با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه تربیت مدرس، تهران- ایران

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران، دانشگاه تربیت مدرس، تهران- ایران

چکیده

با اینکه پادشاه در رأس نظام سیاسی دورة قاجاریه قرار داشت؛ اما فاقد نیروی لازم برای تسلط بر گروه­های قدرتمند شهری مانند خاندان­های محلی بود. مسئله پژوهش حاضر، چگونگی ارتباط حکومت قاجاریه در عصر ناصری با خاندان­های بانفوذ شیراز و همچنین تأثیر مناسبات بین حکومت با خاندان­های مذکور بر جامعه­شهری شیراز بوده که با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و تکیه بر داده­های کتابخانه­ای مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس یافته­های پژوهش، قدرت طبقه حاکم از سوی خاندان­های بانفوذ شیراز مانند قوام­الملک، مشیرالملک و خوانین قشقایی که معمولاً سمت­های مهم حکومتی دریافت می­کردند، محدود می­شد. تا آنجا که گاه قدرت یک خاندان مانند قوام­الملک به حدی افزایش می­یافت که به نوعی آن خاندان، حاکم واقعی شیراز محسوب می­شد. البته خاندان­های مذکور رقیب یکدیگر نیز محسوب می­شدند و همواره تلاش می­کردند از طریق اتحاد با حکومت علیه خاندان رقیب اقدام کنند. حاکمان فارس نیز که معمولاً قادر به کسب رضایت همه خاندان­ها نبودند، به ناچار علیه یک خاندان با دیگر خاندان­ها متحد می­شدند. به طوری که فرهاد میرزا معتمدالدوله تنها از طریق اتحاد با دیگر خاندان­ها­، موفق به حذف خاندان مشیرالملک از نهاد قدرت در شیراز شد. نحوه مناسبات بین حکومت و خاندان­ها بر جامعه­شهری شیراز نیز تأثیر داشت که از آن جمله می­توان به وضعیت نظم و امنیت، قیمت اجناس و به‌ویژه کا لاهای اساسی و همچنین میزان رضایت اقشار مختلف جامعه­ شهری شیراز اشاره کرد.
 
 

کلیدواژه‌ها

آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران.
قوام شیرازی، اسدالله. تاریخ قوامی. نسخه خطی شماره 3013. کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
ابرلینگ، پیر (1383). کوچ نشینان قشقایی فارس. ترجمه فرهاد طیبی پور. تهران: نشر و پژوهش شیرازه.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی (1367). مِراة البلدان. تصحیح عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث. تهران: دانشگاه تهران.
امداد، حسن  (1387).  فارس در عصر قاجار. شیراز. مؤسسه فرهنگی و پژوهشی دانشنامه فارس. نوید شیراز.
ایرجی، ناصر (1378).  ایل قشقایی در جنگ جهانی اول. تهران: نشر شیرازه.
ایوانف، میخائیل سرگی یویچ. (1385). عشایر جنوب(عشایر فارس)، قشقایی، خمسه، کهگیلویه، ممسنی. تهران: آرون.
بروگش، کارل هینریش (1377). سفری به دربار سلطان صاحبقران: 1861 1859. ترجمه مهندس کردبچه. ج2. تهران: اطلاعات.
تروبتسکوی، و.و (1386). نقش عشایر یکجانشین و کوچی ایران در دوران نوین، ترجمه سیروس ایزدی و میترادات ایزدی. پژوهش­هایی پیرامون تاریخ نوین ایران. تهران: ورجاوند.
جیمز، چارلز. (1368). ایران در یک قرن پیش: سفرنامه دکتر ویلز. ترجمه غلامحسین قراگوزلو. تهران: اقبال.
خاوری شیرازی، فضل­الله بن عبدالنبی (1380). تاریخ ذوالقرنین، تصحیح ناصر افشارفر، ج1 و 2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
خورموجی، محمدجعفر (بی­تا)، حقایق­الاخبارناصری، تهران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
خورموجی، محمدجعفر (1380)، نزهت­الاخبار، تصحیح و تحقیق سید علی آل داوود، تهران،‌ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
رستم­الحکما، معروف به محمدهاشم آصف. (1382). رستم­التواریخ. تصحیح میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.
سدیدالسلطنه مینابی بندرعباسی، محمدعلی خان (1362). سفرنامه سدیدالسلطنه: التدقیق فی سیر الطریق. تصحیح و تحشیه احمد اقتداری، تهران: بهنشر.
سیاح، محمدعلی بن محمدرضا (1356). خاطرات حاج سیاح: دوره خوف و وحشت. به کوشش حمید سیاح. به تصحیح سیف­الله گلکار. تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
شیروانی، زین­العابدین. (1339). ریاض­السیاحه. تصحیح اصغرحامد ربّانی. تهران: کتابفروشی سعدی.
ظل­السلطان، مسعودمیرزا. (1368). خاطرات ظل­السلطان. به کوشش حسین خدیوجم.  ج1. تهران: اساطیر.
فرصت­الدوله شیرازی، سیدمحمدنصیر. (1362). آثارالعجم: در تاریخ و جغرافیای مشروح بلاد و اماکن فارس. به کوشش علی دهباشی. تهران: انتشارات یساولی، فرهنگسرا.
فسایی، حسن بن حسن(1382). فارسنامه ناصری. تصحیح منصور رستگار فسایی، ج1 و 2، تهران، امیرکبیر.
فلاندن، اوژن (1356). سفرنامه اوژن فلاندن به ایران. ترجمه حسین نورصادقی. بی­جا. اشراقی، چاپ سوم.
قهرمانی­ابیوردی، مظفر (1373)، تاریخ وقایع عشایری فارس. تهران: انتشارات علمی.
کتاب آبی، (1363). به کوشش احمد بشیری. تهران: نشر نقره.
کرزن، جرج ناتانیل (1373). ایران و قضیه ایران. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی. ج2. چاپ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.
گوبینو، کنت دو (1383). سفرنامه کنت دو گوبینو، سه سال در آسیا. ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی. تهران: نشر قطره.
لسان­الملک سپهر، محمدتقی. (1377)، ناسخ‌التواریخ: تاریخ قاجاریه. به اهتمام جمشید کیانفر. ج3. تهران: اساطیر.
مستوفی، عبد الله، (1384). ‌شرح زندگانی من. ج۱، تهران، زوار.
نجم الدوله، عبد الغفار بن على محمد. (1386). سفرنامه دوم نجم الدوله به خوزستان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نظام­السلطنه مافی، حسین قلی خان. (1362). خاطرات و اسناد، به کوشش منصوره اتحادیه(نظام مافی). سیروس سعدوندیان و حمید رام­پیشه. تهران: نشر تاریخ ایران.
وارینگ، ادوارد اسکات. (1369). در ده سفرنامه. ترجمه مهراب امیری. بی­جا: انتشارات وحید.
وقایع­اتفاقیه: مجموعه گزارش­های خفیه­نویسان انگلیس در ولایت جنوبی ایران از سال 1291 تا 1322ق، (بی­تا). به کوشش علی­اکبر سعیدی سیرجانی. بی­جا: آسیم.
ویلس، چارلز جیمز. (1366). تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه. ترجمه سیدعبدالله، به کوشش جمشید دودانگه و مهرداد نیکنام. تهران: نشر طلوع. چاپ دوم.
هدایت، رضاقلی­خان. (1339). روضه­الصفای ناصری. ج9. تهران: مرکزی. خیام. پیروز.