نوع مقاله : pajoheshi
نویسنده
دانشجوی دکتری
چکیده
شواهد متعدد و آثارارزشمندِ برجای مانده نشان از اهمیت شهر کرمانشاه در دوران پیش از اسلام به‌ویژه در دورة ساسانیدارد، با اینحالهنوزدرباره بسیاری از موضوعات مرتبط با این شهر از جمله پیشینة استقرار، زمان دقیق ساخت، صورت اصلیِ نام شهر در دوران ساسانی یا پیش از آن و نیز وجه تسمیة این نام ابهامات زیادی وجود دارد. کاوشهای باستان‌شناسیِ منطقه نیز تاکنون نتوانسته است گرهگشای این معما باشد؛ زیرا در قیاس با وسعت قابل توجه بقایایِ ساسانیِ شهر،کاوشهای ناچیزیانجام شده و بنابراین تلاشهای صورت گرفته برای کشف احتمالیِ کتیبهها و شواهدی از این دست که میتوانست به نحوی روشنگری نماید، بینتیجه مانده است. در سدهاخیر براساس نوشتههای مورخان پیشین، نظریاتی آمیخته با حدس و گمان درباره نام کرمانشاه در دوران پیش از اسلامارائه شده است. برخی نیز بر اساس متون پرشمارِ برجای مانده از دوران اسلامی، بهریشهیابی نام این شهر پرداختهاند. علیرغم تمامی تلاشهای صورت گرفته از سوی پژوهشگران مختلف که با بررسی بیشتر منابع موجود، اعم از فارسی و عربی و متون کلاسیک غرب همراه بوده است، کاستیهایی نیز در کار آنها بهچشم میخورد که از آن جمله کم توجهی یا بیتوجهی به سنتهایِ شفاهیِ مردمِ بومیِ منطقه، لحاظ ننمودن برخی از متون و منابع تاریخی مهم در تحقیقات خود و غفلتِ آشکار از برخی ویژگیهای تاریخی و جغرافیایی این دیار بوده است. در این مقاله ضمن تجزیه و تحلیل نظرات و آراء پژوهشگران پیشین و تمرکز برمنابع و شواهدی که کم و بیش از نگاه آنها مخفی مانده،تلاش شده است تا درباره برخی از موضوعات و ابهامات پیشگفته پیشنهادها یا نکات تازهای مطرح شود.
کلیدواژه‌ها
ابریشمی، محمدحسن (1368). «خاستگاه نام سقز و نقشهای سینی زیویه؛ نقدی بر نظرهای گیرشمن». باستان‌شناسی و تاریخ. شماره 6.##ابن‌اثیر، ابوالحسن عزالدین (1415ق). الکامل فی التاریخ. الجزء 5 و 7. بیروت: دارالکتب العلمیة.##ــــــــــــ (1382). تاریخ کامل. ج 8 و 11. برگردان: حمیدرضا آژیر. تهران: اساطیر.##ابن‌حوقل، ابوالقاسم محمد بغدادی (1366). صورة الارض. ترجمه و توضیح جعفر شعار. تهران: امیرکبیر.##ــــــــــــ (1872م). المسالک و الممالک. طبع فی مدینـﺔ لیدن المحروسة بمطبع بریل.##ابن‌خردادبه، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله (1370). المسالک و الممالک. ترجمة دکتر حسین قره‌چانلو. از روی متن تصحیح شده دخویه، تهران: ناشر مترجم.##ــــــــــــ (1408ق/1988م).المسالک و الممالک. وضع مقدمته و هوامشه و فهارسه الدکتور محمد مخزوم. بیروت: داراحیاء التراث العربی.##ابن‌خلدون، ابوزید ولی‌الدین عبدالرحمن بن محمد (2009). تاریخ ابن خلدون: اعتنی به ابوصهیب کرمی، عمان: بیت الافکار الدولیـﺔ.##ــــــــــــ (1363). تاریخ ابن‌خلدون. ترجمة عبدالمحمد آیتی. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.##ابن‌رُسته اصفهانی، احمد بن عمر (1365). الاعلاق النفسیه. ترجمه و تعلیق حسین قره‌چانلو. تهران: امیرکبیر.##ابن‌فضلان، احمد بن العباس بن راشد بن حماد (1345). سفرنامه. ترجمة ابوالفضل طباطبایی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.##ابن‌فقیه، ابوبکر احمد بن محمد بن اسحاق همدانی (1349).ترجمه مختصر البلدان. ترجمة ح مسعود. بنیاد فرهنگ ایران.##ــــــــــــ (1408ق). مختصَر کتابُ البُلَدان. بیروت: لدار احیاء الثراث العربی. ##ابوالفداء، عمادالدین اسماعیل بن ایوب (1349). تقویم البلدان. ترجمة عبدالمحمد آیتی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.##ــــــــــــ (1840م). تقویم‌البلدان. طبع فی مدینة باریس المحروسة بدار الطباعـﺔ السلطانیـﺔ.