با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه اراک، اراک ـ ابران

2 دکترای تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه خوارزمی، تهران ـ ایران

3 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه اراک، اراک ـ ایران

چکیده

سلطان‌آباد عراق، نام قدیمی شهر اراک است که در دورة فتحعلی‌شاه قاجار، در سال 1231ق، به دست سردار او یوسف خان گرجی بنا نهاده شد. فلسفه اولیه ساخت شهر، ایجاد مرکزی نظامی و ساخت پادگانی برای امنیت منطقه بود؛ اما با گذر زمان زمینه‌های تجارت و فعالیت اقتصادی در آن رو به رشد نهاد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر اسناد گوناگون مرتبط به آن دوره، در پی بررسی اوضاع اقتصادی و تجاری این منطقه با تأکید بر صنعت و تجارت فرش دست‌بافت است. تبیین چگونگی صادرات و تولید فرش دست‌بافت و واکاوی نقش شرکت‌های تجاری در این صنعت هدف این جستار است. سؤال اصلی پژوهش این است که تولید و تجارت فرش در سلطان‌آباد در چه وضعیتی بود و شرکت‌های تجاری چه جایگاهی در این اقتصاد داشتند؟ یافته­‌های پژوهش بیانگر آن است که توجه هرچند ناچیز حکومت مرکزی و فعالیت کمپانی­های خارجی همراه با ﻣﺸﺎﺭﮐﺖ تجار محلی سبب شد تا سلطان‌آباد به سرعت تبدیل به یکی از مراکز ﺍﺻﻠﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ فرش در ایران شده و همین موضوع نقش مهمی در رونق اقتصادی این ناحیه و رفاه نسبی مردم داشت.

