با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته باستان‌شناسی دوران اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر ـ ایران

2 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر ـ ایران

3 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه شهید چمران اهواز ، اهواز ـ ایران

چکیده

واگذاری امتیاز نفت به ویلیام ناکس دارسی در سال 1280/ 1901م و در پی آن کشف نفت در میدان نفتون مسجدسلیمان در سال 1287/ 1908م زمینة اشتغال و مهاجرت نیروی کار از خارج و داخل را به شرکت شهر جدیدالاحداث مسجدسلیمان فراهم نمود. مدیران شرکت نفت انگلیس و ایران برای اسکان نیروی کار مهاجر اقدام به برپایی سرپناه‌های موقت در قالب کمپ‌های کارگری نمودند که به تدریج با مهاجرت روزافزون نیروی کار و احداث منازل شرکتی، هسته‌های اولیة شرکت شهر مسجدسلیمان توسط طراحان و معماران شرکت نفت انگلیس و ایران پی ریزی شد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که شرکت شهر مسجدسلیمان، موجودیت، شکل‌گیری و توسعة خود را مرهون چاه‌های نفت و اقدامات عمرانی و شهرسازی شرکت نفت انگلیس و ایران است. در پژوهش پیش رو با تلفیق روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اسناد و تحقیقات جدید کوشیده شده است نقش شرکت نفت انگلیس و ایران در تکوین و توسعة کالبد شهری شرکت شهر مسجدسلیمان از آغاز کشف نفت تا ملی شدن صنعت نفت بررسی و ارزیابی شود..

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of the Anglo-Iranian Oil Company in the Formation of the Spatial- Physical Structure of Masjed-e-Soleiman Company (From the Beginning of Oil Discovery to the Nationalization of the Oil Industry 1287-1330)

نویسندگان [English]

  • Reza Habibinejad 1
  • Hayedeh Khamseh 2
  • Ali Bahranipour 3

1 دانشجو

2 Faculty of Abhar Azad University

3 Ssistanat professor

چکیده [English]

