با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

استادیار گروه تاریخ، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور، تهران ـ ایران

چکیده

جنوب ایران پس از پیروزی انقلاب مشروطیت تحولات سیاسی زیادی را پشت سر نهاد که اوج آن در جنگ جهانی اول رقم خورد. بازرگانان بوشهر که از ابتدای قرن نوزدهم توان اقتصادی بیشتری یافته و به­تدریج به فعالیت­های اجتماعی و سیاسی علاقه‌مند شده بودند، در این جنبش، مخالف انگلستان و متحد روحانیت مشروطه­خواه بودند و به عنوان یک گروه اجتماعی متنفذ، علائق مذهبی، ملی و اقتصادی داشتند. در طی حوادث جنبش جنوب، بازرگانان بوشهر همواره در کشاکش این علائق قرار داشتند و معمولا با پشت کردن به منافع اقتصادی، از مواضع روحانیان مشروطه­خواه حمایت و در جهت منافع ملی عمل می‌نمودند. با طولانی شدن روند مبارزات جنبش و زیان­های اقتصادی فزاینده­ای که به سبب ناامنی مسیرهای تجاری و توقف جریان تجارت به بازرگانان وارد شد، آنها اندک اندک در تداوم حمایت از این جنبش مردد شدند و در نهایت از آن کناره گرفتند.
نوشتار حاضر، با روش تحلیل کیفی، می­کوشد به این سؤال پاسخ دهد که رویکرد اقتصادی بازرگانان بوشهر چه تأثیری در جهت­گیری آنها برای همراهی یا عدم همراهی با جنبش جنوب داشت؟ چگونگی و چرایی مواضع دوگانه بازرگانان بوشهر هدف این پژوهش است و دستاورد تحقیق حاکی است که بازرگانان بوشهر با انگیزه برقراری نظم و امنیت و برخورداری از منافع اقتصادی و سیاسی آن، به همگرایی و همراهی با جنبش جنوب پرداختند، اما پس از ناامیدی از دستیابی به اهداف خود و تحمل هزینه­های اقتصادی، از همراهی با جنبش کناره­ گرفتند.

