با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه پیام نور.تهران ایران

2 کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی

10.30473/lhst.2023.66221.2787

چکیده

ایالت استرآباد به مرکزیت شهر استرآباد با پیشینه‌ای بسیار کهن، در بیشتر دوره‌های تاریخ ایران، یکی از ایالت‌های مهم به شمار می‌رفت و همواره به دلیل موقعیت جغرافیایی و استراتژیک مناسب و داشتن امکانات بالفعل اقتصادی همچون دارا بودن زمین‌های حاصلخیز و مجاورت آن با دولت روسیه، منطقه‌ی آسیای میانه، ایالت خراسان و دریای مازندران، مورد توجه دولت‌مردان بوده است. از همین رو نگارندگان این مقاله در تلاش هستند ضمن بررسی اوضاع اقتصادی ایالت استرآباد به مرکزیت شهر استرآباد با پیشینه‌ای بسیار کهن، در بیشتر دوره‌های تاریخ ایران، یکی از ایالت‌های مهم به شمار می‌رفت و همواره به دلیل موقعیت جغرافیایی و استراتژیک مناسب و داشتن امکانات بالفعل اقتصادی همچون دارا بودن زمین‌های حاصلخیز و مجاورت آن با دولت روسیه، منطقه‌ی آسیای میانه، ایالت خراسان و دریای مازندران، مورد توجه دولت‌مردان بوده است. از همین رو نگارندگان این مقاله در تلاش هستند ضمن بررسی اوضاع اقتصادی و اجتماعی این شهر در عصر قاجار، تحولات اقتصادی اعم از صادرات و واردات کالاها، نقش استراتژیک استرآباد در منطقه، توسعه‌ی اجتماعی، اقوام ساکن در منطقه، جمعیت، محلات، سازه‌‌‌‌های تمدنی و نوسانات متغیر حاصل از تحولات را مورد بررسی قرار دهند. نتایج حاکی از آن است که استرآباد در عصر قاجار به دلیل نزدیکی به روسیه و نیز به عنوان پل ارتباطی در توزیع کالا در منطقه، توانسته است از رشد و توسعه‌ی اجتماعی و اقتصادی برخوردار گردد.و اجتماعی این شهر در عصر قاجار، تحولات اقتصادی اعم از صادرات و واردات کالاها، نقش استراتژیک استرآباد در منطقه، توسعه‌ی اجتماعی، اقوام ساکن در منطقه، جمعیت، محلات، سازه‌‌‌‌های تمدنی و نوسانات متغیر حاصل از تحولات را مورد بررسی قرار دهند. نتایج حاکی از آن است که استرآباد در عصر قاجار به دلیل نزدیکی به روسیه و نیز به عنوان پل ارتباطی در توزیع کالا در منطقه، توانسته است از رشد و توسعه‌ی اجتماعی و اقتصادی برخوردار گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آبوت، کیث ادوارد (1369)، شهرها و تجارت ایران در دوره قاجار، گزارش کنسول آبوت از اقتصاد و جامعه ایران( 1866-1847م)، ترجمه سید عبدالحسین رئیس‌السادات، تهران، انتشارات امیرکبیر. آدمیت، فریدون و ناطق، هما (1398)، افکار اجتماعی سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار، تهران، انتشارات آگاه. ابوالفدا (1349)، تقویم البلدان، عبدالصمد آیتی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. ابن حوقل (1366)، سفرناه ابن حوقل،ایران در صوره الارض، ترجمه جعفر شعار، تهران، انتشارات امیرکبیر. اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (1368)، مسالک و ممالک، ترجمه ایرج افشار، انتشارات علمی و فرهنگی. اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1306 ه‍. ق)، المآثر والآثار، انتشارات کتابخانه ثنائی. اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1364،1367)، تاریخ منتظم ناصری، ترجمه محمد اسماعیل رضوانی، انتشارات نشر دنیای کتاب، ج دوم و سوم. اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان(1364)، مرآت البلدان، پرتو نوری، محمدعلی