با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه شیراز، شیراز

3 دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

یکی از مهم‌ترین پیامدهای یورش و استیلای مغولان بر ایران در قرن هفتم هجری (13م) نوسانات شدید جمعیتی در ایالت‌های مختلف بود. در این میان شیراز به‌عنوان مرکز ایالت پارس در زیر فرمان اتابکان فارس، علی‌رغم نبود وحدت سیاسی و تفرقۀ داخلی توانست از یورش وایرنگر مغول و تبعات ناشی از آن در امان بماند. این مقاله بر آن است تا ساختار جمعیتی و عوامل تأثیرگذار بر رشد و کاهش جمعیت شیراز را به روش توصیفی تحلیلی و براساس اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی (گورستان‌ها) بررسی کند. یافته‌های این بررسی نشان می‌دهد که شیراز تا روزگار اتابک ابوبکر به‌دلیل هجوم مهاجران از شهرهای بزرگ آسیب‌دیده از حملات مغولان و امنیت داخلی شاهد افزایش جمعیت بود. اما جنگ‌ها و ناامنی‌ها پس از اتابک ابوبکر رخ داد. حملات نکودریان (6۷۷ و 6۸۰ ق)، قحطی (۶۸۰ق) و بیماری‌های واگیردار ( 698 ق) و... از میزان جمعیت شیراز کاست و جمعیت سیر نزولی گرفت اما در زمان ابواسحاق اینجو (۷۵۲-۷۲۵). ابن‌بطوطه شیراز را پرجمعیت و پررونق یافت.

