pajoheshi
جمشید روستا؛ سحر پورمهدی زاده
چکیده
ایالتِ کرمان از اوایل دهة سوم قرن هفتم هجری توسط بُراقِ حاجب، فتح شده و تا اوایل قرن هشتم هجری تحت تسلّط این حاکم قراختایی و جانشینانش قرار داشت. کاردانی بُراق و برخی از جانشینانش نه تنها ثبات سیاسی کرمان را حفظ نمود بلکه در طول بیش از هشت دهه دوام این حکومت، تأثیراتی نیز در سایر حوزههای اجتماعی، فرهنگی و به‌ویژه مذهبی کرمان داشت. ...
بیشتر
ایالتِ کرمان از اوایل دهة سوم قرن هفتم هجری توسط بُراقِ حاجب، فتح شده و تا اوایل قرن هشتم هجری تحت تسلّط این حاکم قراختایی و جانشینانش قرار داشت. کاردانی بُراق و برخی از جانشینانش نه تنها ثبات سیاسی کرمان را حفظ نمود بلکه در طول بیش از هشت دهه دوام این حکومت، تأثیراتی نیز در سایر حوزههای اجتماعی، فرهنگی و به‌ویژه مذهبی کرمان داشت. پژوهش حاضر، با کاربرد روش تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، بر آن است تا در گام نخست نوع رویکرد مذهبی حاکمان قراختایی را مورد واکاوی قرار داده و در دومین گام وضعیت مذهبی کرمان هم‌زمان با حاکمیت آنان را تشریح نماید. از همین رو پرسش اصلی نوشتار حاضر عبارت است از اینکه: حکّامِ قراختایی کرمان چه رویکرد مذهبی داشتند و جایگاه مذاهب مختلف در کرمان هم‌زمان با حکومت آنان چگونه بود؟ یافتههای پژوهش حاکی از آن است حاکمان قراختاییِ کرمان اگرچه دارای خاستگاهی غیرایرانی و غیرمسلمان (بودایی) بودند امّا با ورود به کرمان در حوالی سالهای 619-620ق و پایهریزی حکومت خود در این سرزمینِ جدید، زیرکانه رویکردی تازه را در حوزههای مختلف سیاسی و به‌ویژه مذهبی در پیش گرفتند. امری که موجبات دوام هر چه بیشتر حکومت آنها در درون فرهنگ ایرانی ـ اسلامی را فراهم ساخت.
pajoheshi
قاسم قریب؛ جواد عباسی
چکیده
حکومت آل‌کرت، هم‌زمان با هجوم مغولان به ایران، در شرق خراسان بزرگ تأسیس شد و از آغاز برتری مهاجمان مغول را پذیرفت. در عصر حاکمیت آل‌کرت بر خراسان، عوامل متعددی سبب ناآرامی این ایالت بود و حاکمان کرت توانستند با سیاستهای ویژه خود، ثبات سیاسی این منطقه را تأمین کنند. مسئله پژوهش حاضر، شناسایی سیاست آل‌کرت برای ایجاد ثبات سیاسی ...
بیشتر
حکومت آل‌کرت، هم‌زمان با هجوم مغولان به ایران، در شرق خراسان بزرگ تأسیس شد و از آغاز برتری مهاجمان مغول را پذیرفت. در عصر حاکمیت آل‌کرت بر خراسان، عوامل متعددی سبب ناآرامی این ایالت بود و حاکمان کرت توانستند با سیاستهای ویژه خود، ثبات سیاسی این منطقه را تأمین کنند. مسئله پژوهش حاضر، شناسایی سیاست آل‌کرت برای ایجاد ثبات سیاسی در خراسان و یافتن راهکارهای این حکومت برای تأمین امنیت در این منطقه است. این پژوهش از نوع تاریخی و با روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای به نگارش درآمده است. نتیجه بررسی سیاست و راهکارهای آل‌کرت نشان می‌دهد که آنان در برابر هر تهدید برهم زننده ثبات سیاسی خراسان، واکنش متناسب با آن را از خود نشان می دادند. آل‌کرت با پذیرش مشروعیت حکومت ایلخانی، گرچه بخشی از استقلال خود را در امور داخلی و خارجی از دست داد اما توانستن خراسان را از نبردهای فرساینده با حکومت مرکزی برکنار نگه دارند. آل‌کرت در برابر توسعه طلبی های جغتاییان راه حل مقاومت نظامی را برگزیدند و در برابر فزون طلبی های سرداران مغول مستقر در خراسان نیز ایستادگی کردند. آنان به خوبی از عهده مرزداری شرق خراسان در برابر حکومت های سلطان‌نشین رود سند برآمدند و شورشیان نکودری و حاکمان محلی سیستان را تحت نظارت دقیق قرار دادند. عملکرد آل‌کرت پس از سقوط ایلخانان همچنان ثبات سیاسی خراسان را حفظ کرد و آنان با پذیرش مشروعیت ایلخان‌خواندگان طغاتیموری و ایجاد روابط خوب با جانی‌قربانی ها از تنش های احتمالی کاستند. آل‌کرت در برابر پیشروی های سربداران گزینه نظامی را برگزیدند و با استفاده از توان مذهبی اهل سنت و صوفیان خراسان موفق به مهار این حکومت شدند
pajoheshi
عباس احمدوند
چکیده
عراق عجم از جمله حوزههای جغرافیایی و تاریخی است که روزگارانی به عنوان یکی از ایالت‌های مرکزی، مهم و تأثیرگذار در تاریخ ایران به شمار می‌رفت و همواره مورد توجه حاکمان از جهت شناسایی حدود و مرزهای قلمرو فرمانروایی و نیز جغرافیانگاران از حیث تعیین جغرافیایی حدود مراکز علمی و برشمردن شهرهای پراهمّیت، قرار داشت. از سوی دیگر حاکمان ...