The transfer of the oil concession to William Knox Darcy in 1901, followed by the discovery of oil in the Masjed Soleyman oil field in 1908, provided the ground for employment and migration of labor from abroad and inside to the Masjed Soleyman . The managers of the Anglo-Iranian Oil Company set up temporary shelters in the form of labor camps to accommodate the migrant labor force. Gradually, with the increasing migration of labor and construction of the company's houses, the initial cores of Masjed-e-Soliman were laid by the designers and architects of the Anglo-Iranian Oil Company. The findings of the research indicate that Masjed-e-Soleiman Company owes its existence, formation and development to oil wells and the construction and urban planning measures of the Anglo-Iranian Oil Company. In the present study, by combining descriptive-analytical method and using library resources and new documents and researches, the role of Anglo-Iranian Oil Company in the formation and development of Masjed-e-Soliman's urban body from the beginning of oil discovery to nationalization of oil industry has been tried. To be and evaluated. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anglo-Iranian Oil Company
  • Masjed Soleiman City Company
  • Oil
  • Spatial Structure
  • Urban Development
آذرشین، سید امیر (1393). مسجدسلیمان صدسال پس از کشف نفت. تهران: هورمزد.
احسانی، کاوه (1398). تاریخ اجتماعی کار در صنعت نفت ایران، محیط مصنوع و شکل‌گیری طبقة کارگر صنعتی. تهران: شیرازه.
اطهاری، کمال (1370). «مسجدسلیمان، شرکت شهری مدنیت یافته». ماهنامه اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی. مرداد و شهریور. شماره 47 و 48. ص 65-69.  
افشار سیستانی، ایرج (1385). خوزستان و تمدن دیرینة آن. چاپ دوم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اقتداری، احمد (1375). خوزستان و کهگلویه و ممسنی. چاپ دوم. تهران: مؤسسة فرهنگی آیات.
امام شوشتری، سید محمدعلی (1331). تاریخ جغرافیایی خوزستان. تهران: مؤسسة مطبوعاتی امیر کبیر.
امیری، سیدنورالدین (1394). نفت شهرهای ایرانی. بوشهر: دانشگاه خلیج فارس.
باور، سیروس (1390). «شرکت شهر مسجدسلیمان». هنر و معماری: جستارهای شهرسازی. شماره 36. ص 92-95.
باور، سیروس (1398). نفت، تمدن صنعتی و معماری. تهران: هنر معماری قرن.
«بررسی گذشته، حال و آینده اولین شهر نفتی ایران». گفت و گو با پیام مهستی. مجری طرح جامع مسجدسلیمان. خبرگزاری شوشان. 1387.
بشارتی فر، صادق و دیگران (1396). «تحلیل و تبیین تأثیرات صنعت نفت بر ساختار فضایی شهر (مطالعه موردی: شهر آبادان)». پژوهش‌های جغرافیای انسانی. دوره 49. شماره 3. ص 657- 673 .
جهانشاهی، ایرج (1329). سالنامه فرهنگ مسجدسلیمان. تهران: انتشارات مهر.
حقیقت، عبدالرفیع (1376). فرهنگ تاریخی و جغرافیایی شهرستان‌های ایران. تهران: کومش.
خدادادیان، فرشید (1380). مسجدسلیمان نیم قرن چپاول. تهران: آرویج.
دشتی، مهران (1395). مسجدسلیمان، نخستین خاستگاه مسکن غربی در ایران. تهران: شهر هنر.
دشتی، مهران (1389). «مسجدسلیمان، میزبان اولین خانه غربی». تهران: معماری و فرهنگ 40.
ربانی، رسول (1397). جامعه‌شناسی شهری. چاپ ششم. تهران: سمت.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سندهای شماره‌های 29002025/240، 29099 /240، 14788/240،
سند BP71183
سلطان‌زاده، حسین (1365). مقدمه‌ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران. تهران: نشر آبی.
سیف‌الدینی، فرانک (1378). «روند شهرنشینی و مسئلة شهرهای بزرگ». پژوهش‌های جغرافیایی. شماره 36. ص 75-88 .
صفایی‌پور، مسعود و دیگران (1391). «مسجدسلیمان نخستین نفت شهر خاورمیانه و تحولات جمعیتی و کالبدی فضایی آن در گذر زمان». پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی. سال اول. شماره 2. ص 89-116.
شارع‌پور، محمود (1396). جامعه‌شناسی شهری. چاپ دهم. تهران: سمت.
عباسی شهنی، دانش (1383). تاریخ مسجدسلیمان، تاریخ تحولات صنعت نفت. چاپ سوم. تهران: هیرمند.
فرید، یدالله (1391). جغرافیا و شهرنشینی. چاپ نهم. تهران: دانشگاه تبریز.
قاسمی، ایرج؛ فولاد، عباس (1395). نفت، شهرنشینی و توسعه شهری؛ تحولات کالبدی شهرهای نفتی مناطق نفت‌خیز خوزستان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.
گیرشمن، رومن (1351). «صفه مقدس در مسجدسلیمان». ترجمة مسعود رجب‌نیا. ماهنامه هنر و مردم. شماره 121. ص 43-48.
لاواین دورتینگ، پولین (1382). «شهرک‌های شرکت نفت ایران و انگلیس در خوزستان، مطالعه‌ای دربارة تاریخ شهرک‌نشینی (1908-1951)». ترجمة بشیر یاقمورلی. فصلنامه تاریخ روابط خارجی. شماره 15. ص 199-206.
مهستی، پیام (1382). «شهر و سفر: از پارسوماش تا مسجدسلیمان». فصلنامه جستارهای شهرسازی. زمستان 1382. شماره 7. ص 24-28.
مهندسان مشاور زیستا (1369).« طرح توسعه و عمران شهر مسجدسلیمان». کارفرما مسکن و شهرسازی استان خوزستان.
نهچیری، عبدالحسین (1380). جغرافیای تاریخی شهرها. چاپ سوم. تهران: مدرسه.
یاقوت حموی، شهاب‌الدین (1380). معجم‌البلدان. ترجمة دکتر علینقی منزوی. تهران: سازمان فرهنگی کشور.
Pevsner,  Nikolaus, H, F (1992). lexiconder weltarchitek  muenchen