با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه خوارزمی تهران ایران

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی تهران ایران

چکیده

شهر زنجان به دلیل واقع شدن بین آذربایجان و تهران اهمیت و نقش به‌سزایی در تاریخ معاصر داشته است. طی جنگ جهانی دوم این شهر به علت قرار گرفتن در مسیر ریلی و راه‌های شوسه توجه اولیه متفقین را جلب نمود. در سال 1320، که متفقین ایران را بین خود تقسیم کردند، زنجان به همراه سایر شهرهای شمالی به شوروی واگذار شد. پس از این تاریخ شاهد دخالت­ها و دست­اندازی­های سیاسی ـ اقتصادی در زنجان هستیم. حضور و اقدامات چپاول­گرانه نیروهای شوروی در زنجان، سبب کمبود نان و غلات در شهر شد. پژوهش حاضر در پرتو تبیین وضعیت زنجان در جنگ جهانی دوم، درصدد پاسخ به این پرسش است که: جهت­گیری اقتصادی متفقین در قحط و غلا و کمبود نان و غلات در زنجان چه تأثیری داشت؟ بر طبق اسناد موثق در سال 1319، برداشت گندم و سایر محصولات در زنجان خوب بوده است. اما شوروی با اقدماتی نظیر خرید گندم از بازار آزاد، صدور گندم مازاد بر مصرف سربازان خود، همچنین دلالی و احتکار برخی از افراد سودجو، سبب کمبود نان در شهر و شورش مردم شد. رویکرد تحقیق حاضر توصیفی ـ تحلیلی و داده­ها به روش اسنادی و بر پایه منابع کتابخانه­ای و تحقیقات میدانی و مصاحبه شفاهی گردآوری شده است