##ابوالقاسمی، محسن (1376). راهنمای زبانهای باستانی ایران. تهران: سمت.##ابودلف، مسعر بن المهلهل الخزرجی الینبوعی (1354). سفرنامه ابودلف. ترجمة سیدابوالفضل طباطبایی. تهران: زوار.##ـــــــــ(1970م).الرسالة الثانیة لابی دُلف. ترجمه و تعلیق دکتور محمد منیر مرسی. قاهره: عالم الکتب.##ابونعیم، احمد بن عبدالله الاصفهانی (1934م). ذکر اَخبار إصبهان. لیدن: المحروسه بمطبعـﺔ بریل.##اصطخری، ابواسحق ابراهیم بن محمد الفارسی (1340). مسالک و ممالک. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.##ـــــــ (1927م). المسالک الممالک. بیروت: دارصادر.##اصلانی، عزیز (1375). کرم ابریشم و بیماری‌های آن. تهران: جهاد دانشگاهی.##افشار، ایرج (1378). پژوهشی در نام شهرهای ایران. تهران: روزبه.الادریسی، محمد بن محمد بن عبدالله بن إدریس الحمودی الحسینی الشریف (1422ق). نزهةالمشتاق فی اختراق الآفاق. مکتبـﺔ الثقافة الدینیة.##البدء و التاریخ (1374). ترجمة محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگه.##البدء و التاریخ (1903م). مکتبة الثقافة الدینیة. القاهرة. الجزء 4-3.##البکری، ابوعبید عبدالله بن عبدالعزیز الاندلسی (1403ق). معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع. بیروت: عام الکتب.##اوبن، اوژن (1362). ایران امروز ۱۹۰۷ - ۱۹۰۶: ایران و بین‌النهرین. سفرنامه و بررسی‌های سفیر فرانسه در ایران. ترجمه و حواشی علی‌اصغر سعیدی. تهران: زوار.##بغدادی، صفی‌الدین عبدالمؤمن بن عبدالحق (1374ق/ 1955م/). مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنه و البقاع. تحقیق و تعلیق علی‌محمد البجاوی. الحلبی: تصویر دارالمعرفه.##بکران، محمد بن نجیب (1342). جهان‌نامه. به کوشش محمدامین ریاحی. تهران: کتابخانة ابن سینا.##بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر (1367). فتوح البلدان. ترجمة محمد توکل. تهران: نشر نقره.##ــــــــــــ (1319ق/ 1901م). فتوح البلدان. قاهره.##بلعمی، ابوعلی محمد بن محمد بن عبدالله (1368). تاریخنامه طبری. به تصحیح و تحشیه محمد روشن. تهران: نشر نو.##بیهقی، محمد بن حسین (1383). تاریخ بیهقی. تصحیح علی‌اکبر فیاض. به اهتمام محمدجعفر یاحقی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.##پیرنیا. حسن (1383). ایران باستان یا تاریخ مفصل ایران قدیم. تهران: اکباتان.##تشنر، فرانتس؛ مقبول، احمد (1375). تاریخچة جغرافیا در تمدن اسلامی. ترجمة محمدحسن گنجی و عبدالحسین آذرنگ. تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی.##ثعالبی، عبدالملک بن محمد بن اسماعیل نیشابوری (1368). تاریخ ثعالبی. پیشگفتار و ترجمة محمد فضائلی. تهران: نشر نقره.##جیهانی. ابوالقاسم بن احمد (1368). اشکال‌العالم. ترجمة علی بن عبدالسلام کاتب. تهران: آستان قدس رضوی.##حدود العالم من المشرق الی المغرب (1342). مقدمة بارتولد. حواشی و تعلیقات مینورسکی. ترجمة میر حسین شاه. کابل.##حمدالله مستوفی قزوینی (1362). نزهة القلوب. به اهتمام گای لیسترانج. تهران: دنیای کتاب.##دادَگی. فَرنبَغ (1369). بُندَهِش. گزارنده: مهرداد بهار. تهران: توس: اول خیابان دانشگاه تهران.##درژ، ژان پیر؛ بوهرر، امیل. م (1378). جاده ابریشم. ترجمة هرمز عبداللهی. تهران: روزنه کار.##درویشیان. علی‌اشرف (1375). فرهنگ کُردی کرمانشاهی. تهران: نشر سهند.##دیاکونوف، ا. م (1357). تاریخ ماد. ترجمة کریم کشاورز. تهران: پیام.##دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (1364). اخبار الطوال. ترجمة محمود مهدوی دامغانی. تهران: نشر نی.