کلیدواژه‌ها

اتحادیه، منصوره؛ پروان، رسول (1389). «تحولات تجارت فرش دستباف ایران در دورة قاجاریه».  نشریة مطالعات تاریخ فرهنگی. پژوهش‌نامة انجمن ایرانی تاریخ. سال دوم. شماره 5. ص 1 - 36.
اﺗﯿﮏ، آﻧﺖ (1384)‌. «فرش‌های دوران قاجاریه». ﺗﺎرﯾﺦ و ﻫﻨﺮ ﻓﺮشﺑﺎﻓﯽ در ایران (براساس دایرةالمعارف ایرانیکا). به سرویراستاری احسان یارشاطر. ترجمة ر. لعلی خمسه. تهران: نشر نیلوفر.
ادواردز، سیسیل (1368). قالی ایران. ترجمة مهین‌دخت صبا. تهران: فرهنگسرا.
اشرف، احمد (1359). موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دورة قاجاریه. تهران: نشر زمینه.
اصطخری، ابراهیم بن محمد (1368). مسالک و ممالک. ترجمة ایرج افشار. تهران: علمی‌ـ فرهنگی.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1367). مرآت البلدان. تصحیح عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث. تهران: دانشگاه تهران.
جمالزاده، محمدعلی (1335). گنج شایگان. [بی‌جا]: نشر اداره کاوه.
جیریایی، مهدی و دیگران (1396). «بررسی و تحلیل تجارت داخلی و خارجی سلطان‌آباد عراق سال ۱۳۲۴–۱۳۶۰/۱۹۰۶–۱۹۴۱». فصلنامه پژوهش‌های تاریخی. سال دهم. شماره 54. ص 81-99.
چریکف، میسیو (1358). سیاحت‌نامه میسیو چریکف. ترجمة آبکار مسیحی. تهران: شرکت کتاب‌های جیبی.
حسن بیگی،‌ محمد؛ جیریائی، مهدی (1397). «بررسی نقش تجار و انجمن‌های ایالتی سلطان‌آباد در دورة انقلاب مشروطیت (1322ق/ 1904م ـ 1344ق/ 1925)». پژوهش‌نامۀ تاریخ اجتماعی و اقتصادی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سال هفتم. شماره 1. ص 1- 20.
حشمتی رضوی، فضل‌الله (1389). تاریخ فرش (سیر تحول و تطور فرش‌بافی ایران). تهران: سمت.
دهگان، ابراهیم (1345). کارنامه یا دو بخش دیگر از تاریخ اراک. اراک: چاپخانه موسوی.
رﻳﺸﺎر، ﻳﺎن (بی‌تا). «اﻳﺮان و اﻗﺘﺒﺎس‌ﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺷﺮق از ﻣﻐﺮب زﻣﻴﻦ». ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت. ﺗﺮﺟﻤة اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺳـﺮوﻗﺪ ﻣﻘﺪم. ﻣﺸﻬﺪ: آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮی.
ژوله، تورج (1381). شناخت فرش (برخی مبانی نظری و زیرساخت‌های فکری). تهران: یساولی.
ساکما. اسناد شمارة 100825/240؛ 209/240؛  52511/240؛ 100825/240؛ 6386/240؛ 9035 /360؛ 6386/240؛ 6386/240؛ 842/244؛ 842/244؛ 842/244؛ 2/244؛ 46121/240؛ 4737/360؛ 9274/360.
سنجاران‌پور، حمید (1373). «دویست سال صادرات ایران از قاجاریه تا بعد از انقلاب». نشریه اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران. سال 1373. شماره 5. ص 22-30.
عیسوی، چارلز (1362). تاریخ اقتصادی ایران (1215-1332). ترجمة یعقوب آژند. تهران: گستره.
فرمهینی فراهانی، محمدحسین؛ مفتخری، حسین؛ رازنهان، محمدحسن؛ سلیمانی، محمد (1395). «تحول شهرنشینی اراک در دورة قاجار». مجله جستارهای تاریخی. دوره 7. شماره 2. ص 113-140.
فوریه، ژوانس (1385). ﺳﻪ ﺳﺎل در درﺑﺎر اﻳﺮان. ترجمة عباس اقبال. تهران: علم.
کرزن، جرج. ن (1373). ایران و قضیه ایران. ترجمة غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: علمی ـ ‌فرهنگی.
لسترنج، گای (1364). جغرافیای تاریخی خلافت شرقی. ترجمة محمود عرفان. تهران: علمی ـ ‌فرهنگی.
ﻟﻴﺘﻦ، وﻳﻠﻬﻢ (1367). اﻳﺮان از ﻧﻔﻮذ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ‌آﻣﻴﺰ تا تحت‌الحمایگی: اسناد و حقایقی دربارة تاریخ نفوذ اروپائیان در ایران (1860-1919). ﺗﺮﺟﻤة ﻣﺮﻳﻢ ﻣﻴﺮاﺣﻤﺪی. ﺗﻬـﺮان: معین.
لیتن، ویلهم (1368). خاطرات لیتن؛ سر کنسول آلمان در تبریز در اثنای جنگ جهانی اول. ترجمة پرویز صدری. تهران: ایرانشهر.
محتاط، محمدرضا (1368). سیمای اراک (جامعه‌شناسی شهری). تهران: آگه.
ملایی، مصطفی؛ اتحادیه، منصوره (1397). «سرمایه‌گذاری شرکت‌های غربی در صنعت فرش ایران در عصر قاجار». فصلنامه علمی ‌پژوهشی سازمان اسناد و کتابخانه ملی. جلد ۲۸. شماره ۳. ص ۶۴-۹۳.
نامه عراق. سال چهارم. شماره 418. 14مرداد 1316.
نامه عراق. سال دوّم. شماره  172. یکشنبه 29 تیر1314.
نامه عراق. سال دوم. شماره 172. یکشنبه 29تیر1314.
نامه عراق. سال دوّم. شماره 239. پنجشنبه11دی1314.
هانگلدیان، ا. ی (1359). فرش مشرق‌زمین (بخش ایران). ترجمة اصغر کریمی. تهران:‌ فرهنگسرا.
وکیلی تبریزی، رضا (1395). تاریخ عراق (سلطان‌آباد عراق. اراک). بازخوانی محمد مددی. تهران: آیندگان.
مصاحبه‌ها
جیریائی شراهی. رضا. تاریخ مصاحبه 5/11/1396. جلسه اول.