نوع مقاله : pajoheshi
نویسندگان
1 دانشگاه تهران
2 دانشگاه شهید بهشتی
چکیده
اراضی خالصه یک شکل از انواع تاریخی زمینداری دولتی در ایران است. این نوع زمینداری در ولایت مازندران، بنا به موقعیت طبیعی منحصر به فرد آن، مورد توجه حکومت قاجار بود. دولت بر اساس سیاستهای مالی و اداری روالهای مختلفی در امور خالصهها (افزایش و کاهش) در پیش میگرفت و این امر تأثیر عمیقی بر مناسبات ملکداری در آن ولایت داشت. در این پژوهش وضعیت خالصهها در مازندران دورة قاجار، از نظر سیاست دولت و پیامدهای حقوقی، اقتصادی و اجتماعی آن بررسی میشود. سؤال پژوهش این است: سیاست دولت در امور خالصه در مازندران چگونه بود؟ چرا عملکرد دولت در این زمینه با تغییرات متناوب توأم بود؟ پیامدهای اجتماعی و اقتصادی این تجربه چه بود؟ بررسی و تحلیل دادههای مربوط نشان میدهد وضعیت خالصهها در مازندران تابع شرایط کلی مملکت، دچار دگرگونیهایی بود. در نیمه اول حکومت قاجار سیاست افزایش مساحت (به روشهای گوناگون) و تنوع خالصه (معمولی، تیولی،ابتیاعی، ضبطی و دادوستدی) در پیش گرفته شد، سپس به دلایل متعدد (ساختاری: بحران مالی دولت، رفتاری: روشهای خالصهداری در ولایت، کاهش نظارت دولت و موارد نظیر آن) در ادوار میانی و پایانی دوره روند کاهش خالصهها به طرق مختلف (فروش، غصب و. . . ) شتاب گرفت.
در این تحقیق با روش تاریخی، مجموعه دادههای مورد نیاز از منابع و مآخذ مربوط (منابع دست اول و دوم تاریخی و اسناد آرشیوی) شناسایی و جمعآوری شد. سپس به شیوة کیفی، موضوع مورد نظر در زمینة تاریخی تحلیل گردید تا االگوهای حاکم بر روند دگرگونی خالصهها استخراج گردید. دستاورد پژوهش حاضر الگویی برای مطالعات تاریخ زمینداری در ایران پیش مینهد و افزون بر آن میتواند زمینههای جدید مطالعات در این موضوع را نیز معرفی نماید.
کلیدواژهها