برای ایجاد دوایر دولتی از ورود قوای نظامی در سال 1302ش. تا پایان حکومت رضاشاه بهطول انجامید. این پژوهش در صدد پاسخ به این سوال است که ایجاد دوایر دولتی نوین در لرستان دوره رضاشاه چگونه انجام شد؟ این پژوهش با رجوع به منابع کتابخانهای، روزنامهها، اسناد و با رویکردی توصیفی و تحلیلی تنظیم شده است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که در گام نخست دولت مرکزی بهصورت تدریجی و با استفاده نیرویهای نظامی به اسکان اجباری ایلات و عشایر پرداخته و با اصلاحاتی چون تقسیم اراضی و ایجاد راه، زمینه را برای ایجاد ادارات مختلف دولتی مهیا سازد و سپس در گام دوم و با تکیه بر درایت حاکمان غیرنظامی، اداراتی مانند: شهرداری، دادگستری، طرق و شوارع، ثبت اسناد و سایر ادارات را ایجاد کند.
تاریخ های محلی ایران
یعقوب تابش
چکیده
امیر مسعود بهعنوان یکی از حاکمان تأثیرگذار سربداری پس از قدرتگیری توانست قلمرو سربداران را به خارج از ناحیه بیهق بگستراند، اما در آخرین سال حکومتش با شکست سنگین در لشکرکشی به مازندران، جان خود و بسیاری از نیروهای نظامیاش را از دست داد و بر اثر آن ضربۀ جبران ناپذیری به سربداران وارد شد.با توجه به اهمیت نبرد مازندران این مقاله درصدد ...
بیشتر
امیر مسعود بهعنوان یکی از حاکمان تأثیرگذار سربداری پس از قدرتگیری توانست قلمرو سربداران را به خارج از ناحیه بیهق بگستراند، اما در آخرین سال حکومتش با شکست سنگین در لشکرکشی به مازندران، جان خود و بسیاری از نیروهای نظامیاش را از دست داد و بر اثر آن ضربۀ جبران ناپذیری به سربداران وارد شد.با توجه به اهمیت نبرد مازندران این مقاله درصدد است با تکیه بر منابع تاریخی نزدیک به رویداد، پژوهشهای مرتبط و رسالۀ هنر جنگ و به کارگیری روش توصیفی_تحلیلی و کاربست دیدگاههای رزمی سون تزو به تحلیل عوامل ناکامی امیر مسعود در این لشکرکشی بپردازد.یافتههای این پژوهش بیانگر این است که شکست امیر مسعود در نبرد مازندران به شیوۀ کردار هر دو طرف نبرد مرتبط است؛ امیر مسعود بدون توجه به وضعیت ناهمگون سپاهیان خود پس از شکست زاوه، آنها را درگیر یک نبرد فرسایشی کرد و بدون به کار گرفتن تاکتیکهای سودمند آشکارا به عمق خاک مازندران رفت، حاکمان و مردمان آنجا او را دشمن مشترک دانسته علیه او متحد شدند و با یک استراتژی کارآمد موجبات غافلگیری و نابودی او و نیروهایش را فراهم آوردند.
تاریخ های محلی ایران
کمال ظریفیان منش؛ فاطمه بینشی فر
چکیده
عهد قاجار دورۀ تکامل، توسعه و رشد کمی و کیفی تعزیه بود و از جهات گوناگون ازجمله محتوا، نحوۀ اجرا، چگونگی پوشش، دگرگون شد و بهدلیل بافت مذهبی جامعۀ ایران و بهتبع آن ایالت فارس و بهویژه شهر شیراز در عصرقاجار، رونق فراوانی یافت. علاوهبر این رقابت کارگزارن حکومتی، اعیان و بزرگان، زنان، روحانیون و بازرگانان نقش پررنگی ...
بیشتر
عهد قاجار دورۀ تکامل، توسعه و رشد کمی و کیفی تعزیه بود و از جهات گوناگون ازجمله محتوا، نحوۀ اجرا، چگونگی پوشش، دگرگون شد و بهدلیل بافت مذهبی جامعۀ ایران و بهتبع آن ایالت فارس و بهویژه شهر شیراز در عصرقاجار، رونق فراوانی یافت. علاوهبر این رقابت کارگزارن حکومتی، اعیان و بزرگان، زنان، روحانیون و بازرگانان نقش پررنگی در برگزاری آیین عزاداری محرم بهویژه برگزاری تعزیه داشتند و در این راه موقوفاتی را برای محل و یا تامین مخارج تعزیهداری وقف میکردند. بررسی جایگاه اسناد موقوفات و متولیان آنها در تعزیهداری شیراز در دورۀ قاجاریه، پرسشی اساسی است که این پژوهش تلاش دارد با استفاده از روش اسنادی و تجزیه و تحلیل اسناد به مسئله موردنظر پاسخ دهد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که بافت سنتی و مذهبی جامعه فارس در دوره قاجار و ارادت بومیان ازجمله تجار، زنان اعیان و کارگزاران حکومتی نسبت به اهل بیت (ع) عامل مهمی در افزایش موقوفات و توسعه تعزیهداری در شیراز بود.