##ـــــــ (1888م). اخبار الطوال. تصحیح فلادیمیر جرجاس. الطبعة الاولی. لیدن.##راولینسون. سرهنری (1362). سفرنامة راولینسون (گذر از زهاب به خوزستان). ترجمة سکندر اماناللهی بهاروند. تهران: آگاه.##ریاضی، محمدرضا (1374). «جاده ابریشم: شکل‌گیری و پیشینه». باستان‌شناسی و تاریخ، ش 18، ص 48-55.##سلوم، محمد داود (1384). فرهنگ واژگان اکدی. ترجمه و تحقیق نادر کریمیان سردشتی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه). پژوهشکده زبان و گویش.##السمعانی. ابی‌سعد عبدالکریم بن محمد ابن منصور التمیمی (1408ق). الانساب. بیروت: ملتزم الطبع و النشر و التوزیع دارالجنان. الجزء الرابع.##سیسیلی، دیودوروس (1384). کتابخانة تاریخی. ترجمة حمید بیکس شورکایی و اسماعیل سنگاری. تهران: جامی.##شهرستانهای ایران شهر (1388). آوانویسی تورج دریایی. ترجمة شهران جلیلیان. تهران: توس.##صیدی، ملا محمد سلیمان (1385). دیوان. به اهتمام محمد امینی کاردوخی. چاپ سوم. سنندج: انتشارات کردستان.##طبری، أبوجعفر محمد بن جریر (1407ق). تاریخ الأمم والملوک. الجزء5. بیروت: دارالکتب العلمیه.##ــــــــــ (1380). تاریخ طبری. جلد سوم. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.##علییف، اقرار (1388). پادشاهی ماد. ترجمة کامبیز میربهاء. تهران: ققنوس.##فرانک، آیرین؛ براونستون، دیوید (1376). جادة ابریشم. ترجمة محسن ثلاثی. تهران: سروش.##فردوسی، ابوالقاسم (1391). شاهنامه. تک بوک.##قزوینی، زکریا بن محمد بن محمود (1373). آثار البلاد و اخبار العباد. ترجمة جهانگیر میرزا قاجار. تهران: امیرکبیر.##ــــــــــــ (1380ق/ 1960م). آثار البلاد و اخبار العباد. بیروت: دارصادر.##کاتب البغدادی، ابوالفرج قدامـﺔ بن جعفر (1370). الخراج. ترجمة حسین قره‌چانلو. تهران: البرزــــــــــــ (1889م). ویلیه. لیدن. مطبعة بریل##کامبخشفرد، سیف الله (1377). گور خمرههای اشکانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.##کزازی. میر جلال‌الدین (1372). «کرمانشاه و بهرام چهارم». کیهان فرهنگی. س 10. ش 11. ص 43-45.##الکندی. ابومحمد احمد بن علی اعثم کوفی (1372). الفتوح. تصحیح غلامرضا طباطبائی مجد. تهران: علمی و فرهنگی.##گدار. آندره (1358). هنر ایران. ترجمة بهروز حبیبی. تهران: دانشگاه ملی.##گرانتوسکی، ا. آ؛ داندامایو، م. آ؛ کاشلنکو، گ. آ؛ پتروشفسکی، ای. پ؛ ایوانف. م. س؛ بلوی، ل. ک (1359). تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز. ترجمة کیخسرو کشاورزی. تهران: پویش.##گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود (1363). زین‌الاخبار. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.## گیرشمن، رمان (1350). هنر ایران در دوران پارت و ساسانی، ترجمه بهرام فرهوشی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.##لافون، ف؛ رابینیو، هـ . ل (1372). صنعت نوغان در ایران. ترجمة جعفر خمامی‌زاده. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).##لوکوک، پیر (1386). کتیبههای هخامنشی، ترجمة نازیلا خلخالی، تهران: فرزان روز.##محمودزاده اشنوئی، رحیم (1383). معانی بعضی از اسامی کهن و ایرانی در زبان کُردی. تهران: پیام امروز.##محیط طباطبایی، محمد (1367). «جست و جو در اصل کلمة کرمانشاهان». کیهان فرهنگی. س 5. ش 12. ص 30-31.##مسعودی، علی بن الحسین (1382). مُروج الذهب و معادن الجوهر. مترجم ابوالقاسم پاینده. جلد 1. تهران: علمی و فرهنگی.##ــــــــــــ (1966م). مُروج الذهب و معادن الجوهر. به تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید. الجُزء الاول. بیروت: دارالمعرفة.##مشکور، محمدجواد (2537). ایران در عهد باستان. تهران: اشرفی.