با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 هیات علمی پیام نور

2 مسئول آموزش و پژوهش

چکیده

خاندان جوانشیر از خاندان­های­ محلی مهم و تأثیرگذار در تحولات منطقه قفقاز بود که به‌دنبال مرگ نادرشاه افشار و ضعف نظارتی حکومت زندیه و به پشتوانه قدرت نظام ایلی در قراباغ شکل گرفت. این خاندان از بدو تأسیس به اقتضای زمان و شرایط سیاسی برای حفظ حکومت محلی­شان اقدام به برقراری مناسبات با دولت­های برتر پیرامونی کردند. الگوی بقاء سیاسی و حفظ حکومت نیمه­مستقل در قبال سیاست تهدید و الحاق­گرایی حکومت مرکزی ایران، مهم­ترین چالش فراروی این خاندان در مناسبات ابراهیم­خلیل­خان جوانشیر (حک: 1176-1221ق/ 1762-1806م) با حاکمان قاجاری بود. اهداف و رویکرد متفاوت آن دو حکومت، بنای مناسبات دوجانبه را تنش­زا و خصمانه شکل داد. با عنایت به این مسئله، این تحقیق در پی پاسخ­گویی به چرایی و علل اختلاف مناسبات آن دو قدرت با ماهیت­های محلی و مقتدر است. یافته­ها مبین آن است که در مناسبات تنش­آمیز خاندان جوانشیر با حکومت قاجاریه چند عامل مهم موجب ترس و رویگردانی این خاندان از دولت ایران به روس­ها شده است. مهم­ترین آن مؤلفه­ها عبارت بود از تهدید موجودیت سیاسی حکمرانی قراباغ از جانب دولت ایران و رقابت درون خاندانی بین فرزندان ابراهیم­خان بر مقام حکمرانی قراباغ و کشیده شدن پای قدرت­های برتر چون دولت روسیه به این مسئله. این پژوهش به روش تحقیقات تاریخی و با بهره‌گیری از منابع مورخان قاجاری و تاریخ­نگاری محلی قراباغ سعی دارد مناسبات خاندان جوانشیر با حکومت قاجاریه در دورة حکمرانی ابراهیم‌خان جوانشیر را واکاوی نماید.

کلیدواژه‌ها

منابع
اشتهاردی، محمدحسن بن عبدالکریم(بی­تا)، تذکرة­الدنابله، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره8345.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‎خان(1367)، تاریخ منتظم ناصری، تهران: دنیای کتاب.
افشار، میرزارشید(1345)، تاریخ افشار، تبریز: چاپخانه شفق.
باکیخانوف، عباسقلی­آقا(1970)، گلستان ارم، باکو: علم.
جوانشیر قره­باغی،میرزاجمال(1382)، تاریخ قره­باغ، تهران: وزارت امور خارجه.
خاوری­شیرازی، فضل­الله(1380)، تاریخ ذوالقرنین، تهران: کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
دنبلی، عبدالرزاق­بیگ(1342)، تذکره نگارستان دارا، تبریز: شرکت چاپ کتاب آذربایجان.
همو(1349)، تجربه­الاحرار و تسلیه­الابرار، تبریز: انتشارات موسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
همو(1383)، مآثر سلطانیه، تهران: اطلاعات.
دهقان، محمود و دیگران(1396)، «بازیگران کوچک در بازی بزرگ(مطالعه موردی:خوانین قفقاز)»، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال هفدهم، شماره47.
رافی(1385)، ملوک خمسه، ترجمه آرا دراستپانیان، تهران: شیرازه.
راه­ور لیقوان، علیرضا و دیگران(1376)، تاریخ قره­باغ، تهران: وزارت امور خارجه.
رشتیانی، گودرز(1384)، گرجستان از سقوط صفویه تا عهدنامه گلستان، پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشکده ادبیات علوم انسانی دانشگاه تهران.
رضاقلی­بیگ(1384)، حکومت پناه­خان و ابراهیم­خان در ولایت قره­باغ، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
ساروی، محمد فتح­الله(1371)، تاریخ محمدی، تهران: امیرکبیر.
سپهر، محمدتقی(1390)، ناسخ­التواریخ، تهران: اساطیر.
صدقی، ناصر(1390)، «روندهای تاریخی جدایی تدریجی سرزمین قفقاز از ایران»، همایش بین­المللی قفقاز در بستر تاریخ 1388، تبریز.
همو(1389-1390)، «تأملی بر مواضع خان­شین­های مسلمان قفقاز در برابر توسعه­طلبی­های روسیه تزاری»، فصلنامه مطالعاتی آران، سال نهم، شماره 26 و 27.
عزیزنژاد، محمد و دیگران(1394-1395)، «نقش و مواضع محمدخان قاجار ایروانی در نخستین جنگ­های ایران و روسیه»، مجله تاریخ ایران، شماره 19(5/77).
عضدالدوله، احمدمیرزا(1362)، تاریخ عضدی، تهران: سرو.
غفاری­کاشانی، ابوالحسن(1369)، گلشن مراد، تهران: زرین.
فنا، میرزارحیم(1395)، تاریخ جدید قراباغ، ترجمه سجاد حسینی، تبریز: اختر.
قراباغی، میرزایوسف(1390)، تاریخ صافی، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
قراداغی، حسنعلی­خان(1395)، کیفیت و اوضاع قدیم و جدید ایالت قراباغ، ترجمه سجاد حسینی، تبریز: اختر.
گلستانه، ابوالحسن(1344)، مجمل­التواریخ، تهران: کتابخانه ابن­سینا.
گوگچه، جمال(1373)، قفقاز و سیاست امپراتوری عثمانی، ترجمه وهاب ولی، تهران: وزارت امور خارجه.
مجتهدزاده قره­باغی، میرزامحمدآقا(1328)، تذکرةالشعراء ریاض­العاشقین، استانبول: مطبع درسعادت
مرشدلو، جواد(1393)، «آخرین سال­های حکومت خاندان جوانشیر بر قراباغ: پژوهشی بر مبنای اسناد آرشیوی»، فصلنامه مطالعات علوم تاریخی خوارزمی، سال دوم، شمارة دوم.
نادر میرزا(1360)، تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز، تهران: اقبال.
نامی­اصفهانی، میرزا محمدصادق موسوی(1363)،تاریخ گیتی­گشا، تهران: اقبال.
نصیری، محمدرضا(1366)، اسناد و مکاتبات تاریخی ایران(قاجاریه)، ج1، تهران: کیهان.
وقایع­نگارمروزی، میرزا محمدصادق(1369)، آهنگ سروش، گردآورنده حسین آذر، تهران: چاپخانه حیدری.
هدایت،رضاقلیخان(1380)، روضه­الصفای ناصری، تهران: اساطیر.
Butkov.P.G(1869), Materialy dlia novoi istorii kavkaza, (1722-1803), Tom.II.Sankt Petersburg.
Cavanşir, Əhməd bəy(2006) Qarabağ Xanliğinin 1747-1805-ci illərdə siyasi vəziyyətnə dair, II kitab, Bakı; Elm.
Dubrovin, N(1871), Istoriya vojny i vladychestva Russkix na Kavkaze, Tom III, Sankt Peterburg.
Mirzə Adıgözəl bəy (2006), Qarabağnamə, I kitab, Bakı; Elm.
Mustafazdə, Tofiq (2010), Qarabağ Xanlığı, Baki: Sabah.
Xəzani, Mir Mehdi(2006), Kitabi Tarixi Qarabag, II kitab, Bakı; Elm.