تاریخ های محلی ایران
عبداله صفرزائی؛ عظیم شه بخش
چکیده
ددر زمانهای گذشته، به منطقه وسیعی از جنوب شرق فلات ایران مکران گفته میشد. نخستین گزارشهای موجود درباره مکران که از آن تحت عنوان مکا یاد شده، به دوره هخامنشیان بازمیگردد. در اسناد برجای مانده از دوره ساسانیان، از این منطقه تحت عنوان مکوران یاد شده است. در دوره اسلامی در منابع متعدد تاریخی، جغرافیایی و غیره از مکران یاد شده است. ...
بیشتر
ددر زمانهای گذشته، به منطقه وسیعی از جنوب شرق فلات ایران مکران گفته میشد. نخستین گزارشهای موجود درباره مکران که از آن تحت عنوان مکا یاد شده، به دوره هخامنشیان بازمیگردد. در اسناد برجای مانده از دوره ساسانیان، از این منطقه تحت عنوان مکوران یاد شده است. در دوره اسلامی در منابع متعدد تاریخی، جغرافیایی و غیره از مکران یاد شده است. علیرغم اینکه در ارتباط با اوضاع جغرافیایی، اقتصادی و فرهنگی مکران در طول تاریخ گزارشهای کمی باقی مانده، اختلاف فاحش و آشکاری در گزارشهای موجود قابل مشاهده است. با ارزیابی دقیق گزارشهای موجود درخصوص مکران، چنین استنباط میشود که این گزارشها به دو دسته گزارشهای رسمی و غیر رسمی قابل تقسیم است. منظور از گزارشهای رسمی، گزارش فاتحان نظامی و کارگزاران حکومتی بوده که با اهداف خاصی اوضاع این منطقه را گزارش داده و گزارشهای آنان در منابع مکتوب تاریخی و جغرافیایی ثبت شده است. منظور از گزارشهای غیر رسمی، گزارشهای سایر جغرافینویسان، مورخان، سفرنامهنویسان و غیره است. هدف از این نوشتار واکاوی گزارشهای رسمی موجود در ارتباط با اوضاع جغرافیایی، اقتصادی و فرهنگی مکران در سدههای گذشته است. یافتههای این پژوهش نشانگر آن است که گزارشهای رسمی به علت دنبالکردن اهداف خاص خودشان، در نامساعد جلوهدادن اوضاع جغرافیایی، اقتصادی و فرهنگی مکران دچار اغراقگویی شدهاند. نوشته حاضر با استفاده از منابع کتابخانهای به روش مقایسهای با توصیف و تحلیل دادهها نگاشته شده است.
تاریخ های محلی ایران
زینب فضلی
چکیده
در بررسی تاریخِ تمدن اسلامی و نیز تاریخ شهرهای ایران، جایگاه مراغه به عنوان شهری تاریخی از منظر تمدنی بهشکل بایستهای تبیین نشده است. از اینرو، در این پژوهش تاریخی با رویکرد تمدنی در حوزه مطالعات تاریخهای محلی به واکاوی و تبیین پیوند مراغه با تمدن اسلامی پرداخته شده است. بنابر یافتههای این مطالعه، مراغه تا اواسط قرن هفتمهجری، ...
بیشتر
در بررسی تاریخِ تمدن اسلامی و نیز تاریخ شهرهای ایران، جایگاه مراغه به عنوان شهری تاریخی از منظر تمدنی بهشکل بایستهای تبیین نشده است. از اینرو، در این پژوهش تاریخی با رویکرد تمدنی در حوزه مطالعات تاریخهای محلی به واکاوی و تبیین پیوند مراغه با تمدن اسلامی پرداخته شده است. بنابر یافتههای این مطالعه، مراغه تا اواسط قرن هفتمهجری، با وجود اهمیت در تحولات تاریخی، مرکزی تمدنی محسوب نمیشد. اما پس از برافتادن بغداد بهدست مغولان، این شهر بهکانونی علمی در جهان اسلام تبدیل گردید. در نیمه دوم قرن هفتم هجری، تأسیس مجموعۀ رصدخانه و گردآمدن شمار زیادی از دانشوران برجسته، وجهۀ فرهنگیـ تمدنی مراغه را بهشکل چشمگیری تغییر داد. فعالیتهای رصدیـعلمی در این مرکز، تألیف آثار برجسته علمی مانند زیج ایلخانی، پدیداری نظریههای بدیع نجومی و نیز پدیدآوردن تحریرهای نو از متون علمی طی این دوره، مراغه را در شمار مراکز علمیـتمدنی جهان اسلام درآورد. در نتیجۀ چنین دستاوردهایی، القاب افتخارآمیزِ «مکتب مراغه» و «مکتب ترجمه مراغه» از سوی تاریخعلمپژوهان بهاین شهر داده شده که شهرتی همیشگی در تاریخ علم در مقیاس جهانی را برای آن به ارمغان آورده است.
