با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشگاه شهیدباهنرکرمان

2 کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی دانشگاه شهیدباهنر کرمان

چکیده

ایالتِ کرمان از اوایل دهة سوم قرن هفتم هجری توسط بُراقِ حاجب، فتح شده و تا اوایل قرن هشتم هجری تحت تسلّط این حاکم قراختایی و جانشینانش قرار داشت. کاردانی بُراق و برخی از جانشینانش نه تنها ثبات سیاسی کرمان را حفظ نمود بلکه در طول بیش از هشت دهه دوام این حکومت، تأثیراتی نیز در سایر حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی و به‌ویژه مذهبی کرمان داشت. پژوهش حاضر، با کاربرد روش تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، بر آن است تا در گام نخست نوع رویکرد مذهبی حاکمان قراختایی را مورد واکاوی قرار داده و در دومین گام وضعیت مذهبی کرمان هم‌زمان با حاکمیت آنان را تشریح نماید. از همین رو پرسش اصلی نوشتار حاضر عبارت است از اینکه: حکّامِ قراختایی کرمان چه رویکرد مذهبی داشتند و جایگاه مذاهب مختلف در کرمان هم‌زمان با حکومت آنان چگونه بود؟ یافته­های پژوهش حاکی از آن است حاکمان قراختاییِ کرمان اگرچه دارای خاستگاهی غیرایرانی و غیرمسلمان (بودایی) بودند امّا با ورود به کرمان در حوالی سال‌های 619-620ق و پایه­ریزی حکومت خود در این سرزمینِ جدید، زیرکانه رویکردی تازه را در حوزه­های مختلف سیاسی و به‌ویژه مذهبی در پیش گرفتند. امری که موجبات دوام هر چه بیشتر حکومت آنها در درون فرهنگ ایرانی ـ اسلامی را فراهم ساخت.