کلیدواژه‌ها

آدمیت، فریدون؛ ناطق، هما (1365). افکار اجتماعی و اقتصادی در آثار منتشر نشده  دوران  قاجار. تهران: آگاه.
اخگر، احمد (1366). زندگی من در طول  هفتاد  سال تاریخ معاصر ایران. تهران: اخگر.
اسناد جنگ جهانی  اول در جنوب  ایران (1377). به کوشش کاوه بیات. قم: همسایه و مرکز بوشهرشناسی.
اوضاع اقتصادی ایران در آغاز قرن بیستم (1376). ترجمة معصومه جمشیدی و دیگران. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
ایران و جنگ جهانی اول، اسناد وزارت داخله (1369). به کوشش کاوه بیات. تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
برومند، صفورا (1381). سرکنسولگری بریتانیا در بوشهر. تهران: وزارت امور خارجه.
پولاک، ادوارد (1368). سفرنامه پولاک، ایران و ایرانیان. ترجمة کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.
ترکمان، محمد (1370). اسنادی دربارة هجوم انگلیس و روس به ایران. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
جنگ جهانی در جنوب ایران (1373). ترجمة کاوه بیات. بوشهر: کنگره بزرگداشت هشتادمین سالگرد شهادت رئیس‌علی دلواری.
چیک، هربرت (1392). گزارش­های مستر چیک (از رویدادهای فارس و بوشهر در جنگ جهانی اول). ترجمة افشین پرتو. تهران: همسو.
حائری، عبدالهادی (1364). تشیع و مشروطیت در ایران. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
حسینی کازرونی، سیداحمد (1384). سید محمدرضا تاجر کازرونی. تهران: کازرونیه.
حمیدی، سیدجعفر (1378). بوشهر در مطبوعات عصر قاجار. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
حقایق­نگار خورموجی، میرزا جعفرخان (1380). نزهت­الاخبار، تاریخ و جغرافیای فارس. به کوشش سیدعلی آل داوود. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دشتی، رضا (1387). تاریخ اقتصادی اجتماعی بوشهر با تکیه بر نقش تجار و تجارت. تهران: پازینه.
رکن­زاده آدمیت، محمدحسین (1312). دلیران تنگستانی. تهران: اقبال.
رکن­زاده آدمیت، محمدحسین (1349). فارس و جنگ بین­الملل. چاپ سوم. تهران: اقبال.
رنجبر، محمدعلی (1389). فارس از مشروطیت تا جنگ جهانی اول. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
روزنامه آیینه جنوب (1378). سال ششم. شماره246. 18 دی.
روزنامه استخر (1331). سال 35 . شماره 1519. 6 آذر.
روزنامه حبل­المتین، سال 17، شماره 3 و 15؛ سال 18. شماره­ 34؛ سال 22، شماره 38؛ سال 23، شماره‌های 4 و 7 و 26.
سایکس، سرپرسی (بی­تا/ الف). تاریخ ایران. ترجمة محمدتقی فخر داعی گیلانی. تهران: علمی.
سایکس، کریستوفر (بی­تا/ ب). واسموس یا لورنس آلمانی. ترجمة حسین سعادت­ نوری. تهران: وحید.
سعیدی­نیا، حبیب­الله (1389). گمرک بوشهر و نقش آن در تجارت خلیج فارس در دورة قاجار. بوشهر: دانشگاه خلیج فارس.
سعیدی­نیا، حبیب­الله (1393). معین­التجار بوشهری و احیای تجارت دریایی خلیج فارس در دوران قاجار و پهلوی. بوشهر: دانشگاه خلیج فارس.
سفیری،  فلوریدا (1364). پلیس جنوب ایران. ترجمه منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی. تهران: تاریخ ایران.
فرامرزی، احمد (1377). شیخ حسین‌خان چاه‌کوتاهی.  به کوشش سید قاسم یاحسینی. تهران: شیرازه.
فسایی، میرزا حسن حسینی (1367). فارسنامه ناصری. به کوشش منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
فلور، ویلم؛ یاحسینی، سیدقاسم (1389). بوشهر، دروازه تجاری ایران در خلیج فارس. ترجمة غلامعلی تمهید. بوشهر: شروع.
کازرونی، محمدابراهیم (1367). تاریخ بنادر و جزایر خلیج [فارس] در زمان محمدشاه قاجار، 1150 تا 1264. به کوشش منوچهر ستوده. تهران: جهانگیری.
کتاب آبی (1369). به کوشش احمد بشیری. جلد 3 و 6. تهران: نور.
کتاب نارنجی. (1367). به کوشش احمد بشیری.  جلد 1. چاپ دوم.تهران: نور.
گرکه، اولریخ (1377).پیش به سوی شرق. ترجمة پرویز صدری. تهران. کتاب سیامک.
لوریمر، ج، ج (1379). راهنمای خلیج فارس، تاریخ و جغرافیای استان بوشهر. ترجمة سیدمحمدحسن نبوی. شیراز: نوید.
مابرلی، فردریک جیمز (1369). عملیات در ایران. ترجمة کاوه بیات. تهران: رسا.
مشایخی، عبدالکریم (1386). «تحلیلی بر عملکرد مشروطه­خواهان بوشهر». زمانه. سال ششم. شماره 59. ص 45-52.
مشروطیت جنوب ایران به گزارش بالیوز بریتانیا در بوشهر (1386). ترجمة حسن زنگنه. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و  بنیاد ایران‌شناسی شعبه بوشهر.
مطهری­زاده، موسی (1378). جنبش ضداستعماری جنوب و آزادیخواهان کازرون. تهران: نشر قو.
مطهری‌زاده، موسی (1383). ناصر دیوان کازرونی به روایت اسناد. تهران: کازرونیه.
ملک‌زاده هیربد، حسن (1328). سرگذشت حیرت‌انگیز یک افسر و کارمند ارشد دولت. بی­جا [بی­نا].
وادال، ر (1356). خلیج فارس در عصر استعمار. ترجمة شفیع جوادی. تهران: سحاب کتاب.
وقایع اتفاقیه، مجموعه گزارش‌های خفیه­نویسان انگلیس (1362). به کوشش سعیدی سیرجانی. تهران: نوین.
هدایت، مهدیقلی (1344). خاطرات و خطرات. تهران: زوار.
یاحسینی، سیدقاسم (1376). رئیس‌علی دلواری. تهران: شیرازه.