با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسنده

دانشجوی دکتری

چکیده

شواهد متعدد و آثارارزشمندِ برجای مانده نشان از اهمیت شهر کرمانشاه در دوران پیش از اسلام به‌ویژه در دورة ساسانی­دارد، با این­حال­هنوزدرباره بسیاری از موضوعات مرتبط با این شهر از جمله پیشینة استقرار، زمان دقیق ساخت، صورت اصلیِ نام شهر در دوران ساسانی یا پیش از آن و نیز وجه تسمیة این نام ابهامات زیادی وجود دارد. کاوش‌های باستان‌شناسیِ منطقه نیز تاکنون نتوانسته است گره­گشای این معما باشد؛ زیرا در قیاس با وسعت قابل توجه بقایایِ ساسانیِ شهر،کاوش­های ناچیزی­انجام شده و بنابراین تلاش­های صورت گرفته برای کشف احتمالیِ کتیبه­ها و شواهدی از این دست که می­توانست به نحوی روشنگری نماید، بی­نتیجه مانده است. در سده­اخیر براساس نوشته­های مورخان پیشین، نظریاتی آمیخته با حدس و گمان درباره نام کرمانشاه در دوران پیش از اسلام­ارائه شده است. برخی نیز بر اساس متون پرشمارِ برجای مانده از دوران اسلامی، به­ریشه­یابی نام این شهر پرداخته­اند. علیرغم تمامی تلاش­های صورت گرفته از سوی پژوهشگران مختلف که با بررسی بیشتر منابع موجود، اعم از فارسی و عربی و متون کلاسیک غرب همراه بوده است، کاستی­هایی نیز در کار آنها به­چشم می­خورد که از آن جمله کم توجهی یا بی­توجهی به سنت­هایِ شفاهیِ مردمِ بومیِ منطقه، لحاظ ننمودن برخی از متون و منابع تاریخی مهم در تحقیقات خود و غفلتِ آشکار از برخی ویژگی­های تاریخی و جغرافیایی این دیار بوده است. در این مقاله ضمن تجزیه و تحلیل نظرات و آراء پژوهشگران پیشین و تمرکز برمنابع و شواهدی که کم و بیش از نگاه آنها مخفی مانده،تلاش شده است تا درباره برخی از موضوعات و ابهامات­ پیش­گفته پیشنهادها یا نکات تازه­ای مطرح شود.

کلیدواژه‌ها

ابریشمی، محمدحسن (1368). «خاستگاه نام سقز و نقش­های سینی زیویه؛ نقدی بر نظرهای گیرشمن». باستان‌شناسی و تاریخ. شماره 6.##ابن‌اثیر، ابوالحسن عزالدین (1415ق). الکامل فی التاریخ. الجزء 5 و 7. بیروت: دارالکتب العلمیة.##ــــــــــــ (1382). تاریخ کامل. ج 8 و 11. برگردان: حمیدرضا آژیر. تهران: اساطیر.##ابن‌حوقل، ابوالقاسم محمد بغدادی (1366). صورة الارض. ترجمه و توضیح جعفر شعار. تهران: امیرکبیر.##ــــــــــــ (1872م). المسالک و الممالک. طبع فی مدینـﺔ لیدن المحروسة بمطبع بریل.##ابن‌خردادبه، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله (1370). المسالک و الممالک. ترجمة دکتر حسین قره‌چانلو. از روی متن تصحیح شده دخویه، تهران: ناشر مترجم.##ــــــــــــ (1408ق/1988م).المسالک و الممالک. وضع مقدمته و هوامشه و فهارسه الدکتور محمد مخزوم.  بیروت: داراحیاء التراث العربی.##ابن‌خلدون، ابوزید ولی‌الدین عبدالرحمن بن محمد (2009). تاریخ ابن خلدون: اعتنی به ابوصهیب کرمی، عمان: بیت الافکار الدولیـﺔ.##ــــــــــــ (1363). تاریخ ابن‌خلدون. ترجمة عبدالمحمد آیتی. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.##ابن‌رُسته اصفهانی، احمد بن عمر (1365). الاعلاق النفسیه. ترجمه و تعلیق حسین قره‌چانلو. تهران: امیرکبیر.##ابن‌فضلان، احمد بن العباس بن راشد بن حماد (1345). سفرنامه. ترجمة ابوالفضل طباطبایی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.##ابن‌فقیه، ابوبکر احمد بن محمد بن اسحاق همدانی (1349).ترجمه مختصر البلدان. ترجمة ح مسعود. بنیاد فرهنگ ایران.##ــــــــــــ (1408ق). مختصَر کتابُ البُلَدان. بیروت: لدار احیاء الثراث العربی. ##ابوالفداء، عمادالدین اسماعیل بن ایوب (1349). تقویم البلدان. ترجمة عبدالمحمد آیتی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.