با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 گروه تاریخ- دانشکده ادبیات و علوم انسانی- دانشگاه شهید بهشتی تهران- تهران- ایران

2 واحد شهیدبهشتی ،دانشگاه شهیدبهشتی، تهران، گروه تاریخ ،تهران، ایران ( نویسنده مسئول واستادراهنما) –شماره تماس:09372333160

چکیده

خلیج‌ فارس، به عنوان راه دریایی ایران به جهان و بالعکس، در بیشتر ایام تاریخ، تحت حاکمیت سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ایران بوده است. این حاکمیت نتیجۀ طبیعی و منطقیِ اقدامِ بزرگ‌ترین کشور واقع در سواحل شمالی خلیج‌ فارس در دفاع از موجودیت و امنیت خود به‌شمار می‌آمده است که به صورت بلامعارض در بیشتر دوره‌های تاریخی، جریان داشته است. با ظهور استعمار و ورود قدرت‌های استعمارگر اروپایی؛ پرتغال، اسپانیا، هلند و انگلیس به خلیج‌ فارس، حاکمیت ایران در خلیج‌ فارس معارض پیدا کرد و ایران را با یکی از بزرگ‌ترین مسائل دوران جدید روبه‌رو ساخت. تداوم این امر به کاهش قدرت ایران و تثبیت بیش از پیش قدرت انگلستان، و سرانجام بلامنازع شدن قدرت این کشور در سرتاسر خلیج‌ فارس در عصر قاجاریه منجر شد. با حملۀ انگلستان به سواحل ایران و تصرف بوشهر در جریان جنگ هرات، معارضه با حاکمیت ایران در خلیج‌ فارس و ایران‌زدایی از این آبراهه بزرگ به اوج رسید. از این پس واکنش و تلاش‌های گسترده ایرانیان برای حفظ حاکمیت در خلیج‌ فارس و ارتقای جایگاه آن در ذهنیت ایرانیان از مجرای تولید مفاهیم، معانی و انگاره‌های متناسب با دوران جدید در قالب گفتار جدید خلیج‌ فارس‌شناسی آغاز شد. یافته‌های این تحقیق، بر اساس ترکیبی از روش  علّی ـ عقلانی، نشان می‌دهد که مطبوعات دورۀ قاجاریه اصلی‌ترین نقش را در ارتقای جایگاه خلیج‌ فارس از منطقه‌ای طبیعی به «عضو رئیسۀ پیکرۀ ایران» در قالب گفتار جدید خلیج‌ فارس‌شناسی بر عهده داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها

