با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه خلیج فارس، بوشهرـ ایران

2 کارشناسی ارشدتاریخ، دانشگاه خلیج فارس، بوشهرـ ایران

چکیده

دوران پس از سقوط سلسله صفویه از جمله ادوار مهم تاریخی ایران است. از تحولات مهم این دوره، مهاجرت گروه‌ها و قبایل مختلف (اعم از ایرانی و عرب) به سمت کرانه‌های شمالی خلیج فارس و استقرار و قدرت‌گیری آنها در این نقاط بود. با روی کار آمدن نادرشاه، به دلیل توجه ویژه او به خلیج فارس و تأسیس نیروی دریایی و بکارگیری و استفاده از توان و ظرفیت دریانوردی برخی از همین قبایل مهاجر و امتزاج آنها با اقوام ایرانی، به عنوان لشکریان نادری به جایگاه و موقعیت ممتازی دست یافتند.
کریم خان زند نیز توانست با کمک همین قدرت‌های محلی بر اکثر نواحی ایران مسلط و پایه‌های حکومت خود را در شیراز تثبیت کند. پژوهش حاضر بر آن است تا نقش یکی از بازیگران مهم این دوره و از متحدان و نزدیکان حکومت زندیه، یعنی قائدحیدر حیات داودی (گناوه‌ای)، را مطالعه و واکاوی کند و به چگونگی مناسبات او با حکومت زند، شرکت‌های خارجی و دو همسایه جنوبی‌اش ـ آل‌ذعاب در بندر ریگ و آل‌مذکور در بوشهر ـ بپردازد. سؤال پژوهش حاضر آن است که مناسبات و روابط قائد حیدر با کریم‌خان، شرکت‌های ایک و واک و دیگر حکام محلی به چه نحوی بوده و عوامل التهاب و دگرگونی در این روابط چه بوده است. روش این پژوهش تاریخی، توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای است.

کلیدواژه‌ها

اسدپور، حمید (1387). تاریخ اقتصادی و سیاسی خلیج فارس در عصر افشار و زندیه. تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
استفان رای، گرمون (1378). چالش برای قدرت و ثروت در جنوب ایران. ترجمة حسن زنگنه. قم: مؤسسه نشرهمسایه.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (1347). مسالک و ممالک. به اهتمام ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
رستم‌الحکما آصف، محمدهاشم (1348). رستم التواریخ. به اهتمام محمد مشیری. تهران: چاپ تابان.
اقتداری، احمد (1348). آثار شهرهای خلیج فارس. تهران: آثار مفاخر فرهنگی .
بختیاری، سعید (1393). اطلس شهری استان‌های ایران. تهیه و تدوین: واحد پژوهش و تألیف گیتاشناسی.
جونز، سر هارفورد (1353). آخرین روزهای لطفعلی خان زند. ترجمة هما ناطق ـ جان کرنی. تهران: امیرکبیر.
حدودالعالم من المشرق من المغرب. به کوشش منوچهر ستوده. تهران: کتابخانه طهوری. 1362.
حمدالله مستوفی (1336). نزهت القلوب. به کوشش محمد سید سیاقی. تهران: طهوری.
حمیدی، سید جعفر (1372) . نهضت ابوسعید گناوه‌ای. تهران: رسا.
حیات داودی، اله‌کرم (بی‌تا). رساله شش فصل. بوشهر: چاپخانه علوی.
خورموجی، محمدجعفر (1345). تاریخ قاجار (حقایق‌الاخبار ناصری). به کوشش حسین خدیوجم. تهران: بنیاد افشار.
دانش‌پژوه، محمدتقی (1391). بیست و پنج جُستار. به کوشش قدرت الله پیش‌نماززاده. تهران: موقوفات دکتر محمود افشار.
دریانورد، غلامحسین ( 1392). نامه گناوه (کتاب سوم). گناوه: دریانورد.
دو سفرنامه از جنوب ایران در سال‌های 1256- 1307. تصحیح سیدعلی آل‌داود. تهران: امیرکبیر. 1337.
صفوی، سیدیحیی (1380). مقدمه‌ای بر جغرافیای نظامی ایران جنوب و جنوب شرق کشور. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
عباسی، عباس (1379). گناوه قریه خورخلیل. شیراز: راهگشا.
عقیل، مصطفی (1391). رقابت بین‌المللی در خلیج فارس. ترجمة یاسر قزوینی. تهران: امیرکبیر.
عقیلی، سیداحمد؛ شهریاری، بهادر (1392). «روند قدرت‌گیری آل‌مذکور در بوشهر از سقوط صفویه تا برآمدن قاجار 1210-1135». دوفصلنامه پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران. سال اول. شماره 2. ص 130-146.
فسایی، حسن (1378). فارسنامه ناصری. تصحیح و تحشیه منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
فقیه، خورشید (1383). زوال دولت هلند در خلیج فارس با ظهور میرمهنای بندریگی. بوشهر: انتشارات شروع.
فلور، ویلهم (1371). هلندیان در جزیره خارک. ترجمة ابوالقاسم سری. تهران: توس.
القاسمی، شیخ سلطان بن محمد (1387). بازرگانی و جنگ قدرت‌ها در خلیج فارس. ترجمة فرامرز فرامرزی. تهران: همسایه.
کازرونی، محمدابراهیم (1367). تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس. تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده. تهران: مؤسسه فرهنگی جهانگیری.
گلستانه، ابوالحسن بن محمدامین (1356). مُجمل التواریخ. به سعی و اهتمام مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
گاوبه، هاینس (1377). ارجان وکهگیلویه ازفتح عرب تا پایان دوره صفویه. ترجمة سعید فرهودی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
لوریمر، ج.ج (1379). راهنمای خلیج فارس تاریخ و جغرافیای استان بوشهر. ترجمة سیدحسن نبوی. شیراز: نوید شیراز.
ملکم، سرجان (1380). تاریخ کامل ایران. ترجمة میرزا اسماعیل حیرت. تهران: افسون.
مظفری زاده، علیرضا (1395). تاریخ خاندان آل مذکور. تهران: انتشارات صفحه سفید.
نامی اصفهانی، میرزا محمدصادق موسوی (1363). تاریخ گیتی‌گشا در تاریخ خاندان زند. تحریر و تحشیه عزیزالله بیات. تهران: امیرکبیر.
وثوقی، محمدباقر (1396). تاریخ خلیج فارس و ممالک همجوار. تهران: سمت.
نیبور، کارستن (1354). سفرنامه کارستن نیبور. ترجمة پرویز رجبی. تهران: انتشارات توکا.
نصیری، محمدرضا؛ کنانی، فرحناز (1394). «مقاله جدال میرمهنا با کریم خان و کمپانی‌های خارجی و سیاست دوگانه انگلیس در سرکوبی وی». دوفصلنامه پژوهشنامه تاریخ‌های محلی ایران. سال چهارم. شماره 1. ص 119-131.
یاقوت حموی (1995م). معجم‌البلدان. بیروت: دارصاد.