سپانلو، تهران، نشر افسار. اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1367)، مرآت البلدان، عبدالحسین نوائی و میر‌هاشم محدث، انتشارات دانشگاه تهران، ج دوم. ترکمان، اسکندربیک (1390)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، به کوشش زید مرادی، انتشارات نگاه. بارتولد، واسیلی (1386)، تذکره جغرافیایی تاریخی ایران، ترجمه حمزه سردادور، انتشارات توس. بارنز، آلکس (1366)، سفرنامه بارنز، سفر به ایران در عهد فتحعلیشاه قاجار، ترجمه حسن سلطانی‌فر، انتشارات آستان قدس رضوی. بهلر (2536)، سفرنامه بهلر (جغرافیای رشت و مازندران)، به کوشش علی‌اکبر خداپرست، انتشارات توس. پولاک، یاکوب ادوارد (1361)، سفرنامه پولاک: «ایران و ایرانیان» ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، انتشارات خوارزمی. حدودالعالم من المشرق الی المغرب (1362)، ترجمه منوچهر ستوده، تهران، ناشر کتابخانه طهوری. خانیکوف، نیکلای ولادیمیروویچ (1395)، سفرنامه خانیکف(گزارش سفر به بخش جنوبی آسیای مرکزی)، مترجمان دکتر اقدس یغمائی، ابوالقاسم بیگناه، انتشارات آستان قدس رضوی. خسروبیگی، هوشنگ و قنبری مله، زهرا (1391)، اوضاع اجتماعی و اقتصادی دامغان در دوره قاجار(از آغاز تا سال 1310ق.)، تحقیقات تاریخ اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوم، شماره دوم. خسروبیگی، هوشنگ و قنبری مله، زهرا (1389)، اوضاع اجتماعی و اقتصادی سمنان در دوره قاجار(تا سال 1310ق.)، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، سال اول، شماره دوم. خسروبیگی، هوشنگ و قنبری مله، زهرا (1397)، ساختار اقتصادی و اجتماعی شاهرود در نیمه اول در عصر قاجار، پژوهش‌نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفتم، شماره اول. دومرگان،ژاک (1338)، هیئت علمی فرانسه در ایران، مطالعات جغرافیایی، ترجمه کاظم ودیعی، تبریز، انتشارات سپهر. ذبیحی، مسیح (1363، گرگان نامه، تهران، انتشارات بابک. ذبیحی، مسیح (1386)، استرآبادنامه(سه سفرنامه، وقفنامه و سرگذشت) با همکاری ایرج افشار، محمدتقی دانش‌پژوه، تهران، انتشارات امیرکبیر. رابینو، ه.ل (1336)، سفرنامه مازندران و استرآباد، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب. ژوبر، پ.آندره (1347)، مسافرت در ارمنستان و ایران، ترجمه علیقلی اعتماد مقدم، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. ساوری، محمد فتح‌الله بن محمدتقی (1371)، غلامرضا طباطبائی مجد، تهران، انتشارات امیرکبیر. سایکس، سرپرسی (1363)، سفرنامه ژنرال سرپرسی سایکس یا ده‌هزار مایل در ایران، ترجمه حسین سعادت نوری، انتشارات لوح. ستوده، منوچهر (1377)، از آستارا تا آستاراباد شامل آثار و بناهای تاریخی کوهستان و دشت گرگان تهران، ناشر، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ج 5. شوقی، عباس (1314)، دشت گرگان، ناشر موسسه خاور. شیبانی، صدیق‌الممالک (1366)، منتخب‌التواریخ، تهران، انتشارات علمی، ج1. طاهری، ابوالقاسم (1347)، جغرافیای تاریخی گیلان، مازندران، آذربایجان از نظر جهانگردان، انتشارات شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران. عزالدوله و ملکونف (1363)، سفرنامه ایران و روسیه «نواحی شمال ایران» به کوشش محمد گلبن و فرامرز طالبی، انتشارات دنیای کتاب. عیسوی، چارلز (1362)، تاریخ اقتصادی ایران(قاجاریه 1332-1215ه‍.