بیشتر
عراق عجم از جمله حوزههای جغرافیایی و تاریخی است که روزگارانی به عنوان یکی از ایالت‌های مرکزی، مهم و تأثیرگذار در تاریخ ایران به شمار می‌رفت و همواره مورد توجه حاکمان از جهت شناسایی حدود و مرزهای قلمرو فرمانروایی و نیز جغرافیانگاران از حیث تعیین جغرافیایی حدود مراکز علمی و برشمردن شهرهای پراهمّیت، قرار داشت. از سوی دیگر حاکمان این منطقه توانستند با تسلط بر شهرها، نقاط راهبردی و شبکه راههای ارتباطی، ضمن حفظ امنیت مرزهای عراق عجم، زمینه رشد اقتصادی و به‌ویژه اقتصاد بازرگانی آن را فراهم آورند و موجب رونق و اهمیت بیش از پیش این محدوده جغرافیایی شوند.در پژوهش پیش رو، با روش زمینهشناسی تاریخی، با بهرهگیری از رهیافتهای جغرافیای تاریخی به معناکاوی و محدودهبندی عراق عجم، بر اساس منابع جغرافیایی و تاریخی در دوره‌های مختلف پرداخته می‌شود. در این پژوهش، ابتدا به واژهشناسی و مفهوم آن در متون ادبی و تاریخی پرداخته و به بررسی محدوده ایالت جبال و تغییر آن به عراق عجم در منابع جغرافیایی و به تغییر مرزهای آن در طول تاریخ و جدا شدن کردستان از آن، می‌شود.
pajoheshi
هوشنگ خسروبیگی؛ مژگان صادقی فرد؛ جمشید نوروزی
چکیده
ورود مغول‌ها به ایران، نه تنها یک رویداد نظامی بود، بلکه به‌تدریج حضور این اقوام و مهاجرت آنان به فلات ایران، تأثیرات خود را بر نظام اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و نیز تشکیلات اداری بر جای نهاد. تشکیلات اداری یکی از اولین بخش‌هایی بود که در همان سالهای آغازین تحت تأثیر حضور این اقوام قرار گرفت. این تأثیر به‌تدریج ـ و نه یکباره ـ ...
بیشتر
ورود مغول‌ها به ایران، نه تنها یک رویداد نظامی بود، بلکه به‌تدریج حضور این اقوام و مهاجرت آنان به فلات ایران، تأثیرات خود را بر نظام اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و نیز تشکیلات اداری بر جای نهاد. تشکیلات اداری یکی از اولین بخش‌هایی بود که در همان سالهای آغازین تحت تأثیر حضور این اقوام قرار گرفت. این تأثیر به‌تدریج ـ و نه یکباره ـ کم‌رنگتر شد؛ با این‌حال برخی عناصر پایدار آن برای سالها و برای سلاله‌های پسین باقی ماند. هدف پیش روی این تحقیق، شناخت این تأثیرات در بخشی از تشکیلات اداری یعنی در حوزة نظام قضایی در حکومت آل مظفر (795-713ق) – و شناخت مبانی شکلگیری نظام قضایی این حکومت و با مسئله ارزیابی چگونگی فرآیند استمرار یا تضعیف نمادهای مغولی در نظام قضایی آل مظفر است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و در حوزة مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده است. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که تشکیلات قضایی آل مظفر بر سه رکن استوار بوده است: اقتباس از تشکیلات قضایی مخدومان اولیه آل مظفر یعنی حکومت ایلخانان؛ تشکیلات اداری در حکومت‌های مسلمان ایران پیش از ایلخانان؛ و سنت‌های محلی قلمرو آل مظفر در یزد و فارس. همچنین این بررسی نشان داد که عناصر و نمادهای مغولی، علی‌رغم حضور در تشکیلات قضایی آل مظفر، به‌تدریج در محاق قرار گرفته است و سنت‌های ایرانی ـ اسلامی حضور و بروز پررنگتری یافته‌اند
pajoheshi
احد مهربان نژاد کلاگری؛ علیرضا کریمی؛ ولی دین پرست؛ حسین میرجعفری
چکیده
تاریخ‌نگاری سده هشتم مازندران بازتابی است از تلاش حکومت مرعشی جهت دیگرگونه نمودن رخدادها و ارائه روایت دلخواه از تاریخ؛ روایتی که در سده‌های بعدی، از سوی تاریخ‌نگاران بازنشرشده تا به «روایتی مسلط» تبدیل می‌گردد. عدم توجه تاریخ‌نگاران پس از میرظهیر به جزئیات وقایعی که تاریخ‌نویسان دستگاه تیموری و اولیاء الله آملی در تاریخ ...
