با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسنده

استادیار گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور

چکیده

بعد از قتل نادرشاه افشار و ایجاد خلاء قدرت مرکزی در ایران هر یک از سرداران وی و سرکردگان محلی در گوشه کناری به فکر تشکیل حکومت افتادند. در این دوران شرایط مطلوبی برای تشکیل خاانات مقتدر محلی فراهم شد که خان‌نشین قراباغ یکی از مهم­ترین این خان‌نشین­ها بود و از بدو تأسیس همواره با تهدیدات داخلی و خارجی گوناگونی مواجه بود. این خان‌نشین برای رفع این مخاطرات در بعد داخلی و خارجی سیاست‌ها و برنامه‌های مختلفی را اجرا کرد.
هدف این بررسی شناسایی عوامل و محورهای موجود در مواضع و مناسبات خان‌نشین قراباغ با دولت عثمانی با اتکا به اسناد آرشیوی عثمانی و گزارش‌های تاریخی است.
دستاوردهای این بررسی نشان می‌دهد که عثمانی‌ها با از دست دادن خانات کریمه و الحاق گرجستان به روسیه، طبق پیمان «گیورگیوسک» 1193ق/ 1784م (بین ارایکلی دوم و کاترین)، تلاش داشتند به منظور جلوگیری از توسعه­طلبی روس‌ها، با خوانین آذربایجان و داغستان یک اتفاق نظامی، علیه روس‌ها ایجاد کنند. منطقة قراباغ، از لحاظ جغرافیایی دروازة ایران و قفقاز تلقی می‌شد، از این رو سیاستمداران عثمانی، خانات قراباغ را برای پیشبرد مقاصد سیاسی خویش مناسب تشخیص داده و به فکر برقراری روابط با خان‌نشین قراباغ برآمدند. خوانین قراباغ نیز در فکر حفظ حاکمیت محلی خود به هر قیمت ممکن و خنثی­ساختن تهدیدات دشمنان داخلی و خارجی بودند و این امر همواره مهم­ترین اصل در موضع­گیری خان‌های قراباغ بود. بر این اساس، اصل «تهدید مشترک»، موجب نزدیکی خانات قراباغ و امپراتوری عثمانی به یکدیگر شد. 

