نوع مقاله : pajoheshi
نویسندگان
1 دانشیار دانشگاه خوارزمی
2 دانشجوی دکتری دانشگاه خوارزمی
چکیده
جغرافیای تاریخی، پژوهشی میان رشته ای است که برای تحقیقات میدانی و آمایش سرزمینی اعتبار فراوان دارد. در این روش، بررسی سیر جغرافیایی در میانه تحولات تاریخی، اهمیت زاید الوصفی دارد و هدف از آمیزش این دو رشته، ایجاد الگو و روشی منطبق و سازگار با پژوهش های جدید است تا تحولات منطقۀ جغرافیایی خاص را در دورۀ تاریخی بررسی کند
قم دورۀ قاجاریه، به دلیل نزدیکی به پایتخت و قرارگرفتن در محور مواصلاتی اصفهان، کاشان و سلطان آباد (اراک)، موقعیت ویژهای داشت. رفته رفته، از دورۀ ناصرالدین شاه، هستۀ اولیه شهر به عنوان ساختار فعلی شهر قم شکل گرفت و تحولات منجر به رشد و گسترش شهر در این دوره پایه گذاری شد. هدف اولیه این پژوهش، شناخت ویژگی‌های شهر قم در دوره ناصری بود. سپس، با ارزیابی و بررسی ویژگی های فوق، نسبت بین رشد شهر و محدود جغرافیایی شهر نقد و بررسی شد. یافتههای پژوهش حاکی از این است که جغرافیای طبیعی و سیاسی قم، در کنار جاذبههای مذهبی شهر در دوره قاجاریه، زمینههای رشد و گسترش شهر را فراهم کرد. زمینههای رشد شهر به ایجاد و ترمیم راه های بین شهری، گسترش داد و ستد کالاهای تجاری، ایجاد کارگاههای صنعتی، تنوع گروه های قومی و اجتماعی و ... انجامید.
کلیدواژه‌ها
نسخ خطی و سنگی
تبریزی، نظام العلما. سفرنامه رضوی، شماره قفسه 9930. کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
رکن الدوله، و محمد تقی میرزا. سفر رکن الدوله و محمد تقی میرزا به شیراز، شماره قفسه 3769. کتابخانه ملی ملک.
محمد حسن میرزا مهندس و علیخان مهندس. جغرافی منازل عرض راه تهران بشیراز و بلعکس، شماره قفسه 3046. کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
بخارایی، رحمت الله. سفرنامه حرمین شریفین، شماره قفسه 9929. کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
نجم الدوله،عبد الغفار بن على محمد (1311ق). کفایه الجغرافی جدید. تهران: چاپ سنگی.
کتاب
ابن حوقل، محمد (1938م). صوره الارض. الطبعه الثانیه. بیروت: دارصادر.
ابن رسته، محمد بن عمر(1892م). الاعلاق النفیسه. بیروت: دارصادر.
ابن فقیه، احمد بن محمد (1416ق). البلدان. بیروت: عالم الکتاب.
ادیب الملک، عبدلعلی خان (1364). سفرنامه ادیب الملک به عتبات (دلیل الزایرین). به تصحیح مسعود گلزاری. تهران: دادجو.
------- (1390). «شرح حکومت قم». شناختنامه قم. ج5. به کوشش علی بنایی. قم: نورمطاف.
اعتصام الملک، میرزا خانلرخان (1351). سفرنامه. به کوشش منوچهر محمدی. تهران.
اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان (2536). روزنامه خاطرات اعتماد السلطنه. به کوشش ایرج افشار. چ3. تهران: امیرکبیر.
------- (1367). مرآت البلدان. به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث. تهران: دانشگاه تهران.
------- (1374). چهل سال تاریخ ایران. به کوشش ایرج افشار. چ2. تهران: اساطیر.
افشار، حسنعلىخان (1382). سفرنامه لرستان و خوزستان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
افشار ارومی، عبدالحسین خان (1386). سفرنامه مکه معظمه. به کوشش رسول جعفریان. تهران: علم.
براون، ادوارد (بی تا). یکسال در میان ایرانیان. ترجمه ذبیح الله منصوری. چ2. تهران: کانون معرفت.
بروسوى، محمد بن على (1427ق). أوضح المسالک إلى معرفة البلدان و الممالک. بیروت: دار الغرب الاسلامی.
بروگش، هینریش (1389). سفری به دربار سلطان صاحبقران. ترجمه محمد حسین کردبچه. چ3. تهران: اطلاعات.
