با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته باستان‌شناسی دوران اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر ـ ایران

2 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر ـ ایران

3 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه شهید چمران اهواز ، اهواز ـ ایران

چکیده

واگذاری امتیاز نفت به ویلیام ناکس دارسی در سال 1280/ 1901م و در پی آن کشف نفت در میدان نفتون مسجدسلیمان در سال 1287/ 1908م زمینة اشتغال و مهاجرت نیروی کار از خارج و داخل را به شرکت شهر جدیدالاحداث مسجدسلیمان فراهم نمود. مدیران شرکت نفت انگلیس و ایران برای اسکان نیروی کار مهاجر اقدام به برپایی سرپناه‌های موقت در قالب کمپ‌های کارگری نمودند که به تدریج با مهاجرت روزافزون نیروی کار و احداث منازل شرکتی، هسته‌های اولیة شرکت شهر مسجدسلیمان توسط طراحان و معماران شرکت نفت انگلیس و ایران پی ریزی شد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که شرکت شهر مسجدسلیمان، موجودیت، شکل‌گیری و توسعة خود را مرهون چاه‌های نفت و اقدامات عمرانی و شهرسازی شرکت نفت انگلیس و ایران است. در پژوهش پیش رو با تلفیق روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اسناد و تحقیقات جدید کوشیده شده است نقش شرکت نفت انگلیس و ایران در تکوین و توسعة کالبد شهری شرکت شهر مسجدسلیمان از آغاز کشف نفت تا ملی شدن صنعت نفت بررسی و ارزیابی شود..

کلیدواژه‌ها

آذرشین، سید امیر (1393). مسجدسلیمان صدسال پس از کشف نفت. تهران: هورمزد.
احسانی، کاوه (1398). تاریخ اجتماعی کار در صنعت نفت ایران، محیط مصنوع و شکل‌گیری طبقة کارگر صنعتی. تهران: شیرازه.
اطهاری، کمال (1370). «مسجدسلیمان، شرکت شهری مدنیت یافته». ماهنامه اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی. مرداد و شهریور. شماره 47 و 48. ص 65-69.  
افشار سیستانی، ایرج (1385). خوزستان و تمدن دیرینة آن. چاپ دوم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اقتداری، احمد (1375). خوزستان و کهگلویه و ممسنی. چاپ دوم. تهران: مؤسسة فرهنگی آیات.
امام شوشتری، سید محمدعلی (1331). تاریخ جغرافیایی خوزستان. تهران: مؤسسة مطبوعاتی امیر کبیر.
امیری، سیدنورالدین (1394). نفت شهرهای ایرانی. بوشهر: دانشگاه خلیج فارس.
باور، سیروس (1390). «شرکت شهر مسجدسلیمان». هنر و معماری: جستارهای شهرسازی. شماره 36. ص 92-95.
باور، سیروس (1398). نفت، تمدن صنعتی و معماری. تهران: هنر معماری قرن.
«بررسی گذشته، حال و آینده اولین شهر نفتی ایران». گفت و گو با پیام مهستی. مجری طرح جامع مسجدسلیمان. خبرگزاری شوشان. 1387.
بشارتی فر، صادق و دیگران (1396). «تحلیل و تبیین تأثیرات صنعت نفت بر ساختار فضایی شهر (مطالعه موردی: شهر آبادان)». پژوهش‌های جغرافیای انسانی. دوره 49. شماره 3. ص 657- 673 .
جهانشاهی، ایرج (1329). سالنامه فرهنگ مسجدسلیمان. تهران: انتشارات مهر.
حقیقت، عبدالرفیع (1376). فرهنگ تاریخی و جغرافیایی شهرستان‌های ایران. تهران: کومش.
خدادادیان، فرشید (1380). مسجدسلیمان نیم قرن چپاول. تهران: آرویج.
دشتی، مهران (1395). مسجدسلیمان، نخستین خاستگاه مسکن غربی در ایران. تهران: شهر هنر.
دشتی، مهران (1389). «مسجدسلیمان، میزبان اولین خانه غربی». تهران: معماری و فرهنگ 40.
ربانی، رسول (1397). جامعه‌شناسی شهری. چاپ ششم. تهران: سمت.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سندهای شماره‌های 29002025/240، 29099 /240، 14788/240،
سند BP71183
سلطان‌زاده، حسین (1365). مقدمه‌ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران. تهران: نشر آبی.
سیف‌الدینی، فرانک (1378). «روند شهرنشینی و مسئلة شهرهای بزرگ». پژوهش‌های جغرافیایی. شماره 36. ص 75-88 .
صفایی‌پور، مسعود و دیگران (1391). «مسجدسلیمان نخستین نفت شهر خاورمیانه و تحولات جمعیتی و کالبدی فضایی آن در گذر زمان». پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی. سال اول. شماره 2. ص 89-116.
شارع‌پور، محمود (1396). جامعه‌شناسی شهری. چاپ دهم. تهران: سمت.
عباسی شهنی، دانش (1383). تاریخ مسجدسلیمان، تاریخ تحولات صنعت نفت. چاپ سوم. تهران: هیرمند.
فرید، یدالله (1391). جغرافیا و شهرنشینی. چاپ نهم. تهران: دانشگاه تبریز.
قاسمی، ایرج؛ فولاد، عباس (1395). نفت، شهرنشینی و توسعه شهری؛ تحولات کالبدی شهرهای نفتی مناطق نفت‌خیز خوزستان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.
گیرشمن، رومن (1351). «صفه مقدس در مسجدسلیمان». ترجمة مسعود رجب‌نیا. ماهنامه هنر و مردم. شماره 121. ص 43-48.
لاواین دورتینگ، پولین (1382). «شهرک‌های شرکت نفت ایران و انگلیس در خوزستان، مطالعه‌ای دربارة تاریخ شهرک‌نشینی (1908-1951)». ترجمة بشیر یاقمورلی. فصلنامه تاریخ روابط خارجی. شماره 15. ص 199-206.
مهستی، پیام (1382). «شهر و سفر: از پارسوماش تا مسجدسلیمان». فصلنامه جستارهای شهرسازی. زمستان 1382. شماره 7. ص 24-28.
مهندسان مشاور زیستا (1369).« طرح توسعه و عمران شهر مسجدسلیمان». کارفرما مسکن و شهرسازی استان خوزستان.
نهچیری، عبدالحسین (1380). جغرافیای تاریخی شهرها. چاپ سوم. تهران: مدرسه.
یاقوت حموی، شهاب‌الدین (1380). معجم‌البلدان. ترجمة دکتر علینقی منزوی. تهران: سازمان فرهنگی کشور.
Pevsner,  Nikolaus, H, F (1992). lexiconder weltarchitek  muenchen