ق)، ترجمه یعقوب آژند، نشر گستره. فریزر، جیمز بیلی (1364)، سفرنامه فریزر معروف به سفر زمستانی، ترجمه و حواشی منوچهر امیری، انتشارات توس. فلور، ویلم (1366)، جستارهائی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار، ترجمه ابوالقاسم سری، انتشارات توس، جلد اول. قورخانچی، محمدعلی (1360)، نخبه سیفیه، به کوشش منصوره اتحادیه(نظام مافی) سیروس سعدوندیان، نشر تاریخ ایران. کاظم‌بیگی، محمد علی (1389)، روسیه،دریای مازندران و استرآباد؛ گزارش تایلور تامسون وابسته نمایندگی سیاسی بریتانیا در تهران(18ربیع‌الثانی1262ه‍.ق/15 آوریل1846م.)،ترجمه محمد علی کاظم بیگی، فصلنامه مطالعات تاریخی، سال هفتم، شماره 28. کاظم‌بیگی، محمدعلی (1390)، کنسولگری بریتانیا در ایالات جنوبی دریای مازندران در دوران قاجاریه و کارکنان محلی آن، تحقیقات تاریخ اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوم، شماره دوم. کرزن، جرج ناتانیل (1362)، ایران و قضیه ایران، ترجمه وحید مازندرانی، انتشارات علمی و فرهنگی، جلد اول. لسترنج،گای (1390)، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، مترجم محمود عرفان، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی. مستوفی، عبدالله (1377)، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه از آغا محمدخان تا آخر ناصرالدین شاه، انتشارات زوار، ج اول. مرعشی، سید ظهیرالدین (1363)، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، به اهتمام برنهارد دارن، مقدمه از یعقوب آژند، انتشارات گستره. معطوفی، اسدالله (1396)، استرآباد و گرگان در بستر تاریخ ایران، نگاهی به 5000 سال تاریخ منطقه، انتشارات درخشش. معطوفی، اسدالله (1394)، تایخ و پیشینه اجتماعی شهرستان بندر گز، گرگان، انتشارات نوروزی. معطوفی، اسدالله (1387)، گرگان و استرآباد، سنگ مزارها و کتیبه‌های تاریخی، تهران، انتشارات حروفیه. معینی، اسدالله (1344)، جغرافیا و جغرافیای تاریخی گرگان و دشت، چاپخانه شرکت سهامی طبع گرگان. مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1361)، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ترجمه علینقی منزوی، شرکت مولفان و مترجمان ایران، چاپ کاویان. مکنزی، چارلز فرانسیس (1359)، سفرنامه شمالی، منصوره اتحادیه(نظام مافی)، تهران، نشر گستره. ملکونف، (1364)، سفرنامه ملکونف به سواحل جنوبی دریای خزر، (1858 و 1860م.)، مسعود گلزاری، تهران، انتشارات دادجو. موریه، جیمز (1386)، سفرنامه جیمز موریه(سفر دوم)، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، انتشارات توس. میرزا ابراهیم (2535)، سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان، محمود گلزاری، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. ناصرالدین‌شاه قاجار (1383)، سفرنامه ناصرالدین‌شاه به مازندران،‌ هارون و هومن، تهران، نشر پاینده. ناطق، هما (1358)، مصیبت وبا و بلای حکومت، تهران، نشر گستره. نیستانی، جواد (1385)، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ناشر مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. نیستانی، جواد (1389)، گلستانه، نشر پیک ریحان. نوائی، عبدالحسین (1390)، روزنامه خاطرات ناصرالدین‌شاه، الهام ملک‌زاده، تهران، ناشر سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران. ورهرام، غلامرضا (1367)، نظام سیاسی و سازمان‌های اجتماعی ایران در عصر قاجار، تهران، انتشارات معین.