کلیدواژه‌ها

احمدی. حسین (1384). سه رساله درباره قفقاز، (حکومت پناه‌خان و ابراهیم‌خان در ولایت قراباغ، رضا قلی بیگ)». تهران: تاریخ معاصر.
استرآبادی. میرزا مهدی‌خان (1341). جهانگشای نادری. به کوشش سید عبدالله انوار. تهران: [بی­نا].
استرآبادی. میرزا مهدی خان (1241). درة نادری. تبریز: [بی­نا]
اسکندربیگ منشی ترکمان (1382). تاریخ عالم آرای عباسی. به تصحیح ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
اشرفیان.ک.ز. آرنوا.م.ر(2536). دولت نادرشاه. ترجمه محمّد امین. تهران: نشر شبگیر.
افضل­الملک.غلامحسین (1361). افضل التواریخ. تهران: نشر تاریخ ایران. 
باکیخانوف(آقاقدسی). عباسقلی (1382). گلستان ارم. تهران: وزارت امور خارجه.
بهمن میرزا قاجار. (1384). شکرنامه شاهنشاهی. مقدمه و تصحیح حسین احمدی. تهران: مرکز اسناد دیپلماسی.
پورصفر. علی (1377). حکومت‌های محلی قفقاز در عصر قاجار. تهران: مؤسسه فرهنگی، پژوهشی چاپ و نشر نظر.
جوانشیر قراباغی. میرزا جمال (1384). تاریخ قراباغ. مقدمه، تصحیح و تحشیة حسین احمدی. تهران: وزارت امور خارجه.
جهانگیرمیرزا (1327). تاریخ نو، به کوشش عباس اقبال، تهران: علمی.
حمدالله مستوفی (1364). تاریخ گزیده. به تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
خاوری شیرازی. فضل الله(1380). «تاریخ ذوالقرنین» تصحیح ناصر افشار. تهران: سازمان چاپ و انتشارات کتابخانه موزه و مرکزاسناد مجلس شورای اسلامی.
خواجگی اصفهانی. محمّدمعصوم ابن (1368). خلاصه السیر، تهران: علمی.
دنبلی. عبدالرزاق(1351). مآثر سلطانیه. به اهتمام غلامحسین صدری افشار.تهران: ابن سینا.
رافی. هاکوپ ملیک هاکوپیان (1385). ملوک خمسه. ترجمة آرا دراستپانیان. تهران: شیرازه.
راه­ور لیقوان، علیرضا؛ زارع شاهمرسی. پرویز (1376). تاریخ قره باغ. تهران: وزارت امور خارجه.
ریاحی. محمّدامین (1378). تاریخ خوی. تهران: طرح نو.
زارع شاهمرسی. پرویز (1389). قره­باغ نامه ازادوارکهن تا دوره معاصر. تهران: شیرازه.
سپهر. محمّدتقی (1390). ناسخ­التواریخ تاریخ قاجاریه. به اهتمام جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
صدر. کاظم (1322). سیاست خارجی ایران. ترجمة جواد صدر. تهران: طرح نو.
صفی‌پور. علی‌اکبر. «سندی از واکنش سلطان عثمانی به الحاق گرجستان»، گنجینة اسناد. دورة 16. ش 30. پاییز 1385. ص 32-41.
عالم آرای صفوی (1363). به کوشش یدالله شکری. تهران: اطلاعات.
غفاری کاشانی. ابوالحسن(1369). گلشن مراد. به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: انتشارات زرین.
قراباغی. میرزایوسف (1390). تاریخ صافی. به کوشش حسین احمدی. تهران: مؤسسه تاریخ معاصر.
گوگچه. جمال (1373). قفقاز و سیاست‌های امپراتوری عثمانی. ترجمة وهاب ولی. تهران: وزارت امور خارجه.
نامی اصفهانی. میرزا محمّد صادق موسوی(1363). تاریخ گیتی گشا. به اهتمام عزیزالله بیات. تهران: امیرکبیر.
نصیری. محمّدرضا (1354). «چندسندتاریخی از دورة زندیه و قاجاریه». بررسی‌های تاریخی. س 10. ش 6. ص 133-170. 
نصیری. محمّدرضا (1356). «چند سند تاریخی». بررسی‌های تاریخی. س 12. ش 3. ص 93-118.
نصیری. محمّدرضا (1364). اسناد و مکاتبات تاریخی ایران «دوره افشاریه».گیلان: نشر جهاد دانشگاهی گیلان.
نصیری. محمّدرضا (1366). اسناد و مکاتبات تاریخی ایران (قاجاریه). تهران: کیهان.
نوایی. عبدالحسین (1370). اسناد مکاتبات تاریخی. تهران: علمی و فرهنگی.
نوری. محمّدتقی (1386). اشرف­التواریخ. تهران: میراث مکتوب. 
وحید قزوینی. میرزا محمّدطاهر (1383). تاریخ جهان‌آرای عباسی، تصحیح سید سعید میرمحمّد صادق. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
Aktepe.Münir (1986). .İA.Mili Eğitim Yay .İstanbul .IX s514-521.
Aktepe.Münir (1970). 1724-1720,Osmani-İran ,Münasebetleri,Ve,SilAHŞöR Kemani Mustafa AĞANIN REVAN FETİH-NAMESİ,İstanbul,1970.