بیشتر
تاریخ‌نگاری سده هشتم مازندران بازتابی است از تلاش حکومت مرعشی جهت دیگرگونه نمودن رخدادها و ارائه روایت دلخواه از تاریخ؛ روایتی که در سده‌های بعدی، از سوی تاریخ‌نگاران بازنشرشده تا به «روایتی مسلط» تبدیل می‌گردد. عدم توجه تاریخ‌نگاران پس از میرظهیر به جزئیات وقایعی که تاریخ‌نویسان دستگاه تیموری و اولیاء الله آملی در تاریخ رویان ارائه می‌کنند موجب شد تا روایتی یکسویه در زمینه تاریخ وقایع سیزده ساله مازندران شکل بگیرد. برداشتی که در آن تمام گناه به پای دودمان چلاوی نوشته شده و مرعشیان از هر نظر تطهیر می‌گردند. برپایه داده‌های برگرفته از همه منابع تاریخی می‌توان گفت که بنیان‌گذار حکومت مرعشیان کمتر از افراسیاب چلاوی در حوادث سیزده ساله مازندران نقش ایفا ننمود. بی‌گمان وی که در مجموعه این حوادث دست داشت با نقشه‌ای حساب شده، دیگر رقبا را از سر راه برداشت. اما حکومت مرعشی هم‌زمان با اقدامات سیاسی از فعالیت تبلیغی نیز غافل نماند بلکه با برساختن داستانی جعلی گناه تمام حوادث سیزده ساله را بر دوش دشمنان شکست خورده نهاد. هدف غایی این تبلیغات بدنام ساختن مخالفان و آفرینش چهره‌ای فرهمند از بنیان‌گذار حکومت مرعشی بود. داستانی که در تاریخ طبرستان میرظهیرالدین مرعشی به صورت‌‌بندی نهایی‌اش رسید و توسط مورخان سده‌های بعد بی‌چون و چرا پذیرفته شد.
pajoheshi
محمد باقر وثوقی؛ یونس صادقی
چکیده
«شمسیه» از جملة طریقت‌های گرمسیری فارس بین سدة هشتم تا دهم هجری است. مؤسس این طریقت، شیخ محمدابونجم (786-704ق.) است. گسترشطریقت شمسیه در مسیرهای تجاری خُنج به سمت لار و هرمز، با حمایت حاکم لار «امیر سیف‌الدین نصرت لاری» و «شاه زین‌العابدین» حاکم شیراز عصر آل مظفر موجب رونق آن در بخش‌های مهمی از گرمسیرات فارس شد. با ...
بیشتر
«شمسیه» از جملة طریقت‌های گرمسیری فارس بین سدة هشتم تا دهم هجری است. مؤسس این طریقت، شیخ محمدابونجم (786-704ق.) است. گسترشطریقت شمسیه در مسیرهای تجاری خُنج به سمت لار و هرمز، با حمایت حاکم لار «امیر سیف‌الدین نصرت لاری» و «شاه زین‌العابدین» حاکم شیراز عصر آل مظفر موجب رونق آن در بخش‌های مهمی از گرمسیرات فارس شد. با همۀ اهمیتی که این طریقت در سده‌های هشتم و نهم هجری در گرمسیرات فارس داشته، امّا تاکنون تحقیقی مستقل دربارة شخصیت بنیان‌گذار و مراجع مطالعاتی پیرامون این طریقت انجام نپذیرفته است. میراث فکری و فرهنگی این طریقت، بهصورت تذکره‌های منثور و منظوم، در جنوب فارس موجود است. این مقاله بر آن است تا با روش توصیفی - تحلیلی، موضوع زندگانی و آثار پایهگذار طریقت شمسیه و کارکردهای سیاسی– فرهنگی این طریقت را، با تأکید بر نسخههای خطی نویافته، به‌عنوان یک مسئله تاریخی، مورد پرسش قرار دهد. یافتههای پژوهش، نشان می‌دهد که رهبر طریقت، از طریق رابطه با حاکمان آل مظفر و لار، در کنشهای سیاسی گرمسیرات فارس، نقش مستقیم داشته و با ایجاد خانقاه و مساجد، باعث تفوق فرهنگی - اجتماعی شده بود.
pajoheshi
مهران رضایی
چکیده
خاندان رؤسای فال از جمله گروه‌های اجتماعی قدرتمند در امور قضایی و دیوانی در جنوب ایران، به‌ویژه در قلمرو ملوک هرمز، از قرن هفتم تا یازدهم هجری محسوب می‌گردند. چنین حضور فزاینده‌ای از عناصر انسانی توانمند در امور دیوانی و اداری، به موقعیت ارتباطی ناحیه فال بعد از سقوط تدریجی سیراف از نیمه دوم قرن پنجم تا نیمه نخست قرن ششم هجری و همچنین، ...