بغدادی، صفی الدین (1412ق). مراصد الاطلاع على اسماء الامکنة و البقاع. ج3. بیروت: دارالجیل.
بیک محمدی، حسن (1378). مقدمه ای بر جغرافیای تاریخی ایران. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
پیرزاده نائینی، محمد علی (1342). سفرنامه حاجی پیرزاده. ج1. به کوشش حافظ فرمانفرمائیان. تهران: دانشگاه تهران.
ثعالبی، ابو منصور. (1963م). غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم. تهران: مکتبه الاسدی.
حاج سیاح (1359). خاطرات. به کوشش حمید سیاح، به تصحیح سیف الله گلکار. چ3. تهران: امیرکبیر.
حموى، یاقوت بن عبد الله (1995م). معجم البلدان. ج4. الطبعه الثانیه. بیروت: دار صادر.
حمیری، محمد (1984م). الروض المطار فی خبر الاقطار. تحقیق احسان عباس. الطبعه الثانیه. بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.
دوگوبینو (1383). سه سال در آسیا. ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی. تهران: قطره.
دیوان بیگی، میرزا حسین خان (1382). خاطرات دیوان بیگی. به کوشش ایرج افشار و محمد رسول دریا گشت. تهران: اساطیر.
دیولافوا، ژان (1378). سفرنامه. ترجمه همایون فره وشی. تهران: قصه پرداز.
سدید السلطنه، محمد علی خان (1362). سفرنامه. به تصحیح احمد اقتداری. تهران: بهنشر.
سرنا، کارلا. (1362). آدمها و آیینها در ایران. ترجمه علی اصغر سعیدی. تهران: کتابفروشی زوار.
سمعانی، ابوسعد. (1382ق). الانساب. ج10. بتحقق عبدالرحمن معلمی. حیدرآباد: دایره المعارف عثمانیه.
سیف الدوله، سلطان محمدمیرزا قاجار (1364). سفرنامه سیف الدوله معروف به سفرنامه مکه. تهران: نی.
دوروششوار، کنت ژولین (1378). خاطرات سفر ایران. ترجمه مهران توکلی. تهران: نی.
«شاه خسرو و ریدک قبادی» (خسروقبادان و ریدک) (1343). ترجمه از پهلوی و تصحیح و مقابله ایرج ملکی. تهران: نشریه موسیقی.
شل (1362). خاطرات لیدی شل. ترجمه حسین ابوترابیان. تهران: نشرنو.
شکویی، حسین و موسی کاظمی (1384). مبانی جغرافیای شهری. تهران: پیام نور.
شیروانی، زین العابدین (بی تا). بستان السیاحه. تهران: سنایی.
عضدالملک، علی رضا (1370). سفرنامه عضدالملک به عتبات. به کوشش حسن مرسلوند. تهران: موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی.
عین السلطنه، قهرمان میرزا سالور (1374). روزنامه خاطرات عین السلطنه. به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار. تهران: اساطیر.
فوروکاوا، فوبویوشی (1384). سفرنامه. ترجمه دکتر هاشم رجب زاده و کینیجی ئه اورا. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فووریه (1363). سه سال در دربار ایران. ترجمه عباس اقبال. چ2. تهران: علمی.
قمی، حسن بن محمد (1385). تاریخ قم. به کوشش محمد رضا انصاری قمی. قم: کتابخانه حضرت آیت الله مرعشی نجفی.
قم نامه (1364). به کوشش حسین مدرسی طباطبایی. قم: کتابخانه حضرت آیت الله مرعشی نجفی.
کارگزار، میرزا موسی خان (1383). روزنامه سفر به سیستان. به کوشش عباس اویسی و برات دهمرده. زهدان: تفتان.
کرزن، جرج ناتانیل (1380). ایران و قضیه ایران. ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی. چ5. تهران: علمی و فرهنگی.
کرمانى، حاجیه خانم علویه (1386). روزنامه سفر حج عتبات عالیات و دربار ناصرى. قم: مورخ.
ماساهارو، یوشیدا (1373). سفرنامه. ترجمه هاشم رجب زاده. مشهد: آستان قدس رضوی.
مستوفی، حمدالله (1381). نزهه القلوب. به کوشش دبیر سیاقی. قزوین: حدیث امروز.
معیرالممالک، دوستعلی خان (1362). یادداشت هایی از زندگی خصوصی ناصرالدین شاه. چ2. تهران: نشر تاریخ ایران.
