نوع مقاله : pajoheshi
نویسندگان
1 استاد گروه تاریخ دانشگاه شیراز
2 هیات علمی دانشگاه یاسوج-دانشجوی دکتری تارریخ دانشگاه شیراز
چکیده
بویراحمد، از اقوام قدیمی ایران و بزرگ ترین قبیله لر است که از بهبهان تا کوهپایه‌های دنا سکونت دارند. درعصر قاجار، حوادث و اتفاقات زیادی در حیات سیاسی-اجتماعی این قوم رخ داده ،که تنها اندکی از آنها در سروده‌های محلی ضبط شده است. از اواخر زندیه تا پایان پادشاهی ناصرالدین شاه چند تن از اشخاص مشهور بویراحمد، مانند هادی‌خان و شاهین‌خان، حاکمیت منطقه را برعهده داشتند که بخشی از حوادث سیاسی آنان در مرثیه‌هایی که در سوگ‌شان سروده شده و بر سنگ مزار آنان حک گردیده، انعکاس یافته‌است. خداکرم‌خان بویراحمدی که با حاکمان معروف فارس، چون فرهاد میرزا معتمد الدوله و فرزندش سلطان اویس میرزا احتشام الدوله، دوستی نزدیک داشت، خود شاعر شهیر محلی بود که بخشی از رخدادهای بویراحمد را در اشعارخویش انعکاس داده است . شاعران گمنام دیگر نیز در توصیف وقایع آن روزگار - خاصه جنگ‌های خداکرم خان و فرزندانش - اشعار بسیار سروده اند ، که معدودی از آنها ضبط و سینه به سینه انتقال یافته است. از آنچه که تا امروز در مکتوبات و منقولات محلی بر جای مانده برمی‌آید که وقایع مهم و شخصیت‌های مؤثر در ذهن و زبان عامه و شاعران این قوم محفوظ و بازتاب داشته است.اشعار و سروده های موجود، هم به زبان فارسی است و هم به گویش محلی (= لری بویراحمدی). این مقاله، بر مبنای روش تحقیق تاریخی و شیوه توصیفی - تحلیلی، به بازتاب حوادث تاریخی بویراحمد در فاصله زمانی مورد نظر پرداخته است. بخشی از سروده‌هایی که در این مقاله بررسی شده، پیش تر در برخی منابع محلی آمده و بخشی دیگر در نتیجه تحقیقات میدانی نگارنده‌گان کشف و تدوین شده است. مفروض مقاله این است که بویراحمدی‌ها در باب رخدادهای مهم سیاسی، اجتماعی، نظامی و نیز شخصت‌های بزرگ و مشهور خود به سرایش اشعار پرداخته و حماسه سرایی کرده اند. در نتیجه، باید دانست که بویراحمدی‌ها ادب عامیانه ویژ‌ای را درباب حوادث تاریخی و سرنوشت ساز و افراد موثر و بارز به ظهور رسانیده‌اند، که خود جزئی از فرهنگ و سنن عامیانه محسوب می‌شود.
کلیدواژه‌ها
باور، محمود (1324). کهگیلویه و ایلات آ . ن بی جا: شرکت سهامی چاپ.
تابان سیرت، کاووس (1380). دلاوران کوهستان دلیران تنگ تامرادی. قم: طیبین.
تقوی مقدم، مصطفی (1377). تاریخ سیاسی کهگیلویه. تهران:موسسه مطالعات تاریخ معاصر.
حسینی، ساعد (1381). بخشی از شعر، موسیقی و ادبیات شفاهی استان کهگیلویه و بویراحمد. یاسوج: فاطمیه.
حسینی منشی، محمدمیرک (1385). ریاض الفردوس خانی. به کوشش ایرج افشار و فرشته صرافان. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
خورموجی (1380). نزهت الاخبار، تصحیح آل داود. تهران: کتابخانه مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
دومورینی (1375). عشایر فارس. ترجمه رفیع فر. تهران: دانشگاه تهران.
سیاهپور، کشواد (1386) «حکومت احتشام الدوله در کهگیلویه و بهبهان». تاریخ معاصر ایران. سال یازدهم. ش 47.
صفی نژاد، جواد (1381). تحلیل و تفسیر مجموعه اسناد روستایی و عشایری ایران. ج 2. چاپ دوم. تهران: آتیه.
_____(1368). عشایر مرکزی ایران. تهران: امیرکبیر.
طاهری، عطا (1356). درخت را نکشید. شیراز: کمیته ملی پیکار با بی سوادی.
______(1388) کوچ کوچ. تهران: سخن .
غفاری، یعقوب (1378). تاریخ اجتماعی کوه گیلویه و بویراحمد. اصفهان: گل ها.
______(1374).شناسنامه ایلات و عشایر کهگیلویه و بویراحمد. تهران: روایت.
______(1362). نمونه ای از اشعار محلی مردم کهگیلویه و بویراحمد و شرح کوتاهی از زندگی کی لهراس. یاسوج: چاپخانه امیر.
فسایی، میرزا حسن (1378). فارسنامه ناصری، ج 1 و 2. تصحیح رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
قائم مقامی، جهانگیر (1359). نهضت آزادی خواهی مردم فارس در انقلاب مشروطیت ایران. تهران: مرکز ایرانی تحقیقات تاریخی.
کیاوند، عزیز(1368). حکومت، سیاست و عشایر از قاجاریه تا کنون. تهران: عشایری.
گرمرودی، میرزافتاح (1370). سفرنامه ممسنی. تهران: مستوفی.
لمعه، منوچهر. (1353). فرهنگ عامیانه عشایر بویراحمدی و کهگیلویه. تهران: اشرفی.
مستوفی، حمدالله (1381). تاریخ گزیده. به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
نامه نور «ویژه نامه هنر و فرهنگ ایل بویراحمدی» (1359). شماره 10 و 11.
وحید قزوینی، محمدطاهر (1383). تاریخ جهان آرای عباسی. تصحیح میرمحمد صادق، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
وقایع اتفاقیه (1376). به کوشش سعیدی سیرجانی. تهران.
Loeffler, Reinhold (1989). "Boir Ahmad I, The Tribe". Encyclopaedia Iranica IV. pp: 321-324.
)