با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ایلام ـ ایران

2 دکترای تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه خوارزمی ، تهران، ایران

چکیده

در سده دوازدهم­ هجری ایل ­کُرد مُکری، مهم­ترین ایل ناحیه ساوجبلاغ مُکری بود. موقعیت جغرافیایی، ساختار اجتماعی و توان بالای جمعیتی به ایل­ مُکری­ این امکان را می­داد که در تحولات سیاسی و اجتماعی محیط پیرامون­ خود نقش مهمی را ایفا کند. تکاپوهای این ایل در منطقه مُکریان، آنان را وارد مناسباتی چندسویه می­کرد که ایلات و طوایف منطقه و قدرت مرکزی طرف‌های دیگر آن بودند. این تکاپوها ناحیه مُکریان را نقطه کانونی حوادث و تحولات متعددی ساخته بود. نوشتار پیش­رو با روش توصیفی ـ تحلیلی می­کوشد ضمن شناسایی تحولات درونی ایل مُکری، به تکاپوهای ایل ­مُکری در مناسبات و تحولات سیاسی دورة حکومت‌های افشاریان و زندیان در سدة دوازده هجری بپردازد و بر پایه آنچه در منابع تاریخی سده­ دوازدهم بازتاب یافته (از حیث پایگاه اجتماعی و خاستگاه جغرافیایی) و همچنین با بهره­گیری از تحقیقات جدید به تحلیل موضوع بپردازد.
نتایج تحقیق نشان می­دهد که ایل ­مُکری در دورة حکومت‌های افشاریه و زندیه در صدد بوده از یک سو ضمن همکاری با حاکمیت ­مرکزی وارد عرصه قدرت شود و در نتیجه حاکمیت را به تأمین امنیت، که از منظری کلان زمینه‌ساز تحصیل و تکثیر منافع آنان در منطقه مُکریان بود وادار کند و از سویی دیگر در شرایط ضعف حکومت مرکزی، سیاست فعال منطقه­ای در پیش بگیرد تا با فراهم آوردن زمینه­های لازم و کافی از جمله اتحاد با دیگر ایلات منطقه و مشارکت در صدر حاکمیت محلی  به جایگاه برتر و کانونی در منطقه دست یابد.