بیشتر
خاندان رؤسای فال از جمله گروه‌های اجتماعی قدرتمند در امور قضایی و دیوانی در جنوب ایران، به‌ویژه در قلمرو ملوک هرمز، از قرن هفتم تا یازدهم هجری محسوب می‌گردند. چنین حضور فزاینده‌ای از عناصر انسانی توانمند در امور دیوانی و اداری، به موقعیت ارتباطی ناحیه فال بعد از سقوط تدریجی سیراف از نیمه دوم قرن پنجم تا نیمه نخست قرن ششم هجری و همچنین، ساختار سیاسی ملوک هرمز باز می‌گردد که زمینة حضور و فعالیت نیروهای انسانی را در حوزة قلمرو خود فراهم می‌کرده است. طی این دورة زمانی، شاهد قدرت‌گیری خانواده فالی در دستگاه سیاسی و دیوانی ملوک هرمز هستیم که به عنوان یکی از خاندان‌های مهم دیوان‌سالار در کنار دیگر خانواده‌های دیوانی نقشی مهم و تعیین کننده در تأمین منابع و درآمدهای مالی ملوک هرمز دارند.از این رو، چگونگی ارتباط فالی‌ها به عنوان یکی از خانواده‌های دیوان‌سالار در قلمرو ملوک هرمز با امرا و سلاطین هرمز و دیگر خاندان‌های دیوانسالاری و گروه‌های اجتماعی در حوزة خلیج فارس موضوع پژوهش حاضر است. بررسی منابع و اسناد و تحلیل داده‌های تاریخی نشان می‌دهد که خانواده فالی در جایگاه وزارت یکی از منابع اصلی تأمین کننده ثروت و تضمین قدرت در دستگاه سیاسی ملوک هرمز بودند. یافتههای تحقیق نشان می‌دهد که رقابت و کشمکش‌های فالی‌ها با دیگر گروه‌های اجتماعی در مسائل سیاسی و دیوانی و همچنین تلاش نیروهای نظامی پرتغالی برای انحصاری کردن درآمدهای ناشی از اقتصاد دریایی خلیج فارس همراه با وارد کردن یک گروه دیوانی رقیب و معارض، سرانجام به تضعیف قدرت وزارت فالی‌ها و نهاد سلطنت در هرمز منجر گردیده است.
pajoheshi
قربانعلی کنارودی
چکیده
خاندان محلی روزافزون در پناه قلعه‌ها و جنگل‌های سوادکوه و پیوستن به حکومت سادات مرعشی و انجام خدمات نظامی به آنان، توانستند بیش از یک سده بر سوادکوه و بخش‌هایی از مازندران شرقی حکومت کنند. مهم‌ترین و معروف‌ترین حاکمان این خاندان، آقارستم و آقامحمد روزافزون بودند که هم‌زمان با شکلگیری و تثبیت صفویان در ایران، حکومت می‌کردند. ...
بیشتر
خاندان محلی روزافزون در پناه قلعه‌ها و جنگل‌های سوادکوه و پیوستن به حکومت سادات مرعشی و انجام خدمات نظامی به آنان، توانستند بیش از یک سده بر سوادکوه و بخش‌هایی از مازندران شرقی حکومت کنند. مهم‌ترین و معروف‌ترین حاکمان این خاندان، آقارستم و آقامحمد روزافزون بودند که هم‌زمان با شکلگیری و تثبیت صفویان در ایران، حکومت می‌کردند. نوشتار حاضر با توجه به جنبه‌های تاریخی مسئله و هدف پژوهش، با استفاده از روش تحقیق تاریخی، با تأکید بر تحلیل و بررسی داده‌های منابع تلاش دارد پاسخ مناسبی به این پرسش دهد که روند شکلگیری و گسترش خاندان محلی روزافزون در مازندران و علل سقوط آنان چه بوده است؟یافتههای تحقیق نشان می‌دهد خاندان روزافزون با انجام خدمات متعدد نظامی و سیاسی، اعتماد مرعشیان را جلب کرده و حکومت نواحی سوادکوه و اطراف آن را به‌دست آوردند. ظهور خاندان صفوی و گسترش قلمرو سیاسی و جغرافیایی آن در نواحی شمالی ایران و از سوی دیگر سیاست غلط آقارستم روزافزون در حمایت از شیبک‌خان ازبک و اختلاف و درگیری مستمر آقامحمد روزافزون با سادات مرعشی و ایجاد ناامنی در مازندران موجب شد تا شاه اسماعیل و جانشین او، شاه تهماسب، به تضعیف و سپس به حذف خاندان‌های محلی ـ از جمله خاندان روزافزون ـ رضایت دهند.
pajoheshi
مریم بخشی؛ باقرعلی عادل فر؛ نصراله پورمحمدی املشی؛ حسین آبادیان
چکیده
از دورة صفویه جابجایی و کوچ اجباری ایلات و عشایر یکی از سیاستهای دولت‌ها برای برقراری امنیت و کنترل نیروهای اجتماعی مرکزگریز بوده است. یکی از مقاطع حساس در تاریخ ایران عصر صفوی، جابجایی طوایف کُرد به نواحی مختلف قلمرو این حکومت بوده است. در راستای این حرکت طایفه کُرد «رشوند» نیز ابتدا به خراسان و سپس به قزوین و نواحی پیرامون ...
