با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 گروه تاریخ دانشکده علوم انسانی دانشگاه لرستان ایران

2 کارشناس مرکز اسناد آستانه مقدسه قم

3 دانشگاه لرستان

چکیده

یکی از قدیمی­ترین سازمان‌های اداری ـ مذهبی ایران، تشکیلات به وجود آمده در ذیل حرم حضرت­ معصومه (س) است که در طول دورة قاجاریه و پهلوی از حیث ملاحظات تشکیلات اداری، توسعه و تکامل پیدا کرد. این مقاله در صدد است با روش توصیفی ـ تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که در حوزه تشکیلات اداری خدمتگزاران در دورة قاجاریه و پهلوی، آستانه مقدسه نیروی انسانی خود را چگونه جذب و سازماندهی می‌کرد؟ و انقلاب مشروطه و اصلاحات آمرانه دورة پهلوی، چه تأثیری بر تشکیلات اداری آستانه گذاشتند؟
این پژوهش با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی و با روش توصیفی ـ تحلیلی تنظیم شده است. نتایج نشان می‌دهد که در دورة قاجاریه، اداره آستانه مقدسه را سادات حسینی و رضوی، با فرمان‌های حکومتی تحت عنوان: خدمتگزارن موروثی، اداره می‌کردند و به‌غیر از بازماندگان آنها، افراد دیگری اجازه فعالیت در آستانه مقدسه را نداشتند. همچنین مطالعات نشان می‌دهد، انقلاب مشروطه و اصلاحات اداری آمرانه دورة پهلوی، تأثیر بسزایی در تشکیلات آستانه داشت، به‌گونه‌ای که با ابلاغ نظام‌نامه اداری، قانون لباس متحدالشّکل و جواز لباس روحانیون توسط وزارت معارف، اداره آستانه در پرداخت حقوق و پوشش خدمتگزاران دگرگونی ایجاد نمود.

کلیدواژه‌ها

اسناد مرکز اسناد مقدس فاطمی با سرواژه ماامف  ۲۳۱۳۱/۱۱، ۲۳۲۷۲/۱۱، ۲۳۵۹۶/۱۱،۲۰۸۷۰/۱
ابطحی اصفهانی، سید محمدعلی (۱۳۴۸). تهذیب المقال فی‌تنقیح الرجال. بی‌جا.
اشرف، احمد (1368). لقب و عنوان، در زمینه ایران‌شناسی. به کوشش چنگیز پهلوان. تهران: به‌نگار.
افضل­الملک، غلامحسین خان (۱۳۸۴). سفرنامه. قم: زائر.
برقعی، علی‌اکبر (۱۳۱۷). راهنمای قم. قم: مهر استوار.
جمراسی، احمد (1399). «سیر عمارت فتحعلی شاهی شهر قم در اسناد». تهران، نشریه علمی دانشجویان باستان شناسی دانشگاه تهران (باستان پژوه)،سال نوزدهم و بیستم، شماره 6.  7( پیاپی 24 و 25) ص22-27..
حسن آبادی،ابوالفضل، القاب و عناوین در آستان قدس رضوی  ،Dev.razavi.ir، 14/09/1392.
رضایی، حمید (۱۳۸۴ الف)، تاریخ متولیان آستانه مقدسه قم، قم، زائر.
رضایی، حمید (1384ب)، تاریخ نقبای قم، قم،  زائر
 
روزنامه اطلاعات، 7970، 18/09/1331، ص 8.
روستایی، محسن؛ حسین احمدی رهبریان، (۱۳۹۷)، کتابچه اعداد نفوس اهالی دارالایمان قم (سرشماری جمعیت عهد ناصرالدین‌شاه در سال ۱۲۸۵ هجری)، قم، نورمطاف.
 روستایی، محسن؛ احمدی رهبریان، حسین (۱۳۹۶)، کتابچه سیاقیه جمع و خرج آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه (س)، قم، زائر.
 شروین، محمود( 1374)، دولت مستعجل، تهران، علمی.
طالبی‌نژاد، زهرا، مصاحبه، ۱/۲/۱۳۸۰، منزل شخصی محله شاد قلی خان قم.
عاقل شعار، باقر، مصاحبه، مورخه ۱۰/۱۱/۱۳۹۶، شبستان امام خمینی حرم حضرت معصومه (س).
قاجار، کیکاووس میرزا (۱۳۹۹)، سفرنامه مکه، به کوشش رسول جعفریان، تهران، علم.
قاضی ها، فاطمه (۱۳۸۱) سفرنامه‌های ناصرالدین‌شاه به قم (سفر ششم)، تهران، سازمان اسناد ملّی ایران.
تقدیری، سعید (بهار ۱۳۹۱)، اسنادی از رویدادهای آستانه مقدسه قم، مجله بهارستان، کتابخانه و موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، شماره ۵، ص 61- 78.
قزوینی­رازی، نصیرالدین عبدالرشید عبدالجلیل(۱۳۵۸) النقض (بعض النواصب فی نقض بعض فضایح الروافض)، تهران، سلسله.
 قمی، حسن بن محمد بن حسن (۱۳۸۴)، تاریخ قم، قم، زائر.
مدرسی طباطبایی، سید حسین، (1355) تربت پاکان قم، ج۱، تهران، انجمن آثار ملی.
منظور الاجداء، سید محمدحسین (۱۳۸۰)، سیاست و لباس (گزیده اسناد متحدالشکل شدن البسه ۱۳۰۷-۱۳۱۸) سازمان اسناد ملی ایران.
 ناظم الاسلام کرمانی، محمّد (1362)، تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علی اکبر سعیدی سیرجانی، تهران، آگاه و نوین.
امین نژاد نجفیان، محمد؛ مهدی عباس‌آباد، محمدرضا (۱۳۸۹)، منصب ناظر بیوتات در دوره صفویه( از شاه عباس اوّل تا سقوط صفویه)، پژوهش‌های تاریخی، سال دوم شماره ۲(پیاپی شماره ۶)، ۱۳۸۹، صفحه ۱۳۴-۱۱۵.
نفیسی، سعید (1383)، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران، تهران، اهورا.