کلیدواژه‌ها

آقاجری و دیگران (1390). «شورش قلعه دم­دم، چگونگی و علل آن در عصر شاه­عباس»، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، سال 21. دورة جدید. ش 9 (پیاپی ­91). ص 1-18.
آوری، پیتر (1387). «افشاریان»، در مجموعه تاریخ کمبریج (دورة افشار، زند و قاجار). جلد هفتم. ترجمة مرتضی ثاقب­فر. جامی.
احمدی، حمید (1379). قومیت و قوم­گرایی در ایران؛ افسانه یا واقعیت. چاپ دوم. تهران: نشر نی.
ادیب­الشعرا، میرزارشید (1346). تاریخ افشار. تصحیح پرویز شهریار افشار و محمود رامیان، تبریز: شورای مرکزی جشن ملی 2500ساله شاهنشاهی ایران در آذربایجان غربی.
استرآبادی، میرزامهدی‌خان (1341). جهانگشای نادری. به اهتمام عبدالله انوار. تهران: انجمن آثار ملی.
اسکندر، سعدبشیر (2008). قیام­النظام الماراتی فی کردستان و سقوط، السلیمانیه: بنکه­ی ژین.
اسکندری­نیا، ابراهیم (1366). ساختار سازمان ایلات و عشایر و شیوه معیشت عشایر آذربایجان غربی. ارومیه: انتشارات انزلی.
اصفهانی، محمدمعصوم بن­خواجگی (1382). خلاصةالسیر، تاریخ روزگار شاه­صفی صفوی. به کوشش ایرج افشار. تهران: علمی و فرهنگی.
بدلیسی، شرف­خان (1377). شرفنامه (تاریخ مفصل کردستان). به اهتمام ولادیمیر زرنوف. تهران: اساطیر.
بیات، عزیز­الله (1373). کلیات جغرافیای طبیعی و تاریخی ایران. تهران: امیرکبیر.
برزویی، مجتبی (1378). اوضاع سیاسی کردستان (از سال 1258 تا 1325). با مقدمة براهیم یونسی. تهران: فکر نو.
پری، جان (1368). کریم­خان زند. ترجمة علی­محمد ساکی. تهران: نشر نو.
ثواقب، جهانبخش؛ مظفری، پرستو (1393). «اوضاع سیاسی کردستان از مرگ نادر تا اواخر زندیه (سال‌های 1160-1200­ق)»، فصلنامة علمی ـ پژوهشی تاریخ­اسلام و ایران دانشگاه­الزهرا. سال 24. دورة جدید. ش24 (پیاپی 114). ص 97-120.
خضری، سعید (1388). «جغرافیای مکریان در 4 سده اخیر». مجله تحقیقات تاریخی. دوره 24. ش 92. ص 129-164.
دنبلی، عبدالرزاق (1350). تجربه­الاحرار و تسلیه­الابرار. تصحیح حسن­ قاضی طباطبایی. تبریز: شفق.
دهقان، علی (1348). سرزمین زردشت (اوضاع طبیعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و تاریخی رضائیه). ارومیه: ابن سینا.
رجبی، پرویز (1376). کریم­خان و زمان او. تهران: ندا.
رشید یاسمی، غلامرضا (1363). کُرد و پیوستگی نژادی او. تهران: امیرکبیر.
روژبیانی، محمدجمیل (1381). فرمانروایی مُکریان در کردستان. تهران: آنا.
سپهر، محمدتقی لسان­الملک (1377). ناسخ­التواریخ. به اهتمام جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
 شعبانی، رضا (1383). تحولات سیاسی و اجتماعی ایران (افشاریه و زندیه). تهران: سمت.
صمدی، سیدمحمد (1377). نگاهی به تاریخ مهاباد. مهاباد: رهرو.
غفاری کاشانی، ابوالحسن (1369). گلشن مراد. به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: زرین.
فوران، جان (1378). مقاومت شکننده. ترجمة احمد تدین. تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی­ رسا.
عزاوی، عباس (1354). تاریخ  الیزیدیه و اصل عقیدتهم. بغداد: [بی­نا].
کجباف و دیگران (1390). «تبیین و مقایسه کارکرد نخبگان سیاسی و ایلی­ کُرد در دورة ­­صفویه و قاجار (1344-907ق/1925-1521م)». مجله پژوهش­های تاریخی دانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه اصفهان. دورة جدید سال سوم. ش 3 (پیاپی11). ص 29-58
گلستانه، ابوالحسین بن ­محمدامین (1344). مجمل‌التواریخ. به اهتمام مدرس رضوی. تهران: کتابخانه ابن­سینا.
مروی، محمدکاظم (1369). عالم­آرای نادری. تصحیح محمدامین ریاحی. تهران: نشر علم.
مصطفی امین، نوشیروان (2006). تاریخ سیاسی کردها. ترجمة اسماعیل بختیاری. سلیمانیه: انتشارات بنکه‌ ژین.
مک­داول، دیوید (1383). تاریخ معاصر کرد. ترجمة ابراهیم یونسی. تهران: پانیذ.
موسوی ­نامی اصفهانی، محمدصادق (1368). تاریخ گیتی­گشا. با مقدمة سعید نفیسی. تهران: اقبال.
مویر، ریچارد (1379). درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی. ترجمة دره­میر حیدر و سیدیحیی صفوی. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
میرزاسمیعا (1368). تذکرة­الملوک. به کوشش محمد دبیرسیاقی. با تعلیقات مینورسکی. ترجمة مسعود رجب­نیا. تهران: امیرکبیر.