بیشتر
از دورة صفویه جابجایی و کوچ اجباری ایلات و عشایر یکی از سیاستهای دولت‌ها برای برقراری امنیت و کنترل نیروهای اجتماعی مرکزگریز بوده است. یکی از مقاطع حساس در تاریخ ایران عصر صفوی، جابجایی طوایف کُرد به نواحی مختلف قلمرو این حکومت بوده است. در راستای این حرکت طایفه کُرد «رشوند» نیز ابتدا به خراسان و سپس به قزوین و نواحی پیرامون آن کوچ داده شدند. استقرار این طایفه کُرد در نواحی یاد شده پیامدهایی برای آنها و دولت مرکزی داشت که در این نوشتار ضمن بررسی این پیامدها، به واکاوای علل و انگیزههای سیاسی، نظامی و اقتصادی کوچ رشوندها نیز پرداخته می‌شود. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی و با اتکا به منابع اسنادی شامل اسناد منتشر شده، اسناد منتشر نشده و منابع کتابخانه‌ای، به واکاوی موضوع میپردازد.یافتههای پژوهش نشان می‌دهد کوچ طایفه رشوند به نواحی قزوین و اطراف آن به دلایل مختلف نظامی، سیاسی و اقتصادی صورت گرفته و مهم‌ترین پیامد جابجایی اجباری این طایفه، برخورداری از موقعیت اقتصادی مناسب و کسب مقامات مهم نظامی و القاب بوده است.
pajoheshi
شهرام یوسفی فر؛ معصومه یدالله پور عربی
چکیده
اراضی خالصه یک شکل از انواع تاریخی زمین‌داری دولتی در ایران است. این نوع زمین‌داری در ولایت مازندران، بنا به موقعیت طبیعی منحصر به فرد آن، مورد توجه حکومت قاجار بود. دولت بر اساس سیاستهای مالی و اداری روال‌های مختلفی در امور خالصه‌ها (افزایش و کاهش) در پیش می‌گرفت و این امر تأثیر عمیقی بر مناسبات ملک‌داری در آن ولایت داشت. در این ...
بیشتر
اراضی خالصه یک شکل از انواع تاریخی زمین‌داری دولتی در ایران است. این نوع زمین‌داری در ولایت مازندران، بنا به موقعیت طبیعی منحصر به فرد آن، مورد توجه حکومت قاجار بود. دولت بر اساس سیاستهای مالی و اداری روال‌های مختلفی در امور خالصه‌ها (افزایش و کاهش) در پیش می‌گرفت و این امر تأثیر عمیقی بر مناسبات ملک‌داری در آن ولایت داشت. در این پژوهش وضعیت خالصه‌ها در مازندران دورة قاجار، از نظر سیاست دولت و پیامدهای حقوقی، اقتصادی و اجتماعی آن بررسی می‌شود. سؤال پژوهش این است: سیاست دولت در امور خالصه در مازندران چگونه بود؟ چرا عملکرد دولت در این زمینه با تغییرات متناوب توأم بود؟ پیامدهای اجتماعی و اقتصادی این تجربه چه بود؟ بررسی و تحلیل داده‌های مربوط نشان می‌دهد وضعیت خالصه‌ها در مازندران تابع شرایط کلی مملکت، دچار دگرگونی‌هایی بود. در نیمه اول حکومت قاجار سیاست افزایش مساحت (به روش‌های گوناگون) و تنوع خالصه (معمولی، تیولی،ابتیاعی، ضبطی و دادوستدی) در پیش گرفته شد، سپس به دلایل متعدد (ساختاری: بحران مالی دولت، رفتاری: روش‌های خالصه‌داری در ولایت، کاهش نظارت دولت و موارد نظیر آن) در ادوار میانی و پایانی دوره روند کاهش خالصه‌ها به طرق مختلف (فروش، غصب و. . . ) شتاب گرفت. در این تحقیق با روش تاریخی، مجموعه داده‌های مورد نیاز از منابع و مآخذ مربوط (منابع دست اول و دوم تاریخی و اسناد آرشیوی) شناسایی و جمع‌آوری شد. سپس به شیوة کیفی، موضوع مورد نظر در زمینة تاریخی تحلیل گردید تا االگوهای حاکم بر روند دگرگونی خالصه‌ها استخراج گردید. دستاورد پژوهش حاضر الگویی برای مطالعات تاریخ زمین‌داری در ایران پیش می‌نهد و افزون بر آن می‌تواند زمینه‌های جدید مطالعات در این موضوع را نیز معرفی نماید.
pajoheshi
عباس رضایی؛ قباد منصوربخت
چکیده
خلیج فارس، به عنوان راه دریایی ایران به جهان و بالعکس، در بیشتر ایام تاریخ، تحت حاکمیت سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ایران بوده است. این حاکمیت نتیجۀ طبیعی و منطقیِ اقدامِ بزرگ‌ترین کشور واقع در سواحل شمالی خلیج فارس در دفاع از موجودیت و امنیت خود به‌شمار می‌آمده است که به صورت بلامعارض در بیشتر دوره‌های تاریخی، جریان داشته است. با ...
