با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسنده

عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

چکیده

خاندان محلی روزافزون در پناه قلعه‌ها و جنگل‌های سوادکوه و پیوستن به حکومت سادات مرعشی و انجام خدمات نظامی به آنان، توانستند بیش از یک سده بر سوادکوه و بخش‌هایی از مازندران شرقی حکومت کنند. مهم‌ترین و معروف‌ترین حاکمان این خاندان، آقارستم و آقامحمد روزافزون بودند که هم‌زمان با شکل‌گیری و تثبیت صفویان در ایران، حکومت می‌کردند. نوشتار حاضر با توجه به جنبه‌های تاریخی مسئله و هدف پژوهش، با استفاده از روش تحقیق تاریخی، با تأکید بر تحلیل و بررسی داده‌های منابع تلاش دارد پاسخ مناسبی به این پرسش دهد که روند شکل‌گیری و گسترش خاندان محلی روزافزون در مازندران و علل سقوط آنان چه بوده است؟
یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد خاندان روزافزون با انجام خدمات متعدد نظامی و سیاسی، اعتماد مرعشیان را جلب کرده و حکومت نواحی سوادکوه و اطراف آن را به‌دست آوردند. ظهور خاندان صفوی و گسترش قلمرو سیاسی و جغرافیایی آن در نواحی شمالی ایران و از سوی دیگر سیاست غلط آقارستم روزافزون در حمایت از شیبک‌خان ازبک و اختلاف و درگیری مستمر آقامحمد روزافزون با سادات مرعشی و ایجاد ناامنی در مازندران موجب شد تا شاه اسماعیل و جانشین او، شاه تهماسب، به تضعیف و سپس به حذف خاندان‌های محلی ـ از جمله خاندان روزافزون ـ رضایت دهند.

کلیدواژه‌ها

آملی، اولیاءالله (1348). تاریخ رویان. تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ابن اسفندیار، محمد بن حسن (1366). تاریخ طبرستان. تصحیح عباس اقبال. به اهتمام محمد رمضانی. تهران: نشر پدیده.
ابن عربشاه، احمد بن محمد (1381). عجایب المقدور فی اخبار تیمور. ترجمة محمدعلی نجاتی. تهران:  علمی و فرهنگی.
اسکندربیگ منشی ترکمان (1382). تاریخ عالم آرای عباسی. به اهتمام ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1367). تاریخ منتظم ناصری. تصحیح محمداسماعیل رضوانی. تهران: دنیای کتاب.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1373). التدوین فی احوال جبال شروین. تهران: دنیای کتاب.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1348). سیاست و اقتصاد در عصر صفوی. تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه.
تتوی، احمد؛ قزوینی، آصف‌خان (1382). تاریخ الفی. تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: علمی و فرهنگی.
حاجیان‌پور، حمید (1377). «روابط سیاسی و مذهبی ایرانیان و ازبکان در دوره شاه اسماعیل صفوی». کیهان اندیشه. ش 78. ص62-42.
حسینی قمی، احمد بن شرف الدین (1383). خلاصه التواریخ. تصحیح احسان اشراقی. تهران: دانشگاه تهران.
خواند میر، غیاث الدین بن همام الدین (1353). تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر. زیر نظر محمد دبیرسیاقی. تهران: کتابخانه خیام.
خورشاه، قباد الحسینی (1379). تاریخ ایلچی نظام شاه. تصحیح و تحشیه محمدرضا نصیری و کوئیچی هاندا. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
رابینو، ه. ی. ل (1346). مازندران و استرآباد. ترجمة غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
روزبهان خنجی، فضل الله (1382). عالم آرای امینی. تصحیح محمداکبر عشیق. تهران: میراث مکتوب.
روملو، حسن‌بیگ (1384). احسن التواریخ. تهران: اساطیر.
سورتیجی، سامّان (1381). قلاع باستانی مازندران. تهران: اداره کل آموزش و انتشارات و تولیدات فرهنگی.
قزوینی، وحید (1383). جهان آرای عباسی. تصحیح سید سعید میر محمدصادق. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کلاویخو، گوزالس روی (1366). سفرنامه کلاویخو. ترجمة مسعود رجب‌نیا. تهران: علمی و فرهنگی.
گردیزی، عبدالحی (1363). تاریخ گردیزی (زین‌الاخبار). تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.
گیلانی، شیخعلی (1352). تاریخ مازندران. تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مجد، مصطفی (1391). شناخت‌نامه مازندران (مرعشیان میرقوام‌الدین، بنیانگذار حکومت). تهران: رسانش نوین.
مجد، مصطفی (1380). مرعشیان در تاریخ ایران. تهران: رسانش.
مرعشی، میرتیمور (1364). تاریخ خاندان مرعشی مازندران. تصحیح منوچهر ستوده. تهران: اطلاعات.
مرعشی، میرظهیرالدین (1368). تاریخ طبرستان رویان مازندران. به کوشش محمدحسین تسبیحی. تهران: مؤسسه مطبوعاتی شرق.
مرعشی، سید علی‌اکبر (1376). خاندان مرعشی و ایران. تهران: نشر ترمه.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
مسعودی، علی بن حسین (1365). مروج الذهب. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: علمی و فرهنگی.
میرجعفری، حسین (1383). «حمله تیمور به مازندران و عوامل سقوط مرعشیان». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. ش 36 و 37. ص 17-36.
نیستانی، جواد (1387). «اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مرعشیان». مزدک‌نامه. به کوشش جمشید کیانفر. تهران: پروین استخری.
وکیلی، هادی؛ پورقنبر، محمدحسن (1391). «نقش قدرت‌های خارج از مازندران در چالش‌های سیاسی این منطقه از ظهور تیمور تا روی کار آمدن صفویان». پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام. ش 10.  ص 173-193.
هاشم میرزا، محمدهاشم بن محمد مرعشی ( 1379). زبور آل داود. تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: میراث مکتوب.
هدایت، رضاقلی‌خان (1373). فهرس التواریخ. تصحیح و تحشیه عبدالحسین نوایی و میر هاشم محدث. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.