آزاد. ش1/ س1/ 8 ربیع‌الثانی. 1317ق/ 15 آگوست  1899.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1367). تاریخ منتظم ناصری. تصحیح اسماعیل رضوانی. تهران: دنیای کتاب.
انوری، امیرهوشنگ (1388). «بررسی جایگاه مطبوعات در مطالعات خلیج‌ فارس»، مجموعه مقالات (نخستین همایش بین‌المللی خلیج‌ فارس).  تهران: بنیاد ایران‌شناسی. ص 56-70.
بنی‌عباسیان بستکی، محمداعظم ( 1339). تاریخ جهانگیریه و بستک. به کوشش عباس انجم روز. تهران: [بی‌جا].
جنوب. س1/ ش20/ 1328 و 1329ق.
جنوب. ش 2/ س1/ 28 ذی‌الحجه 1328 ق.
جنوب. ش1/ س1/ 1328ق./ 1910م.
جنوب. ش11/س1/ 3 صفرالمظفر 1329ق.
جهانگیرمیرزا (1384). تاریخ نو (شامل حوادث دوره قاجاریه) از سال 1240 تا 1267 قمری. تصحیح عباس اقبال آشتیانی. تهران: نشر علم.
چهره‌نما. ش 107 و 108/ س 20/ 1340 ق.
چهره‎نما. ش 19/ س 2/ 10 ربیع‌الثانی 1324ق/ 2 ژوئن 1906م.
چهره‎نما. ش 23/ س9/ غره صفر 1331ق/ 9 ژانویه 1913م.
چهره‌نما. ش18/ س7/ 20 رمضان 1328ق/ 25 سپتامبر 1910م.
چهره‌نما. ش20/ س 10/ غرۀ ذی‌الحجه 1331ق/ 31 اکتبر 1913م.
چهره‌نما. ش5 و 8 و 12 / س1/ 1322ق/ 1904 م.
چهره‎نما. ش7 / س7/ 1 ربیع‌الثانی 1328ق/ 11 آپریل 1911م.
چهره‎نما. ش9/ س10/ 20 جمادی‌الثانی 1331ق/ 26 می 1913م.
حبلالمتین. س 36/ ش 37-38/ 11 ربیع‌الاول 1347ق/ آگوست 1928م.
حبلالمتین. س5/ ش 3/ 26 رجب 1315ق/ 22 نوامبر 1897م.
حبلالمتین. س20/ ش 9/ 8 رمضان 1331ق/ 11 آگوست 1913م.
حبلالمتین. ش 1/ س 32/ 19 ذی‌القعده 1342ق/ ژوئن 1924م.
حبلالمتین. ش25/ س6/ 2 ذی‌الحجه 1316ق/ 1 می 1899م.
حبلالمتین. ش26/ س 13/ 29 ذی‌الحجه 1323ق/ فوریه 1906م.
حبلالمتین. ش26/س13/ 29 ذی‌الحجه 1323ق/ فوریه 1906م.
حسینی فسائی، میرزا حسن (1367) فارسنامه ناصری. تصحیح منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
حقایق‌نگار خورموجی، میرزا جعفرخان ( 1344) حقایق‌الاخبار ناصری. به کوشش حسین خدیوجم. تهران: زوار.
حقایق‌نگار خورموجی، میرزا حعفرخان (1380). نزهت‌الاخبار. تصحیح و تحقیق سید علی آل داود. تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
حکمت. ش 13/ س8/  1317ق/ 1899م.
حکمت. ش 244/ س6/ 19 ذی‌الحجه 1315ق/ 10 می 1898م.
حکمت. ش 857/ س 13/ غرۀ رجب 1323ق/ 31 اوت 1905م.
حکمت. ش12/ س8/ 20 جمادی‌الاول 1317ق/ 27 سپتامبر 1899م.
حکمت. ش25/ س7/ غرۀ ربیع‌الثانی 1316ق/ اوت 1898م.
حکمت. ش3/ س 107/ صفر امظفر 1317ق/ ژوئن 1899م.
حکمت. ش6/ س8/ 1317ق/ 1899م.
حکیم، محمدتقی خان ( 1366) گنج دانش. مقدمۀ عبدالحسین نوائی. به اهتمام محمدعلی صوتی و جمشید کیانفر. تهران: زرین.
دستورالعمل حکومت بنادر و جزایر (دستورالعمل سالار معظم حاکم بنادر خلیج‌ فارس). نسخة خطی. کتابخانه ملی ایران، شماره 18476- 5.
دو سفرنامه درباره جنوب ایران (در سال‌های 1256ق و 1307ق). تصحیح سید علی آل داود. تهران: امیرکبیر. 1377.
سپهر، مورخ‌الدوله (1377) ناسخ‌التواریخ. به اهتمام جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
قائم مقامی، جهانگیر ( 1341) بحرین و مسائل خلیج‎فارس. تهران: طهوری.
کازرونی، محمد ابراهیم ( 1367) تاریخ بنادر و جزایر خلیج‌ فارس. تصحیح منوچهر ستوده. تهران: مؤسسه فرهنگی جهانگیری.
مجتهد بلادی بوشهری، سیدعبدالله (1373) لوایح و سوانح. بوشهر: انتشارات کنگرۀ بزرگداشت هشتادمین سال رئیس علی دلواری.
میرزا صالح، غلامحسین (1365) اسناد رسمی در روابط سیاسی ایران با انگلیس و روس و عثمانی. تهران: نشر تاریخ ایران.