کلیدواژه‌ها

  • ابن‌بطوطه، (۱۳۷۶). سفرنامه‌‌ ابن‌بطوطه. ترجمه دکتر محمدعلی موحد، تهران: نشر آگه.
  • ابن‌‌فوطی، کمال‌الدین ابوالفضل (1351). الحوادث الجامعه و التجارب النافعه فی المائه السابعه، بغداد: المکتبه العربیه.
  • ابن‌‌عنبه، جمال‌الدین احمد (1363). الفصول الفخریه، به اهتمام سید الجلال محمد ارموی، تهران : علمی و فرهنگی.
  • ابوافداء، عمادالدین اسماعیل (1349). تقویم البدان، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
  • افسر، کرامت‌‌اله (۱۳۷۴). تاریخ بافت قدیم شیراز. تهران: قطره.
  • بویل، جی.آ. (۱۳71). تاریخ دودمانی و سیاسی ایلخانان، جلد 5، گردآورنده جی.آ. بویل، ترجمه حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
  • ...................... (1380). اوضاع اجتماعی، اقتصادی ایران در دوره ایلخانی، تاریخ ایران کمبریج، گردآوری جی.ای. بویل، ترجمۀ حسن انوشه، ج5، تهران: امیرکبیر.
  • تتوی، احمد بن نصرالله و آصف‌‌خان قزوینی(1382). تاریخ الفی، تاریخ هزارساله اسلام، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، ج5و6، تهران :علمی و فرهنگی.
  • جنید شیرازی، معین‌الدین ابوالقاسم (۱۳۲۸). شالازار فی حط الاوزار عن زوارالمزار. تصحیح و تحشیه محمد قزوینی و عباس اقبال، تهران: چاپخانه مجلس.
  • جوزجانی، منهاج سراج (۱۳۶۳). طبقات ناصری (تاریخ کامل ایران و اسلام)، به تصحیح عبدالحی حبیبی، چاپ اول، تهران: دنیای کتاب.
  • حافظ، خواجه شمس‌‌الدین (۱۳۷۲). دیوان حافظ شیرازی. براساس نسخه‌‌ تصحیح‌‌شده‌‌ دکتر غنی و قزوینی، تهران: انتشارات گلبرگ.
  • خسروی، محمدباقر (۱۳۷۴). شمس و طغرا، تهران: کومش
  • خیراندیش، عبدالرسول (۱۳۹۴). فارسیان در برابر مغولان، تهران: آبادبوم.
  • رازی، امین احمد (1340). هفت ‌اقلیم، تصحیح جواد فاضل، ج 3، تهران: ادیبه.
  • رضوی، ابوالفضل (1389). شهر، سیاست و اقتصاد در عهد ایلخانان، تهران: موسسه‌ انتشارات‌ امیرکبیر.
  • زرکوب، احمد بن ابی الخیر (۱۳۹۰). شیرازنامه. تصحیح و توضیح اکبر نحوی، شیراز، مؤسسه‌‌ فرهنگی و پژوهشی دانشنامه‌‌ فارس.
  • زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۸۷). از کوچه رندان. تهران: سخن
  • سعدی، مصلح‌‌الدین (۱۳۸۵). کلیات سعدی. به تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: هرمس.
  • سیف احمد (1394). قرن گمشده (اقتصاد و جامعۀ ایران در قرن نوزدهم)، چ3 ، تهران: نی.
  • صاحب، (1965). دفتر دلگشا، مقدمه و توضیحات رسول هادی‌زاده، مسکو: دانش.
  • عیسی بن جنید شیرازی (۱۳۶۴). تذکره هزار مزار؛ ترجمه‌‌ شدّالازار مزارات شیراز»، تصحیح و تحشیه‌‌ دکتر نورانی وصال، شیراز: کتابخانه احمدی.
  • فرصت شیرازی، محمد نصیر (۱۳۷۷). آثار عجم. ج ۲. تصحیح و تحشیه از منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر.
  • قزوینی، زکریا بن محمد بن محمود (1380). آثارالعباد و اخبار العباد. بیروت: دارصادر.
  • قیس رازی، شمس‌‌الدین محمد (۱۳۹۴). المعجم فی معاییر اشعار العجم، به کوشش محمد رمضانی، تهران: مجلس.
  • کرمانی، ناصرالدین منشی (1362). سمط العلی للحضره العلیاء. به تصحیح عباس اقبال، تهران: اساطیر.
  • کیانی، محسن (۱۳۶۹). تاریخ خانقاه در ایران. تهران: طهوری.
  • همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1367) جامع التواریخ، به کوشش بهمن کریمی، تهران: اقبال.
  • مارکوپولو (1363). سفرنامۀ مارکوپولو معروف به ایل میلونه، ترجمۀ منصور سجادی و آنجلا دی. جیوانی رومانو، تهران: گویش.
  • مستوفی قزوینی، حمداله (۱۳۶۲). نزهة القلوب. تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: دنیای کتاب.
  • ---------- (1381) تاریخ گزیده، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
  • مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (۱۳۶۱). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم ترجمه علی نقی بهروزی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
  • نسوی، شهاب‌‌الدین محمد (۱۳۸۴). سیرت جلال‌الدین منکبرنی، تهران، علمی و فرهنگی
  • لین، جورج (1389). ایران در اوایل عهد ایلخانان (رنسانس ایرانی)، ترجمۀ ابوالفضل رضوی، تهران: امیرکبیر.
  • همگر، مجد(1375). دیوان مجد همگر. به تصحیح احمد کرمی، تهران : ما.
  • وصاف الحضره‌‌ شیرازی (۱۳۳۸) تجزیه الامصار و تزجیه الاعصار(تاریخ وصاف). ج۱ ،2و ۳، تهران: کتابخانه ابن‌سینا و جعفری تبریزی.
  • ................................................ (۱269ه ق). تجزیة الامصار و تزجیة الاعصار (تاریخ وصاف). به کوشش محمدمهدی اصفهانی، بمبئی: چاپ شی.
  • خادمی، روح‌‌الله، کرمی، محمدحسین (1393). «جستجو در احوال و اشعار مجدالدین همگر». آینه میراث، شماره 55، ص148-113.
  • میرجعفری، حسین (۱۳۷۰). «مغولان و سید شرف‌‌الدین ابراهیم»، مجله‌‌ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شماره ۲، صص-۴۶.

Aigle. Denise, (2005) Le Fars sous la domination Mongole: Politique et fiscalite (XIIIe –XIV s.) Associtation pour l’avancement des etudes Iraniennes,paris.