بیشتر
خلیج فارس، به عنوان راه دریایی ایران به جهان و بالعکس، در بیشتر ایام تاریخ، تحت حاکمیت سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ایران بوده است. این حاکمیت نتیجۀ طبیعی و منطقیِ اقدامِ بزرگ‌ترین کشور واقع در سواحل شمالی خلیج فارس در دفاع از موجودیت و امنیت خود به‌شمار می‌آمده است که به صورت بلامعارض در بیشتر دوره‌های تاریخی، جریان داشته است. با ظهور استعمار و ورود قدرت‌های استعمارگر اروپایی؛ پرتغال، اسپانیا، هلند و انگلیس به خلیج فارس، حاکمیت ایران در خلیج فارس معارض پیدا کرد و ایران را با یکی از بزرگ‌ترین مسائل دوران جدید روبه‌رو ساخت. تداوم این امر به کاهش قدرت ایران و تثبیت بیش از پیش قدرت انگلستان، و سرانجام بلامنازع شدن قدرت این کشور در سرتاسر خلیج فارس در عصر قاجاریه منجر شد. با حملۀ انگلستان به سواحل ایران و تصرف بوشهر در جریان جنگ هرات، معارضه با حاکمیت ایران در خلیج فارس و ایران‌زدایی از این آبراهه بزرگ به اوج رسید. از این پس واکنش و تلاش‌های گسترده ایرانیان برای حفظ حاکمیت در خلیج فارس و ارتقای جایگاه آن در ذهنیت ایرانیان از مجرای تولید مفاهیم، معانی و انگاره‌های متناسب با دوران جدید در قالب گفتار جدید خلیج فارس‌شناسی آغاز شد. یافتههای این تحقیق، بر اساس ترکیبی از روش علّی ـ عقلانی، نشان می‌دهد که مطبوعات دورۀ قاجاریه اصلی‌ترین نقش را در ارتقای جایگاه خلیج فارس از منطقه‌ای طبیعی به «عضو رئیسۀ پیکرۀ ایران» در قالب گفتار جدید خلیج فارس‌شناسی بر عهده داشته‌اند.
pajoheshi
حسن صادقی سمرجانی
چکیده
با تأسیس حکومت پهلوی در سال 1304خورشیدی، کشور ایران تا حدود زیادی از کارکردهای سنتی مناصب دولتی و پیشامدرن خود جدا شد و شکلی شبهمدرن به خود گرفت. یکی از این مناصب که ارتباط منظم و گستردهای با حکومت یافت، کدخدا بود. با اینکه اقتدار کدخدا گسترده شد، اما در عمل گرفتار دیوانسالاری اداری گشت که مسئولیتش نظارت همه جانبه بر امور روستاییان ...
بیشتر
با تأسیس حکومت پهلوی در سال 1304خورشیدی، کشور ایران تا حدود زیادی از کارکردهای سنتی مناصب دولتی و پیشامدرن خود جدا شد و شکلی شبهمدرن به خود گرفت. یکی از این مناصب که ارتباط منظم و گستردهای با حکومت یافت، کدخدا بود. با اینکه اقتدار کدخدا گسترده شد، اما در عمل گرفتار دیوانسالاری اداری گشت که مسئولیتش نظارت همه جانبه بر امور روستاییان و گزارش‌های دقیق و جزئیِ سالانه به حکومت بود. این نوشته بر آن است تا کارکردها و مسئولیتهای کدخدا را از لابلای اسناد خاچیک طهماسیان؛ کدخدای روستای زَرنه اصفهان در محدوده سالهای 1309تا 1348، مشخص کند؛ وظایفی که پیش از آن در تاریخ‌نگاری مناصب ایران دورة پهلوی، پوشیده مانده و گستردگی و جدید بودنِ این نظارتها را از سوی کدخدای روستا نشان می‌دهد. این مقاله براساس روش تحقیق تاریخی و بر پایه منابع اسنادی نوشته شده است.
pajoheshi
جلیل قصابی گزکوه؛ هادی وکیلی؛ یوسف متولی حقیقی
چکیده
نفوذ اقتصادی روسیه در ایران تا سالهای پایانی دورة قاجار توسط تجارتخانه‌ها نمایان بود. روس‌ها با تأسیس تجارتخانه در بیشتر شهرهای ایران، به‌ویژه مشهد، به‌دنبال یافتنِ بازاری جهت فروش تولیدات کارخانجات روسیه بودند. مشهد به عنوان کرسی‌نشین ایالت خراسان در دورة قاجار از اهمیت به‌سزای اقتصادی و تجاری برخوردار بود؛ تا آنجا که می‌توان ...