##معین، محمد (1364). فرهنگ فارسی. جلد 6. تهران: امیرکبیر.##مفرد کهلان، جواد (2008م). تاریخ اساطیری تطبیقی ایران باستان. ج 5. لینشوپینگ.##مقدسی، أبوعبدالله احمد بن محمد (1411ق). أحسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. مکتبه مدبولی.##ــــــــــــ (1361). احسن التقاسیم فی معرفـﺔ الاقالیم. ترجمة علینقی منزوی. تهران: شرکت مؤلفان و نشر مترجمان ایران.##مکری، محمد (1361). «کرماشان؛ یاداشتهای لغوی درباره وجه تسمیه کرمانشاه- باختران». کلمه. ش2. ص 95-98.##مکنزی، د. ن (1373). فرهنگ کوچک زبان پهلوی. ترجمة مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.##موسوی، سید احمد (1368). «تأملی در مقالة جست و جو در اصل کلمة کرمانشاهان». کیهان فرهنگی. س 6. ش 1. ص50-51.##وامقی، ایرج (1370). «قرمیسین/ کرمانشاه». آینده. ش 1-4. ص 217-218.##ههژار (شرفکندی)، عبدالرحمن (1376). فرهنگ کُردی ـ فارسی. تهران: سروش.##یاقوت حموی، شهاب‌الدین ابی‌عبدالله یاقوت بن عبدالله البغدادی (1380). معجم‌البلدان. ترجمة علینقی منزوی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).##ـــــــــــ (1397ق/ 1977م). مُعجَمِ البُلدان. بیروت: دارصادر.##یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب بن جعفر بن وهب (1358 ق). تاریخ الیعقوبی. نجف: مطبعة الغری. الجزء الثالث.##ــــــــــــ (1381). البلدان. ترجمة محمدابراهیم آیتی. تهران: علمی و فرهنگی.##
Bloom, Jonathan. M. (2005), "Silk Road or paper road?". the silk road.Vol. 3.No. 2. pp. 21-26##Brown, Stuart.Carruthers (1979). kinship to kingship. archaeological and historical studies in the neo-Assyrian Zagros,a thesis submitted in conformity with the requirements for the degree of doctor of philosophy in the university of Toronto##Christian, David (2000). "The Silk Roads in World History". Journal of World History. Vol. 11. No. 1. pp. 1-26##Dandamayev. M, Medvedskaya, I (2006), "Media", Iranica Encyclopedia, Online Edition##Eilers,W., Bazin, M., Bromberger, C., Thompson, D., 1983,ABRĪŠAM, Iranica Encyclopedia, Vol.I,pp.229-247.##Frame, G. (2013). Two Monumental Inscriptions of the Assyrian King Sargon II in Iran: the najafehabadstele and the Tang-I Var rock relief, Collection of Papers Presented to the Third International Biennial Conference of the Persian Gulf.##Herodotus (1861). The History. translated by George Rawlinson. Oxford. Vol.1.##Herzfeld, E., 1941. Iran in the ancient east, London and New York .##Isidore of Charax (1914). Parthian Stations. the Greek text with a translation by Wilfred H Schoff. published by the commercial museum.##Levine, Louis D (1974). "Geolgraphical Studies in the Neo-Assyrian Zagros-II". Iran, Vol. 12. pp. 99-124##Mackenzie,D.Neil (1989). "Bundahišn". Iranica Encyclopadia. Vol. IV. Fasc. 5. pp. 547-551##Monier, Monier; Williams, M. A.; K. C. I. E (1960). A Sanskrit English dictionary. oxford university press. London.##Reade, J. E. (1978). "Kassites and Assyrians in Iran",Iran. Vol. 16. pp.136-143.##Zadok, Ran(1976). "On the connections between Iran and Babylonia in the sixth century B.C". Iran. Vol. 14. pp. 60-78.##http://oxforddictionaries.com/definition/worm?q=worm ##http://www.fao.org/docrep/x5326e/x5326e0c. htm#4. Silk##http://www.kermanshahmiras.ir##http://www.irania.ir.htm##
)