##ــــــــــــ (1840م). تقویم‌البلدان. طبع فی مدینة باریس المحروسة بدار الطباعـﺔ السلطانیـﺔ.##ابوالقاسمی، محسن (1376). راهنمای زبان­های باستانی ایران. تهران: سمت.##ابودلف، مسعر بن المهلهل الخزرجی الینبوعی (1354). سفرنامه ابودلف. ترجمة سیدابوالفضل طباطبایی. تهران: زوار.##ـــــــــ(1970م).الرسالة الثانیة لابی دُلف. ترجمه و تعلیق دکتور محمد منیر مرسی. قاهره: عالم الکتب.##ابونعیم، احمد بن عبدالله الاصفهانی (1934م). ذکر اَخبار إصبهان. لیدن: المحروسه بمطبعـﺔ بریل.##اصطخری، ابواسحق ابراهیم بن محمد الفارسی (1340). مسالک و ممالک. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.##ـــــــ (1927م). المسالک الممالک. بیروت: دارصادر.##اصلانی، عزیز (1375). کرم ابریشم و بیماری‌های آن. تهران: جهاد دانشگاهی.##افشار، ایرج (1378). پژوهشی در نام شهرهای ایران. تهران: روزبه.الادریسی، محمد بن محمد بن عبدالله بن إدریس الحمودی الحسینی الشریف (1422ق). نزهةالمشتاق فی اختراق الآفاق. مکتبـﺔ الثقافة الدینیة.##البدء و التاریخ (1374). ترجمة محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگه.##البدء و التاریخ (1903م). مکتبة الثقافة الدینیة. القاهرة. الجزء 4-3.##البکری، ابوعبید عبدالله بن عبدالعزیز الاندلسی (1403ق). معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع. بیروت: عام الکتب.##اوبن، اوژن (1362). ایران امروز ۱۹۰۷ - ۱۹۰۶: ایران و بین‌النهرین. سفرنامه و بررسی‌های سفیر فرانسه در ایران. ترجمه و حواشی علی‌اصغر سعیدی. تهران: زوار.##بغدادی، صفی‌الدین عبدالمؤمن بن عبدالحق (1374ق/ 1955م/). مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنه و البقاع. تحقیق و تعلیق علی‌محمد البجاوی. الحلبی: تصویر دارالمعرفه.##بکران، محمد بن نجیب (1342). جهان‌نامه. به کوشش محمدامین ریاحی. تهران: کتابخانة ابن سینا.##بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر (1367). فتوح البلدان. ترجمة محمد توکل. تهران: نشر نقره.##ــــــــــــ (1319ق/ 1901م). فتوح‌ البلدان. قاهره.##بلعمی، ابوعلی محمد بن محمد بن عبدالله (1368). تاریخنامه طبری. به تصحیح و تحشیه محمد روشن.  تهران: نشر نو.##بیهقی، محمد بن حسین (1383). تاریخ بیهقی. تصحیح علی‌اکبر فیاض. به اهتمام محمدجعفر یاحقی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.##پیرنیا. حسن (1383). ایران باستان یا تاریخ مفصل ایران قدیم. تهران: اکباتان.##تشنر، فرانتس؛ مقبول، احمد (1375). تاریخچة جغرافیا در تمدن اسلامی. ترجمة محمدحسن گنجی و عبدالحسین آذرنگ. تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی.##ثعالبی، عبدالملک بن محمد بن اسماعیل نیشابوری (1368). تاریخ ثعالبی. پیشگفتار و ترجمة محمد فضائلی. تهران: نشر نقره.##جیهانی. ابوالقاسم بن احمد (1368). اشکال‌العالم. ترجمة علی بن عبدالسلام کاتب. تهران: آستان قدس رضوی.##حدود العالم من المشرق الی المغرب (1342). مقدمة بارتولد. حواشی و تعلیقات مینورسکی. ترجمة میر حسین شاه. کابل.##حمدالله مستوفی قزوینی (1362). نزهة القلوب. به اهتمام گای لیسترانج. تهران: دنیای کتاب.##دادَگی. فَرنبَغ (1369). بُندَهِش. گزارنده: مهرداد بهار. تهران: توس: اول خیابان دانشگاه تهران.##درژ، ژان پیر؛ بوهرر، امیل. م (1378). جاده ابریشم. ترجمة هرمز عبداللهی. تهران: روزنه کار.##درویشیان. علی‌اشرف (1375). فرهنگ کُردی کرمانشاهی. تهران: نشر سهند.##دیاکونوف، ا. م (1357). تاریخ ماد. ترجمة کریم کشاورز. تهران: پیام.##دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود (1364). اخبار الطوال. ترجمة محمود مهدوی دامغانی. تهران: نشر نی.