مقدسی، ابو عبدالله (1411ق). احسن التقاسیم فى معرفة الاقالیم. الطبعه الثالثه. القاهره: مکتبه مدبولى.
ممتحن الدوله، حسینقلی خان (1353). خاطرات ممتحن الدوله. تهران: امیرکبیر.
ناصرالدین شاه قاجار (1363). سفرنامه عتبات. به کوشش ایرج افشار. تهران: فردوسی.
------- (1381). سفرهای ناصرالدین شاه به قم. به کوشش فاطمه قاضیها. تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
نائینی، صفاءالسطنه (1382). سفرنامه صفاءالسلطنه نائینی. به اهتمام محمد گلبن. چ2. تهران: اطلاعات.
نجم الدوله،عبد الغفار بن على محمد (1386). سفرنامه دوم نجم الدوله به خوزستان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
------- (1385). سفرنامه خوزستان. به کوشش دبیر سیاقی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
وامبری، آرمین (1381). زندگی و سفرهای وامبری. ترجمه محمد حسین آریا. چ2. تهران: علمی و فرهنگی.
ویلز، چارلز جیمز (1368). ایران در یک قرن پیش. ترجمه غلامحسین قراگوزلو. بی جا: اقبال.
یعقوبی، احمد (1422ق). البلدان. بیروت: دار الکتب العلمیه.
Abbott, Keith Edward (1855). Geographical Notes, Taken during a Journey in Persia in 1849 and 1850, Journal of the Royal Geographical Society of London. V 25.
Arnold, Arthur (1877). Through Persia By caravan. new York, Harper & Brothers, Publishers.
Balee, William (2006). The Research Program of Historical Ecology, In Annual Review of Anthropology, V35.
Bassett, James (1887). Persia Persia The Land Of The Imams A Narrative Of Travel And Residence 1871-1885. London: BLACKIE & SON.
Biddulph, C.e. (1891). journey across the western portion of the great Persian desert, via the Siah Kuh mountains and the Darya-i-Namak. proceedings of the Royal Geographical Society and monthly record of geography. No. XI-Nov.
Binning, Robert (1857). A Journal of Two Years' Travel in Persia. Ceylon, Etc, V 2, W. H. Allen and Company.
Bird, Isabella (1891). journeys in Persia and Kurdistan. V 1. London: virago press.
Bird, mary (1899). Persian women and their creed. London, Persian women and their creed, London, Church Missionary Society, Salisbury Square, E.G.
Butlin, Robin (1993). Historical Geography: Through the Gates of Space and Time. London.
Collins, E (1896). Treacher, in the kingdom of shah, London: T.F. Unwin.
Darby, H. C. (2002). The Relations of History and Geography: Studies in England. France and the United States, Exeter.
Meinig, Donald (1993). The Shaping of America: a Geographical Perspective on 500 Years of History. Yale :University Press.
Ku cera, Zden Ek. (2008). Historical Goognaphy beween Geography and Historiography klaudyan. V 5, No I, pd.
Le Messurier, Augustus (1889). from London to Bokhara; and a ride through Persia. London: R. Bentley and son.
Lord Weeks, Edwin (1896). From the Black Sea through Persia and India. new York: Harpek & Brothers Publishers.
Monkhouse F.j. (1969). A dictionary of geography. London.
Mounsey (1872). Journey Through The Caucasus And The Interior Of Persia. London: Smith, Elder & Co.
Rees, john david (1855). Notes OF A Journey From Kasveen To Hamadan Across The Karaghan Country. Madras, Feinted By E. Keys, At The Govermwnt Press.
Sauer, carlo (1941). forword to Historical Geography. Annals of the Association of American Geographers. V31, Issue 1.
Schindler, A. Houtum (1897). eastern Persian irak. London: John Murray.
Smith, euan and john Lovett (1876). eastern Persia (journeys of the Persian boundary commission 1870-71-72). V 1. London: macmillan and co.
Stack, Edward (1882). six months in Persia. V2. London: Sampson Low, Makstox, Searle & Rivington.
Ussher, john (1865). a journey from London to Persepolis, including wanderings in daghestan, Georgia, Armenia, and Kurdistan, Mesopotamia, and Persia. London: hurst and blackett publishers.
Windet, harry de (1891). A ride to India across Persia and Baluchistán. London: Chapman and Hall, limited.
Wittlesey, Dewent (1945). The Hirizon of Geogrophy, Annals of the Association of American Geographers. V35, Issue 1.
)