با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

2 دکتری تاریخ ایران اسلامی

3 پژوهشگر تاریخ

10.30473/lhst.2023.60005.2626

چکیده

خاندان زیاداوغلی قاجار از خاندان‌‌های مهم و بانفوذ منطقه‌ی قفقاز بودند که از فرآیند دگرگونی ساختار سیاسی و اداری حکومت صفوی پدید آمدند. این خاندان تیره‌‌ای از ایل قاجار بودند که با حمایت پادشاهان صفوی در نواحی قراباغ قدرت گرفتند و از حامیان مهم استقرار حاکمیت سیاسی صفویه در منطقه‌ی قفقاز به شمار می‌‌رفتند. عدم تصویر روشن از نقش‌‌آفرینی این خاندان در منطقه‌ی قفقاز در عرصه‌‌‌ی سیاسی و نظامی در دوره‌ی حکمرانی شاه‌طهماسب اول از مسائل تاریخی است که احتیاج به واکاوی دارد. این پژوهش درصدد پاسخ به این سوال است که این خاندان با محوریت شاهوردی ‌‌سلطان زیاد اوغلی چه نقشی در تحولات سیاسی قفقاز در دوره‌ی شاه طهماسب اول داشتند؟ هدف اصلی این پژوهش تبیین عملکرد شاهوردی ‌‌سلطان زیاد اوغلی جدّ این خاندان در دوره‌ی شاه‌طهماسب اول در حوادث سیاسی قفقاز است. یافته‌‌ها نشان می‌‌دهد که خاندان زیاد اوغلی حراست از سرحدهای دولت صفوی در مقابل عثمانی‌‌ها را بر عهده داشتند. همچنین رسیدگی به امور داخلی گرجستان و سرکوب شورش‌‌های ضد حکومت صفوی در گرجستان از دیگر وظایف این خاندان بود. به عبارت دیگر، مهمترین نقش این خاندان، تثبیت و استمرار حاکمیت سیاسی حکومت صفوی در منطقه‌ی قفقاز بود. روش‌‌ مورد استفاده در این پژوهش مبتنی بر روش توصیفی و تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اسپناقچی پاشازاده، محمدعارف(1379)، انقلاب‌‌الاسلام بین الخواص و العوام، تصحیح رسول جعفریان، قم: دلیل. افندی، قاضی عبداللطیف(1926)، شکی خانلرینک اختصار اوزره تاریخی، باکو: آذربایجانی تدقیق و تتبع جمعیتنک نشریاتی. افوشته‌‌ای‌‌نطنزی، محمود هدایت‌‌الله(1373)، نقاوه‌‌الآثار فی ذکر الاخیار فی ‌‌تاریخ الصفویه، تصحیح احسان اشراقی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. باکیخانوف، عباسقلی‌‌آقا(1970)، گلستان ارم، تصحیح دکتر حمید نطقی و همکاران، باکو: علم. برمکی، فاطمه و سجاد حسینی(1397)، «انعکاس ذکر الله الله در برج مقبره‌‌ی شیخ صفی‌‌الدین اردبیلی و جایگاه آن ذکر در تصوف صفوی»، مطالعات تاریخ فرهنگی؛ پژوهش‌‌نامه انجمن ایرانی تاریخ، سال نهم، شماره سی‌‌وپنجم. بهمنیقاجار، محمد(1386)، «تبار و دودمان جوادخان زیاداوغلی قاجار»، همایش ملی جوادخان گنجه‌‌ای مرزدار ایرانی قفقاز، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. بهمنیقاجار، محمد(1396)، مرزداران ایرانی گنجه، تهران: انتشارات ایران شناخت، دیار کهن. بیگی‌‌زاده، مرضیه(1389)، نقش و اهمیت قاجارها در تحولات سیاسی-نظامی دوره صفویه(907-1135ق.)، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان. پورصفر، علی(1377)، حکومت‌‌های محلی قفقاز در عصر قاجار، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران. تاریخ عالم‌‌آرای صفوی(1363)، تصحیح یدالله شکری، تهران: اطلاعات. تاریخ قزلباشان(1361)، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: بهنام. ‌‌الحسینی التبریزی، اسمعیل (بی‌‌تا)، تاریخ حماسی شاه طهماسب اول، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره ثبت نسخه86911. تتوی، قاضی احمد و آصف‌‌خان قزوینی(1382)، تاریخ الفی، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. ترکمان، اسکندربیگ منشی(1377)، تاریخ عالم‌‌آرای عباسی، تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب. تکمیل‌‌همایون، ناصر(1371)، «ایل قاجار در اتحادیه قزلباش» مجموعه مقالات تاریخ معاصر ایران، کتاب چهارم، تهران: مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی. ثواقب، جهانبخش و دیگران(1392)، «بررسی تحلیلی مناسبات شاه اسماعیل صفوی با شروانشاهان(906-930ق.)»، فصلنامه علمی-پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، سال23، شماره20. جاوید، جواد(1397)، جایگاه خان‌‌نشین گنجه در جنگ‌‌های ایران و روس، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه محقق اردبیلی. جنابدی، میرزابیگ(1378)، روضه‌‌الصفویه، تصحیح غلامرضا طباطبایى مجد، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار. جوانشیر قره‌‌باغی، میرزاجمال(1382)، تاریخ قره‌‌باغ، تصحیح حسین احمدی، تهران: مرکز اسناد و خدمات پژوهشی. جهانگشای خاقان(1364)، تصحیح الله دتا مضطر، اسلام‌‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان. الحسینی، خورشاه‌‌بن‌‌قباد(1379)، تاریخ ایلچی نظام شاه، تصحیح محمدرضا نصیرى و کوئیچى