##ـــــــ (1888م). اخبار الطوال. تصحیح فلادیمیر جرجاس. الطبعة الاولی. لیدن.##راولینسون. سرهنری (1362). سفرنامة راولینسون (گذر از زهاب به خوزستان). ترجمة سکندر امان­اللهی بهاروند. تهران: آگاه.##ریاضی، محمدرضا (1374). «جاده ابریشم: شکل‌گیری و پیشینه». باستان‌شناسی و تاریخ، ش 18، ص 48-55.##سلوم، محمد داود (1384). فرهنگ واژگان اکدی. ترجمه و تحقیق نادر کریمیان سردشتی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه). پژوهشکده زبان و گویش.##السمعانی. ابی‌سعد عبدالکریم بن محمد ابن منصور التمیمی (1408ق). الانساب. بیروت: ملتزم الطبع و النشر و التوزیع دارالجنان. الجزء الرابع.##سیسیلی، دیودوروس (1384). کتابخانة تاریخی. ترجمة حمید بیکس شورکایی و اسماعیل سنگاری. تهران: جامی.##شهرستان­های ایران شهر (1388). آوانویسی تورج دریایی. ترجمة شهران جلیلیان. تهران: توس.##صیدی، ملا محمد سلیمان (1385). دیوان. به اهتمام محمد امینی کاردوخی. چاپ سوم. سنندج: انتشارات کردستان.##طبری، أبوجعفر محمد بن جریر (1407ق). تاریخ الأمم والملوک. الجزء5. بیروت: دارالکتب العلمیه.##ــــــــــ (1380). تاریخ طبری. جلد سوم. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران:‌ اساطیر.##علی­یف، اقرار (1388). پادشاهی ماد. ترجمة کامبیز میربهاء. تهران: ققنوس.##فرانک، آیرین؛ براونستون، دیوید (1376). جادة ابریشم. ترجمة محسن ثلاثی. تهران: سروش.##فردوسی، ابوالقاسم (1391). شاهنامه. تک بوک.##قزوینی، زکریا بن محمد بن محمود (1373). آثار البلاد و اخبار العباد. ترجمة جهانگیر میرزا قاجار. تهران: امیرکبیر.##ــــــــــــ (1380ق/ 1960م). آثار البلاد و اخبار العباد. بیروت: دارصادر.##کاتب البغدادی، ابوالفرج قدامـﺔ بن جعفر (1370). الخراج. ترجمة حسین قره‌چانلو. تهران: البرزــــــــــــ (1889م). ویلیه. لیدن. مطبعة بریل##کامبخش­فرد، سیف الله (1377). گور خمره­های اشکانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.##کزازی. میر جلال‌الدین (1372). «کرمانشاه و بهرام چهارم». کیهان فرهنگی. س 10. ش 11. ص 43-45.##الکندی. ابومحمد احمد بن علی اعثم کوفی (1372). الفتوح. تصحیح غلامرضا طباطبائی مجد. تهران: علمی و فرهنگی.##گدار. آندره (1358). هنر ایران. ترجمة بهروز حبیبی. تهران: دانشگاه ملی.##گرانتوسکی، ا. آ؛ داندامایو، م. آ؛ کاشلنکو، گ. آ؛ پتروشفسکی، ای. پ؛ ایوانف. م. س؛ بلوی، ل. ک (1359). تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز. ترجمة کیخسرو کشاورزی. تهران: پویش.##گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود (1363). زین‌الاخبار. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.##   گیرشمن، رمان (1350). هنر ایران در دوران پارت و   ساسانی، ترجمه بهرام فره­وشی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.##لافون، ف؛ رابینیو، هـ . ل (1372). صنعت نوغان در ایران. ترجمة جعفر خمامی‌زاده. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).##لوکوک، پیر (1386). کتیبه­های هخامنشی، ترجمة نازیلا  خلخالی، تهران: فرزان روز.##محمودزاده اشنوئی، رحیم (1383). معانی بعضی از اسامی کهن و ایرانی در زبان کُردی. تهران: پیام امروز.##محیط طباطبایی، محمد (1367). «جست و جو در اصل کلمة کرمانشاهان». کیهان فرهنگی. س 5. ش 12. ص 30-31.##مسعودی، علی بن الحسین (1382). مُروج الذهب و معادن الجوهر. مترجم ابوالقاسم پاینده. جلد 1. تهران: علمی و فرهنگی.##ــــــــــــ (1966م). مُروج الذهب و معادن الجوهر. به تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید. الجُزء الاول. بیروت: دارالمعرفة.##مشکور، محمدجواد (2537). ایران در عهد باستان. تهران: اشرفی.