بیشتر
نفوذ اقتصادی روسیه در ایران تا سالهای پایانی دورة قاجار توسط تجارتخانه‌ها نمایان بود. روس‌ها با تأسیس تجارتخانه در بیشتر شهرهای ایران، به‌ویژه مشهد، به‌دنبال یافتنِ بازاری جهت فروش تولیدات کارخانجات روسیه بودند. مشهد به عنوان کرسی‌نشین ایالت خراسان در دورة قاجار از اهمیت به‌سزای اقتصادی و تجاری برخوردار بود؛ تا آنجا که می‌توان آن را به‌عنوان بارانداز بزرگی در شمال‌شرق ایران برای واردات و صادرات کالا به‌شمار آورد. با در نظر گرفتنِ ظرفیت ممتاز تجاری مشهد، برخی از تجار روسی و بعضآً دولت روسیه به تأسیس تجارتخانه و شرکت‌های تجاری در این شهر اقدام کردند. هدف از پژوهش حاضر پاسخ به دو پرسش اصلی است: 1. عوامل مؤثر بر تجارت مشهد و روسیه و مشکلات پیشروی این تجارت از سال 1307 تا 1344ق چه بودند؟ 2. کدام تجارتخانه‌های روسی در بازة زمانی مورد بحث به عرصة تجارت مشهد وارد شدند و به تجارت کدام کالاها پرداختند؟ با وجودِ کمبود منابع در این زمینه و ضرورت مطالعة جزئی‌نگر با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی، یافته‌ها حاکی از آن است که ساخت راه‌آهن ماوراء خزر، اعزام هیئت‌های تجاری روسی به مشهد و فعالیت کنسول‌های روسیه در مشهد برخی از عوامل مؤئر بر تجارت مشهد و روسیه بودند. همچنین با وجود مشکلاتی مانند ناامنی در مشهد، تحریم کالاهای روسی و محدودیت تجار روسی در تهیه مسکن و تجارتخانه در مشهد برخی از تجارتخانه‌های روسی؛ ازجمله کمپانی آیرال، تجارتخانه مکرویچ، تجارتخانه فرانک، کمپانی نوبل، تجارتخانه خلوپ‌کم، تجارتخانه استوکین، تجارتخانه وَنشتورک و تجارتخانه سنترسایوز با بررسی موقعیتِ بازار مشهد؛ خواربار، نفت، قند، شکر، منسوجات و گاهی کالاهای لوکس به مشهد وارد و مواد خام مورد نیاز خود مانند پشم، پوست، پنبه و گندم را خریداری می‌کردند.
pajoheshi
محمد جعفر چمنکار
چکیده
بندر بوشهر در خلال جنگ جهانی دوم مانند سایر کرانه‌ها و پس‌کرانه‌های خلیج فارس و دریای عمان به اشغال متفقین درآمد. متفقین با هدف ارسال کمک به اتحاد شوروی بر تمامی زیرساخت‌های نظامی ـ اقتصادی این بندر استیلاء یافتند. هدف از این پژوهش بررسی تأثیرات جنگ جهانی دوم بر بندر بوشهر، در یک روند گاه‌شماری، با تکیه بر مدارک آرشیوی ...
بیشتر
بندر بوشهر در خلال جنگ جهانی دوم مانند سایر کرانه‌ها و پس‌کرانه‌های خلیج فارس و دریای عمان به اشغال متفقین درآمد. متفقین با هدف ارسال کمک به اتحاد شوروی بر تمامی زیرساخت‌های نظامی ـ اقتصادی این بندر استیلاء یافتند. هدف از این پژوهش بررسی تأثیرات جنگ جهانی دوم بر بندر بوشهر، در یک روند گاه‌شماری، با تکیه بر مدارک آرشیوی عمدتاً غیرمنتشره و نشریات عمومی، اقتصادی و محلی آن برهه زمانی است. بررسی مجموعه داده‌ها نشان می‌دهد که به‌رغم اهمّیت بوشهر، نقش‌آفرینی اقتصادی آن نسبت به ادوار پیشین به‌خصوص اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی اول حرکت کاملا پسرفتی را نشان می‌دهد. هرچه دوره انتهایی جنگ نزدیک‌تر می‌شود، پیامدهای منفی آن بیشتر بر بندر بوشهر نمایان می‌گردد. این اثرات سوء تا چندین سال پس از اتمام جنگ جهانی دوم نیز تمامی ساختار اقتصادی و اجتماعی بوشهر را درگیر نمود. براین اساس بوشهر در چالش با حضور گسترده عناصر خارجی، متحمل صدمات فراوان اجتماعی و اقتصادی شد. در این نوشتار پژوهشگر سعی نموده است به این سؤال پاسخ دهد که چگونه پیامدهای جنگ جهانی دوم در یک فرایند زمانی بر تنزل موقعیت اقتصادی بندر بوشهر تأثیر گذاشته است؟