هانه‌‌دا، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى. حسینی‌‌‌‌استرآبادی، سیدحسن(1366)، تاریخ سلطانی (از شیخ صفی تا شاه صفی)، تصحیح احسان اشراقی، تهران: انتشارات علمی. حسینی‌‌‌‌فسایی، حاج میرزاحسن(1382)، فارسنامه ناصری، تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر. حقیقه‌‌الاخبار فی‌‌احوال آل‌‌قاجار(1390)، ترجمه محمدحسین فروغی، تصحیح یوسف بیگ‌‌باباپور، قم: مجمع ذخایر اسلامی. خاوری‌‌شیرازی، فضل‌‌الله(1380)، تاریخ ذوالقرنین، تصحیح ناصر افشار، تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. خواجگی‌‌اصفهانی، محمدمعصوم(1368)، خلاصه‌‌السیر، تصحیح ایرج افشار، تهران: انتشارات علمی. خواندمیر، غیاث‌‌الدین(1353)، تاریخ حبیب‌‌السیر فی‌‌اخبار افراد بشر، تهران: کتابفروشی خیام‏. خورموجی، محمدجعفر(1345)، حقایق‌‌الاخبار ناصری، تصحیح حسین خدیو جم، تهران: بی‌‌نا. خوزانی‌‌اصفهانی، فضلی(1398)، افضل‌‌التواریخ، تحصیح احسان اشراقی و قدرت‌‌الله پیشنماززاده، تهران: میراث مکتوب. دنبلی، عبدالرزاق‌‌‌‌بیگ(1383)، مآثر سلطانیه، تصحیح فیروز منصوری، تهران: اطلاعات. روملو، حسن‌‌‌‌بیگ(1357)، احسن‌‌التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوائی، تهران: بابک. رهربرن، کلاوس میشائل(1349)، نظام ایالات در دوره صفویه، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏. رئیس‌‌نیا، رحیم(1380)، تاریخ عمومی منطقه شروان در عهد شروانشاهیان، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه. زارع شاهمرسی، پرویز(1389)، قره‌‌باغ نامه: از ادوار کهن تا دوره معاصر، تهران: شیرازه. ساروی، محمد فتح‌‌الله(1371)، تاریخ محمدی (احسن‌‌التواریخ)، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: امیرکبیر. سامی، شمس‌‌الدین(1306)، قاموس‌‌الاعلام، استانبول: مهران مطبعه‌‌سی. سپهر، محمدتقی‌‌ خان(1393)، گزیده ناسخ‌‌التواریخ، جلد ششم، قم: انتشارات اسلامی. سرداری‌‌نیا، صمد(1384)، قره‌‌باغ در گذرگاه تاریخ، تبریز: ندای شمس. سومر، فاروق(1371)، نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی، ترجمه احسان اشراقی و محمدتقی امامی خویی، تهران: نشره گستره. سیوری، راجر(1374)، ایران عصر صفوی، ترجمه‌‌ کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز. شاه طهماسب صفوی(1390)، تذکره شاه طهماسب، تصحیح کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی. عالم‌‌آرای شاه اسماعیل(1384)، تصحیح اصغر منتظر صاحب، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. عالم‌‌آرای شاه طهماسب(1370)، تصحیح ایرج افشار، تهران: دنیای کتاب. علمی، بهنام(1394)، «نقش خاندان زیاداغلی قاجار در تاسیس و استقرار خان‌‌نشین گنجه»، فصلنامه علمی و تخصصی تاریخنامه خوارزمی، سال دوم. غفاری‌‌قزوینی، قاضی احمد(1343)، تاریخ جهان‌‌آرا، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: حافظ. قراباغی، میرزایوسف(1390)، تاریخ صافی، تصحیح حسین احمدی، تهران: مطالعات تاریخ معاصر ایران. قزوینی، محقق(1369)، «خاستگاه تاریخی ایل قاجار»، مجموعه مقالات تاریخ معاصر ایران، کتاب دوم، تهران: مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی. قمی، قاضی احمد الحسینی(1383)، خلاصه‌‌التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران. کاتب چلبی(حاجی‌‌خلیفه، مصطفی‌‌بن‌‌عبدالله)(1391)، جهان‌‌نما (بخش ایران و قفقاز)، ترجمه سید مهدی جوادی قوزلو، اردبیل: محقق اردبیلی. لاکهارت، لارنس(1383)، انقراض سلسله صفویه، ترجمه اسماعیل دولتشاهی، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى. مستوفی، محمدحسن(1375)، زبده‌‌التواریخ، تصحیح بهروز گودرزی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. منشی قزوینی، بوداق(1387)، جواهرالاخبار، تصحیح محسن بهرام‌‌نژاد، تهران: میراث مکتوب. میرزا سمعیا(1368)، تذکره‌‌الملوک، تصحیح محمد دبیر سیاقی، تهران: امیرکبیر. نصیری‌‌اردوبادی، میرزا علی‌‌‌‌نقی(1371)، القاب و مواجب دورة سلاطین صفویه، تصحیح یوسف رحیم‌‌لو، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد. نفیسی، سعید(1383)، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، تهران: اهورا. نویدی‌‌شیرازی، عبدی‌‌‌‌بیگ(1369)، تکمله‌‌الاخبار، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: نشر نی. واله‌‌ قزوینی اصفهانی، محمدیوسف(1372)، خلدبرین، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار. هدایت، رضا قلیخان(1380)، روضه‌‌الصفای ناصری،تصحیح جمشید کیان‌‌فر، تهران: اساطیر. هینتس، والتر(1361)، تشکیل دولت ملی در ایران، ترجمه کیکاوس جهانداری. تهران: خوارزمی