##معین، محمد (1364). فرهنگ فارسی. جلد 6. تهران: امیرکبیر.##مفرد کهلان، جواد (2008م). تاریخ اساطیری تطبیقی ایران باستان. ج 5. لینشوپینگ.##مقدسی، أبوعبدالله احمد بن محمد (1411ق). أحسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. مکتبه مدبولی.##ــــــــــــ (1361). احسن التقاسیم فی معرفـ الاقالیم. ترجمة علینقی منزوی. تهران: شرکت مؤلفان و نشر مترجمان ایران.##مکری، محمد (1361). «کرماشان؛ یاداشت­های لغوی درباره وجه تسمیه کرمانشاه- باختران». کلمه. ش2. ص 95-98.##مکنزی، د. ن (1373). فرهنگ کوچک زبان پهلوی. ترجمة مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.##موسوی، سید احمد (1368). «تأملی در مقالة جست و جو در اصل کلمة کرمانشاهان». کیهان فرهنگی. س 6. ش 1. ص50-51.##وامقی، ایرج (1370). «قرمیسین/ کرمانشاه». آینده. ش 1-4. ص 217-218.##هه­ژار (شرفکندی)، عبدالرحمن (1376). فرهنگ کُردی ـ فارسی. تهران: سروش.##یاقوت حموی، شهاب‌الدین ابی‌عبدالله یاقوت بن عبدالله البغدادی (1380). معجم‌البلدان. ترجمة علی‌نقی منزوی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).##ـــــــــــ (1397ق/ 1977م). مُعجَمِ البُلدان. بیروت: دارصادر.##یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب بن جعفر بن وهب (1358 ق). تاریخ الیعقوبی. نجف: مطبعة الغری. الجزء الثالث.##ــــــــــــ (1381). البلدان. ترجمة محمدابراهیم آیتی. تهران: علمی و فرهنگی.##
Bloom, Jonathan. M. (2005), "Silk Road or paper road?". the silk road.Vol. 3.No. 2. pp. 21-26##Brown, Stuart.Carruthers (1979). kinship to kingship. archaeological and historical studies in the neo-Assyrian Zagros,a thesis submitted in conformity with the requirements for the degree of doctor of philosophy in the university of Toronto##Christian, David (2000). "The Silk Roads in World History". Journal of World History. Vol. 11. No. 1. pp. 1-26##Dandamayev. M, Medvedskaya, I (2006), "Media", Iranica Encyclopedia, Online Edition##Eilers,W., Bazin, M., Bromberger, C., Thompson, D., 1983,ABRĪŠAM, Iranica Encyclopedia, Vol.I,pp.229-247.##Frame, G. (2013). Two Monumental Inscriptions of the   Assyrian       King Sargon II in Iran: the najafehabadstele and the Tang-I Var rock relief, Collection of Papers Presented to the Third International Biennial Conference of the Persian     Gulf.##Herodotus (1861). The History. translated by George Rawlinson. Oxford. Vol.1.##Herzfeld, E., 1941. Iran in the ancient east,  London and New York .##Isidore of Charax (1914). Parthian Stations. the Greek text with a translation by Wilfred H Schoff. published by the commercial museum.##Levine, Louis D (1974). "Geolgraphical Studies in the Neo-Assyrian Zagros-II". Iran, Vol. 12. pp. 99-124##Mackenzie,D.Neil (1989). "Bundahišn". Iranica Encyclopadia. Vol. IV. Fasc. 5. pp. 547-551##Monier, Monier; Williams, M. A.; K. C. I. E (1960). A Sanskrit English dictionary. oxford university press. London.##Reade, J. E. (1978). "Kassites and Assyrians in Iran",Iran. Vol. 16. pp.136-143.##Zadok, Ran(1976). "On the connections between Iran and Babylonia in the sixth century B.C". Iran. Vol. 14. pp. 60-78.##http://oxforddictionaries.com/definition/worm?q=worm ##http://www.fao.org/docrep/x5326e/x5326e0c. htm#4. Silk##http://www.kermanshahmiras.ir##http://www.irania.ir.htm##