با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

2 استاد گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

3 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی

4 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی

چکیده

با شروع حرکت مشروطه‌خواهی مردم تبریز، تعدادی از واعظان آن شهر به آن حرکت تاریخی پیوستند و در ردیف رهبران مشروطیت قرار گرفتند و در بسیاری از مسائل مرتبط با مشروطیت تبریز، حضور مؤثر یافتند که از مهم‌ترین آنها ایجاد نیروی نظامی مجاهد بود. با شروع استبداد صغیر ویورش گستردة مخالفان مشروطیت به تبریز و ایستادگی مجاهدان در برابر آنان، وعاظ به یاری مجاهدان شتافتند و در باز پس گیری مشروطیت نقشی بسیار مؤثر ایفا نمودند.
در این پژوهش کوشش شده است با تکیه بر منابع و تحقیقات معتبر تاریخی و با پیروی از روش پژوهش توصیفی-تحلیلی، پس از نگاهی گذرا به شروع حرکت مشروطه‌خواهی مردم تبریز، پیوستن وعاظ به آن، نقش آنان در ایجاد نیروی نظامی و برخی تحولات دیگر، پاسخی برای این سؤالات به دست آید که: دلایل و عوامل پیوستگی واعظان به جنبش مقاومت چه بود؟ آنان در سخنان خود بر چه موضوعات و محورهایی تاکید داشتند؟ دستاورد پژوهش حاضر حاکی از آن است که وعاظ، جنبش مقاومت را کوششی ستودنی برای برپایی دوباره مشروطیت می‌دانستند و باور داشتند که برای تحقق این امر، حضور یک نیروی مذهبی-فکری در کنار نیروی نظامی، امری لازم است. آنان در سخنان خود بر پایبندی به آرمان‌های مشروطیت، هم‌خوانی مشروطیت و رفتار مجاهدان با مبانی شرع، تضاد استبداد با مبانی دینی، ضرورت توسعه و پیشرفت کشور در سایة اهداف مشروطیت و از همه مهم‌تر تشویق و کمک به انجام مقاومت همه جانبه در برابر طرفداران محمدعلی‌شاه تأکید داشتند.

کلیدواژه‌ها

امیرخیزی، اسماعیل (1388). قیام آذربایجان و ستارخان. تبریز: آیدین.
بحران دموکراسی در مجلس اول؛ خاطرات و نامه‌های میرزا فضلعلی آقا تبریزی (1372). تحقیق غلامحسین میرزا صالح. تهران: طرح نو.
ترکمان، محمد (1362). رسایل، اعلامیه‌ها، مکتوبات ... و روزنامه‌های شیخ فضل الله نوری. جلد 2. تهران: رسا.
تقی‌زاده، سید حسن (بی‌تا) زندگی طوفانی، خاطرات سید حسن تقی زاده، به کوشش ایرج افشار. تهران: علمی.
ـــــــــــــ (1349). مقالات تقی‌زاده. جلد 1. به کوشش ایرج افشار. تهران: فرانکلین.
ثقـﺔالاسلام تبریزی، میرزا علی (1355). مجموعه آثار قلمی. به کوشش نصرت‌الله فتحی. تهران: انجمن آثار ملی.
جورابچی، محمدتقی (1386). حرفی از هزاران که اندر عبارات آمد. خاطرات حاج محمدتقی جورابچی. به کوشش علی قیصری. تهران: نشر تاریخ ایران.
خاطرات و اسناد مستشارالدوله صادق (1370). مجموعه چهارم. مشروطیت در آذربایجان.به کوشش ایرج افشار. تهران: طلایه.
روزنامة انجمن، ارگان انجمن ایالتی تبریز. 2ج تهران: کتابخانه جمهوری اسلامی ایران. 1374.
روزنامة حبل‌المتین یومیه. به مدیریت میرزا حسن کاشانی. تهران: دانشگاه تهران. 1383.
طاهرزاده بهزاد، کریم (1383). قیام آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران. چاپ دوم. تهران: اقبال.
فتحی، نصرت‌الله (1352). زندگی نامة شهید نیکنام ثقـ‌الاسلام تبریزی. بی‌جا: نوریانی.
ـــــــــــــــ (1356). سخنگویان سه‌گانه آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران. تهران: بی‌نا.
قاسمی، فرید (1376). «گنجینة فنون» فصلنامة گفتگو. ش 18. زمستان. تهران.
کاتوزیان تهرانی، محمدعلی (1379). تاریخ انقلاب مشروطیت. مقدمه ناصر کاتوزیان. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کتاب آبی (1363). جلد 2. به کوشش احمد بشیری. بی‌جا: بی‌نا.
کسروی، احمد (1363). تاریخ مشروطة ایران. 2ج. تهران: امیرکبیر
ــــــــــــــ (1363). تاریخ هیجده سالة آذربایجان. تهران: امیرکبیر.
مجتهدی، مهدی (بی‌تا). رجال آذربایجان در عصر مشروطیت. به کوشش غلامرضا مجد طباطبایی. تهران: زرین.
ملک‌زاده، مهدی (1371). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. کتاب ششم. تهران: علمی.
ناله ملت. به مدیریت میرزا آقا بلوری. تبریز: تلاش. بی‌تا.
نامه‌های تبریز از ثقـ‌الاسلام به مستشارالدوله در روزگار مشروطیت (1378). به کوشش ایرج افشار. تهران: فرزان روز.
وقایع مشروطیت به روایت نامه‌های سید رضا به حاج میرزاآقا فرشی (1386). به کوشش نقی آذرمقدم. تبریز: یاران.
ویجویه، محمدباقر (1386). بلوای تبریز. تصحیح غلامرضا مجد طباطبایی. تهران: امیرکبیر.
هدایت، مهدی‌قلی(1343). خاطرات و خطرات. تهران: زوار.
یزدانی، سهراب (1388). مجاهدان مشروطه. تهران: نشر نی.
 یوسفی‌نیا، راضیه (1394). مکاتبات و یادداشت‌های انجمن ایالتی تبریز (در سال‌های 1328-1329ق). تهران: مجلس شورای اسلامی.