کلیدواژه‌ها

آبادیان، حسین (1390). «غلات و زندگی اجتماعی مردم ایران در جنگ دوم جهانی». مجله تحقیقات تاریخ اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سال اول. شماره 2. ص 1-20.
آذری، شهلا (1371). «قحطی وگرانی نان (1320-1324)». مجله گنجینه اسناد. سال اول. شماره 4و5. ص 4-17.
روزنامه آژیر (16/14/1322).
آوری، پیتر (1376).  تاریخ معاصر ایران. ترجمة محمد رفیعی. چاپ سوم. تهران: عطایی.
استوارت، ریچارد (1379). در آخرین روزهای رضاشاه، تهاجم روس و انگلیس به ایران در شهریور1320. ترجمة عبدالرضا هوشنگ مهدوی و کاوه بیات. چاپ دوم. تهران: نشر رخ.
روزنامه اطلاعات (26/12/1320)؛ (21/3/1321)؛ (9/12/1320).
اسکراین، سر کلارمونت (1363). جنگ جهانی در ایران، ترجمة حـسین فراهـانی، [بـی‌جـا]: نـوین.
بارل، آر. ام (1392). یاداشت‌های سیاسی ایران 1260-1344. ترجمة افشار امیری. تهران: مؤسسة فرهنگی هنری و انتشارات مرکز.
بولارد، سرریدر/سرکلارمونت اسکرین (1378). شترها باید بروند، ترجمة حسین ابوترابیان. تهران: نشر نو.
بیات، مسعود (1389). نگاهی به فراز و فرودهای فرقه دموکرات آذربایجان در زنجان. ارومیه: دانشگاه ارومیه.
 تبرائیان، صفاءالدین (1371). ایران در اشغال متفقین. چاپ دوم. تهران: رسا.
جلال پور، حسن؛ محمدی، امیر (1391). «پیامدهای اشغال ایران در شهریور 1320». فصلنامه پژوهش در تاریخ. سال سوم. شماره 9. ص 154-176.
جهانشاه‌لو افشار، نصرت­الله ) 1388 ). ما و بیگانگان (خاطرات سیاسی دکتر جهانشاهلو افشار). چاپ اول. تهران: سمرقند.
خان ملک یزدی، محمد (1362). غوغای تخلیه ایران.  تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.
ذهتاب فرد، رحیم (1373). خاطرات در خاطرات. تهران: ویستار.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. شماره 314-000-290) (مجوز حمل اسلحهشماره 314-000-290 (اعتراض بازرگانان به منع خروج کالا توسط نیروهای شوروی)؛ شماره 930-010-240 (منع صدور پروانه خروج برای کالاها)؛ شماره 766-011-240 (افزایش احتکار و قاچاق کالا در شهر زنجان)؛ شماره 926-010-240 (اجازه صدور برای کالاهای فسادپذیر)؛ شماره 17-321-260 (توصیف شهر زنجان)؛ شماره 1-321-260 (برداشت غلات از روستای قره بلاغ)؛ شماره 5-321-260 (وجود محتکران در زنجان) ؛  شماره6 -321-260. (پیشنهادهای امانپور به شریدان)؛
شماره 7-321-260 (پیشنهادهای امانپور به شریدان)؛
شماره8-321-260. (پیشنهادهای امانپور به شریدان)؛
شماره 9-321-26 (پاداش درخواستی امانپور)؛
اسناد مجلس شورای اسلامی. شماره 35-38-293. (تظاهرات مردم و تعطیلی بازار).
ساعد­ مراغه­ای، محمد (1373). خاطرات سیاسی محمدساعد مراغه­ای. به کوشش باقرعاقلی. تهران: نشر نامک.
سلیمانی، کریم؛ عزیزخواه، جمیله (1391). «اقدامات میلسپو برای حل نان در سال‌های1321-1323». مطالعات تاریخ فرهنگی. سال سوم. شماره 12. ص83-103.
سیف‌پور فاطمی، نصرالله (1379). گزند روزگار: خاطراتی از تحولات فارس در آستانه جنگ جهانی دوم مجلس چهاردهم و بحران آذربایجان1320. تهران: شیرازه.
مشروح صورت مذاکرات مجلس ملی. دورة 16. 13 فروردین 1321: ص 211؛ دورة 8 . 13 آبان 1322: ص211؛ دورة 13، 16آذرماه، 1322: ص 8؛ دورۀ 13، 25 مهرماه، 1322: ص98؛ دورۀ 13، 3 اسفندماه، 1322: ص28.
عتیق­پور، محمد (1379). بلوای نان، فاجعه 17 آذر 1321. تهران: شریف.
عظیمی، فخر­الدین (1374). بحران دموکراسی درایران (1320-1333). ترجمة عبدالرضاهوشنگ مهدوی و بیژن نوذری. چاپ دوم. تهران: البرز.
فوران، جان (1385). مقاومت شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران. ترجمة احمد تدین. چاپ ششم تهران: رسا.
قطبی، بهروز (1381). گزیده اسناد جنگ جهانی دوم. تهران: اطلاعات.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1374). اقتصاد ایران از مشروطه تاپایان سلسله پهلوی. ترجمة محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی. چاپ پنجم. تهران: نشرمرکز.
کاظم­زاده، فیروز (1354). روس و انگلیس در ایران. ترجمة منوچهرامیری. چاپ دوم. تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی.
کرمانی کوهی، حسین (بی‌تا). از شهریور1320 تا فاجعه آذربایجان و زنجان. تهران: مظاهری.
لمبتون، آ. ک (1375). ایرانیان در عصر قاجار. ترجمة سیمین فصیحی. مشهد: انتشارات جاویدان خرد.
مجد، محمدقلی (1387). قحطی بزرگ. ترجمة محمد کریمی. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
 مصاحبه با ذبیح الله شاه محمدی دبیر بازنشسته زنجان (1391). تابستان. زنجان.  
مکی، حسین (1374). تاریخ بیست سالۀ ایران. تهران: علمی و فرهنگی.
مهدینیا، جعفر (1382). زندگی سیاسی ابراهیم حکیمی حکیم الملک. تهران: امید.