در پایان نتیجه گرفته می‌شود که جنگ دوم جهانی به صورت مستقیم بر تمام ابعاد تجارت داخلی و خارجی بندر بوشهر تأثیر منفی گذارده و نابسامانی‌های مالی و اجتماعی حاصل از آن، موجب عدم تعادل در لایه‌های گوناگون اقتصادی و تضعیف شدید جایگاه آن در ایران و کرانه‌های خلیج فارس شده است.بندر بوشهر در خلال جنگ جهانی دوم مانند سایر کرانه‌ها و پس‌کرانه‌های خلیج فارس و دریای عمان به اشغال متفقین درآمد. متفقین با هدف ارسال کمک به اتحاد شوروی بر تمامی زیرساخت‌های نظامی ـ اقتصادی این بندر استیلاء یافتند. هدف از این پژوهش بررسی تأثیرات جنگ جهانی دوم بر بندر بوشهر، در یک روند گاه‌شماری، با تکیه بر مدارک آرشیوی عمدتاً غیرمنتشره و نشریات عمومی، اقتصادی و محلی آن برهه زمانی است. بررسی مجموعه داده‌ها نشان می‌دهد که به‌رغم اهمّیت بوشهر، نقش‌آفرینی اقتصادی آن نسبت به ادوار پیشین به‌خصوص اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی اول حرکت کاملا پسرفتی را نشان می‌دهد. هرچه دوره انتهایی جنگ نزدیک‌تر می‌شود، پیامدهای منفی آن بیشتر بر بندر بوشهر نمایان می‌گردد. این اثرات سوء تا چندین سال پس از اتمام جنگ جهانی دوم نیز تمامی ساختار اقتصادی و اجتماعی بوشهر را درگیر نمود. براین اساس بوشهر در چالش با حضور گسترده عناصر خارجی، متحمل صدمات فراوان اجتماعی و اقتصادی شد. در این نوشتار پژوهشگر سعی نموده است به این سؤال پاسخ دهد که چگونه پیامدهای جنگ جهانی دوم در یک فرایند زمانی بر تنزل موقعیت اقتصادی بندر بوشهر تأثیر گذاشته است؟در پایان نتیجه گرفته می‌شود که جنگ دوم جهانی به صورت مستقیم بر تمام ابعاد تجارت داخلی و خارجی بندر بوشهر تأثیر منفی گذارده و نابسامانی‌های مالی و اجتماعی حاصل از آن، موجب عدم تعادل در لایه‌های گوناگون اقتصادی و تضعیف شدید جایگاه آن در ایران و کرانه‌های خلیج فارس شده است.
pajoheshi
مرتضی شهسواری؛ عباس قدیمی قیداری
چکیده
مبتنی نبودن عملکرد سازمان‌ها و تشکیلات امنیتی دورة قاجار بر موازین قانونی، موجب شکلگیری فضای بی‌اعتمادی توأم با ترس و نگرانی در بین شهروندان نسبت به این تشکیلات شده بود. بنایراین انجمن ایالتی تبریز به عنوان نهادی برآمده از آرمان مشروطه‌خواهی ایرانیان در کنار تأسیس نهادهایی چون عدلیه و مجلس استیناف، تشکیل نهادی برای برقرای نظم ...
بیشتر
مبتنی نبودن عملکرد سازمان‌ها و تشکیلات امنیتی دورة قاجار بر موازین قانونی، موجب شکلگیری فضای بی‌اعتمادی توأم با ترس و نگرانی در بین شهروندان نسبت به این تشکیلات شده بود. بنایراین انجمن ایالتی تبریز به عنوان نهادی برآمده از آرمان مشروطه‌خواهی ایرانیان در کنار تأسیس نهادهایی چون عدلیه و مجلس استیناف، تشکیل نهادی برای برقرای نظم و امنیت را از ضروریات جامعة شهری مدرن دانسته و اقدام به تأسیس نظمیة تبریز نمود. پژوهش حاضر با محور قرار دادن شهر تبریز، با روشی توصیفی ـ تبیینی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و روزنامهها در صدد بررسی علل شکلگیری «نظمیه تبریز» و مقایسة عملکرد آن با سازمان‌ها و تشکیلات امنیتی قبل از مشروطه برآمده است. یافتههای این پژوهش نشان می‌دهد نظمیه تبریز در طی دورة کوتاهی پس از شکلگیری خود با وجود مواجهه با مشکلات عدیدة ناشی از قرار گرفتن تبریز در دورة مقاومت یازده ماهه توانست با انجام وظایف خود بر اساس موازین قانونی و پرهیز از تکرار برخی رسوم غلط دورة قبل از مشروطه، به جلب اعتماد شهروندان پرداخته و مهمتر اینکه به ایجاد فضای همکاری و تعامل دو جانبه بین مردم و نیروهای امنیتی و پلیسی نیز کمک نماید