کلیدواژه‌ها

 
ابن حوقل (1366) . صورة الارض. ترجمه و توضیح جعفر شعار. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
ابن­اثیر، عزالدین (1371). تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران. ترجمة عباس خلیلى و ابوالقاسم حالت. تهران: علمى‏.
اصطخری، ابواسحق ابراهیم (1368). مسالک و ممالک. ترجمة ایرج افشار. تهران: علمی فرهنگی.
افضل­الدین کرمانی، ابوحامد احمد بن حامد (1356). عقدالعلی للموقف الاعلی. به کوشش علی­محمد عامری نائینی. تهران: روزبهان.
ایرانمنش، پری (1372). عرفای کرمان. تهران: پژوهشگاه.
آیتی، عبدالمحمد (1372). تحریر تاریخ وصاف. چاپ دوم. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی پژوهشگاه.
باخرزی، ابوالمفاخر یحیی (1383). اوراد الاحباب و فصوص الآداب. به کوشش ایرج افشار. تهران: دانشگاه تهران.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1354). «سیر تحولات مذهبی در کرمان». دانشکده ادبیات دانشگاه تهران. س 22. ش 3و4. ص 53-84 .
باسورث، ادموند (1381). سلسله‌های اسلامی جدید راهنمای گاه‌شماری و تبارشناسی. ترجمة فریدون بدره‌ای. تهران: مرکز باستان‌شناسی، اسلام و ایران.
تاریخ شاهی قراختاییان کرمان. تصحیح و تحشیه و مقدمه باستانی پاریزی. تهران: علم. 1390.
ترکمنی آذر، پروین (1389). «نقش هوشمندی و تدبیر سیاسی حکومتگران در ایجاد امنیت و توسعۀ جامعه (مطالعه موردی حکومت ترکان خاتون قراختایی در کرمان)». جستارهای تاریخی. دورة اوّل. ش 1. ص 1-20.
جوزجانی، منهاج سراج (1363). طبقات ناصری. تصحیح عبدالحی حبیبی. کابل: انجمن تاریخ افغانستان.
جوینی، علاءالدین عطاملک (1378). جهانگشای جوینی. تصحیح محمدبن عبدالوهاب. تهران: نقش قلم.
حافظ ابرو، شهاب‌الدین عبدالله خوافی (1378). جغرافیای حافظ ابرو مشتمل بر جغرافیای کرمان و هرموز. تصحیح صادق سجادی. تهران: میراث مکتوب.
خبیصی، ابراهیم (1373). سلجوقیان و غز در کرمان. تصحیح باستانی پاریزی. تهران: علم.
خوافی، احمدبن محمد (1340). مجمل فصیحی. تصحیح محمود فرخ. [بی‌جا]: باستان.
خیراندیش، عبدالرسول (1379). «اوقاف قراختاییان کرمان (نمونه‌ای از اقدامات وقفی فرمانروایان زن در تاریخ ایران)». وقف میراث جاویدان. ش 29. ص 25-32.
دانشور، محمد (1375). تاریخچه محله و مسجد خواجه خضر. کرمان: کرمان‌شناسی.
روح الامینی، فاطمه بیگم؛ نادری، شهناز؛ صفا، عزیزالله (1384). گنجینه: آموزش و پرورش شهر کرمان در آیینه تاریخ. کرمان: مؤسسه فرهنگی و هنری آفتاب کرمان.
روستا، جمشید (1387). «تحلیلی بر چگونگی شکل‌گیری دولت قراختایی». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان (ویژه تاریخ). شماره 53. ص 93-113.
روستا، جمشید (1391). «ایلچیان قراختایی در دربار خوارزمشاهیان؛ زمینه‌های تأسیس سلسله قراختاییان کرمان». مجله تاریخ ایران. ش 5/ 70. ص 73-102.
سروشیان، جمشید سروش (1371). تاریخ زرتشتیان کرمان در این چند سده، کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
سمرقندی، کمال‌الدین عبدالرزاق (1372). مطلع سعدین و مجمع بحرین، به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
شبانکاره‌ای، محمدبن علی بن محمد (1363). مجمع الانساب. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.
شیرازی، عیسی بن جنید (1364). تذکرۀ هزار مزار. تصحیح نورانی وصال. شیراز: کتابخانۀ احمدی.
صیامیان گرجی، زهیر؛ احمدوند، علی؛ شیرین عظیمی، سمیه (1396). «شیوه‌های معیشت صوفیان در ایران قرون میانه (5-7 هجری)». پژوهش‌نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، س 6. ش 1. ص 57-82.
صرفی، محمدرضا؛ ضیائی، عباس (1390). یار سفر کرده. کرمان: دانشگاه باهنر کرمان.
صفا، ذبیح‌اله (1378). تاریخ ادبیات در ایران. بخش 1 و2، ج 3. چاپ هشتم. تهران: فردوس.
ضیاء شهابی، شهریار (1381). اعلام جغرافیایی کرمان به استناد معجم البلدان یاقوت حموی. کرمان: کرمان‌شناسی.
طهرانی، شیخ آقابزرگ (1983م). الذریعه الی تصانیف الشیعه. بیروت: دارالاضواء.
کتبی، محمود (1364). تاریخ آل مظفر. تصحیح عبدالحسین نوایی. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
کیانی، محسن (1380). تاریخ خانقاه در ایران. تهران: کتابخانه طهوری.
لسترنج، گای (1337). جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی. ترجمة محمود عرفان. تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مجد خوافی (1345). روضۀ خلد. مقدمه و تحقیق محمود فرخ. به کوشش حسین خدیوجم. تهران: کتابفروشی زوار شاه آباد.
محرابی، سعید (1330). تذکرة الاولیا یا مزارات کرمان. به اهتمام حسین کوهی کرمانی. [بی­جا]. [بی‌نا].
منشی کرمانی، ناصرالدین(1362). سمط العلی للحضره العلیا. تصحیح عباس اقبال. تهران: اساطیر.
منشی کرمانی، ناصرالدین (1394). سمط العلی للحضره العلیا. تصحیح و پژوهش مریم میرشمسی. تهران: موقوفات دکتر محمود افشار با همکاری نشر سخن.
نجمی، شمس الدین (1381). گاه‌شمار تاریخ کرمان. کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
نظامی عروضی، احمد(1380). چهارمقاله، به اهتمام محمد معین، تهران: امیرکبیر.
نوری، جعفر؛ کجباف، علی­اکبر؛ الهیاری، فریدون (1393). «محکمۀ یارغو؛ پژوهشی در باب محکمۀ قضایی ایلخانان مغول» ، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، سال بیست و چهارم دوره جدید، ش 24، ص157-139.
هاشمی‌نژاد ، علیرضا (1386). «ربعۀ قراختایی». گلستان هنر. ش 8. ص 87-98.
همت کرمانی، محمود (1378). تاریخ مفصل کرمان. کرمان: گلی.
الهیاری، فریدون (1388). «بررسی تحلیلی روند و راهبرد تکاپو‌های سیاسی قراختاییان کرمان در دوران فترت اولیه مغول در ایران». پژوهش‌های تاریخی دانشگاه ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. ش 1. ص 1-16.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
یاقوت حموی، شهاب الدین(1408ق). معجم الادباء، بیروت: دارالحیاء التراث.
 
Biran, Michal (2005). The Empire of the Qara Khitai in Eurasian History: Between China and the Islamic World. Cambridge University Press.
Biran, Michal (2001). «Qarakhanid Studies», Cahiers d’Asie centrale [En ligne], 9.
Boyce, Mary (1977).A Persian Stronghold of