Aliyev. F.U.hasanov (1997). ''Irevan Xanligi''. baki.
Amrahov.MaisCingizoglu&AnvarHasanov.Habil (2008). ''Qarabaag Xanligi'', Baki: Mutarcim.
Aslanov.Aydin (2011).''Karabakh as independent khanate(1747-1805)''.The Journal of IrsHeri- tage .No.6. ss.18- 25.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi(BOA). ''Cevdeti Hariciye (C.Hr.)''. (Nr. 9076). (Nr. 2578).
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). ''Name-i Humayun Defteri (N.H.M)''. Nr: 9. s.221-222.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi(BOA). ''Hatti Hümayun (H.H)''. (Nr. 324). (Nr. 339). (Nr. 6721). (Nr.1164). (Nr. 6748). (Nr.8488). (Nr. 6748). (Nr.910). (Nr.5746). (Nr.6549). (Nr.1164). (Nr.337).
 Bournuotian.Georg A. (1992). Tha Khanate Erevan under Qajar Rule;1795-1828, California.
Cakmak. Mehmet Ali(1996). ''Hanlıklar Devrinde Azerbaycan-Türkiye Münasebetleri (1723-1829)''. Ankara: Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Genel Turk Tarihi Anabilim Dalı.
Əhməd bəy Cavanşir (1989). “Qarabağ xanlığının 1747-1805-ci illərində siyasi vəziyyətlərinə dair Qarabağnamələr”. Tərtibci: Akif Fərzəli- yev. C.I.Bakı.
Cevdet Pasa (1296). ''Tarih-I Cevdet''. C.I.III, Istanbul.
Dədəyev. Bilal (2002).“Karabağ Hanlığı (1747-1822”.6.ss.163-218.
Dədəyev. Bilal (2010). Rus İşğalina Qeder ,Qarabağ-Osmanli Dövleti Münasibatlerine Dair, Araştırmaları Dergisi. Sayı, ss99-1008.
Fana.Mirza RAHİM. (2006). Qarabağnamələr, Tərtibci: NAZIM AXUNDOV. Akif Fərzəliyev. C. II. Bakı.
Gokçe. Cemal (1972). “1787-1806 Yılları Arasında Kafkasya’da Cereyan Eden Siyasi Olaylar”. Tarih Dergisi. Sayı- 26. İstanbul.
Kocabaş.Süleyman (1989). Tarihte Türk-Rus Müca- delesi. İstanbul.
Mirzə Adıgozəl bəy (1989). Qarabağnamələr: Qarabağnamə. Tərtibci: Akif Fərzəliyev.C.I. Bakı2006.
Mustafazadə. Tofiq (2010). ''Qarabağxanlığı''. Bakı.
Mustafazadə. Tofiq (2002). ''XVIII yüzillik-XIX        yüzilliyin əvvəllərində Osmanlı-Azərbaycan   munasibətləri''. monoqrafiya.Bakı.
 Mustafazadə .Tofiq (2004). ''18. yy'da Osmanli_Azerbaycan iliskilerinin baslica merhaleleri''. karadeniz Arastirmalari. Cilt 1. Sayi 1. Bahar. ss.21-36.
Mustafayeva. Nisə(1995). ''Cənubi Azərbaycan xanlığları''. Bakı.
Mahmudov. Yaqub (1996). ''Azərbaycan diplomatiyası-Ağqoyunlu və Səfəvi dovlətləri- nin Avropa olkələri ilə əlaqələri''. Bakı.
Nəcəfli. Guntəkin (2002). ''Azərbaycan xanlıqlarının Osmanlı dovləti ilə siyasi əlaqələri (XVIII əsrin II yarısı)''. Bakı.
Osmanli Belgelerinde (2009)."KARABAG". yusuf Sarin Ay. İstanbul.
''Osmanli Deleti ile Azerbaycan Turk Hnnliklari Munasebetlere Dair Arsiv Belgeleri (1578-1914)'', Cilt.I, Ankara.1992.
Qarabağnamələr, Tərtibci: Akif Fərzəliyev, C. I, Bakı.
Shaw.Malcolm Nathan (2003).International law. Press:Cambridge University.
Temizkan.Abdullah (2006).''Rusya ve Osmanli Devleti'nin Kafkas-otesinde nufuz nucadelesi''.TurkDunyasi Incelemeleri Dergisi.26.Cilt:VI.sayi 2. Sayfa: 47-462.Izmir.
 Çarol, Rıfat (1995). Siyasi Tarih (1789-1994) .İstanbul.
Wheaton.Henry (1836). Elements of international law: with a sketch of.
Yüksel. İbrahim (1988).“Carlık Rusya’sının Azerbaycan’I İstilası ve Osmanlı Devleti’nin Tutumu”.Kafkas Araştırmaları. Sayı I. ss. 25-33.