با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ اسلام، دانشگاه پیام نور تهران، ایران.

2 استاد گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

3 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

10.30473/lhst.2024.70600.2893

چکیده

تعلیم و تربیت یکی از عناصر مهم تکوین و توسعة تمدن‌ها و انتقال آموزه‌ها و مفاهیم فرهنگی می‌باشد که عوامل متعددی در فراز و فرود آن دخیل است. در عصر قاجاریه، شاهد گسترش نهادهای آموزشی و مدرسه‌های علوم دینی در کشور، به‌ویژه مازندران هستیم که نمونة بارز آن مدرسة آصفیه شهر بارفروش (بابل کنونی) است. هدف از این پژوهش، شناخت عـوامل تأثیرگذار بر بنیاد، تکامل و انحطاط این مدرسه است. در این مقاله سعی شد با استفاده از روش تاریخی (تکیه بر منابع کتابخانه‌ای و بازخوانی وقف‌نامه‌ها و دیگر اسناد) با رویکرد توصیفی– تحلیلی به این پرسش پاسخ داده شود که عوامل فراز و فرود فعالیت مدرسة دینی آصفیه بارفروش چه بود؟ یافته‌های پژوهش نشان داد که افزون بر حمایت‌های میرزامحمد شفیع مازندرانی، تحولات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در دوران پس از او در مازندران به ویژه در شهر بارفروش، تأثیر قابل توجهی در فراز و فرود فعالیت این مدرسه داشت.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

الف. کتاب‌‌ها:
اعتضادالسلطنه، علی‌‌قلی میرزا. (1351). فتنة باب. توضیحات و مقالات عبدالحسین نوایی. تهران: بابک.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌‌خان. (1357). صدرالتواریخ. به کوشش محمد مشیری. تهران: روزبهان.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌‌خان. (1364). تاریخ منتظم ناصری. به تصحیح محمد اسماعیل رضوانی. تهران: دنیای کتاب.
افشار، ایرج. (1384). ظهیرالدوله در حکومت مازندران. تهران: قطره.
افضل‌‌الملک، میرزا غلامحسین (1373). سفرنامة مازندران و وقایع مشروطه. به کوشش حسین صمدی. قائم‌‌شهر: دانشگاه آزاد اسلامی.
الگار، حامد. (۱۳۵۶). نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت. ترجمة ابوالقاسم سرّی. تهران: توس.
الهی، یوسف؛ قلی‌‌پور گودرزی، شهرام. (1393). بندپی. تهران: رسانش نوین.
الهی، یوسف؛ قلی‌‌پور گودرزی، شهرام. (1393). بندپی. تهران: رسانش نوین.
باقرزاده بابلی، عبدالرحمن. (1395). آشنایی با فرزانگان بابل، بابل: مسجد مقدس محدثین.
تنکابنی، محمد. (1304ق). قصص‌‌العلماء. به اهتمام عبدالحسین و محمود خوانساری. تهران: بی‌‌نا.
حائری، عبدالهادی. (۱۳۸۱). تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق. تهران: امیرکبیر.
حجتی، مریم. (1386). آسمان در آینه. قم: آفتاب خوبان.
ستوده، منوچهر. (1366). از آستارا تا استاراباد. تهران: آگه.
شریعتی، حسن. (1389). برگی از تاریخ. تصحیح و تحقیق رمضان قلی‌‌زاده. قم: چلچراغ.
شمیم، علی‌اصغر. (۱۳۹۰). ایران در دورة سلطنت قاجار. تهران: علم.
صفا، ذبیح‌‌الله. (۱۳۵۶). تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی تا اواسط قرن پنجم. تهران: امیرکبیر.
ظهیرالدوله، میرزاعلی‌‌خان. (۱۳۶۷). خاطرات و اسناد ظهیرالدوله. مصحح ایرج افشار. تهران: زرین.
عضدالدوله، سلطان احمدمیرزا. (1376). تاریخ عضدی. توضیحات و اضافات عبدالحسین نوایی. تهران: علم.
فاضل مازندرانی، اسدالله. (بی‌‌تا). ظهور الحق. تهران: آزردگان.
فضایلی، محمد (1398). دیده‌ها و شنیده‌ها. تهران: نشر نقره.
قاجار، ناصرالدین‌‌شاه؛ اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌‌خان. (1389). روزنامة سفر مازندران. تصحیح و پژوهش یوسف الهی. تهران: رسانش.
قلی‌‌پور گودرزی، شهرام؛ الهی، یوسف. (1393). تاریخ آموزش ‌و پرورش بابل و بندپی. تهران: رسانش نوین.
کاشانی، میرزا جانی. (۱۹۱۰م). نقطه الکاف. به کوشش ادوارد براون. لیدن: بریل.
کاظمی موسوی، احمد. (1399). خاقان صاحب قران و علمای زمان. تهران: آگاه.
کسروی تبریزی، احمد. (1363). تاریخ مشروطة ایران. تهران: امیرکبیر.
حوزة علمیه (تاریخ، ساختار و کارکرد) (1390). تهران: کتاب مرجع.
گملین، ساموئل گتلیب. (1393). سفر به شمال ایران. ترجمة غلامحسین آصفیهی افشار. رشت: فرهنگ ایلیا.
لسان‌‌الملک سپهر، محمدتقی‌‌خان. (1390). ناسخ‌‌التواریخ. به کوشش جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
معلم حبیب‌‌آبادی، میرزا محمدعلی. (۱۳۲۷). مکارم‌‌الآثار. اصفهان: انجمن کتابخانه‌های عمومی اصفهان.
مدرس تبریزی، محمدعلی. (1369). ریحانه‌‌الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او لقب. تهران: خیام.
مقصودلو وکیل‌الدوله، حسین‌‌قلی. (1363). مخابرات استرآباد. به کوشش ایرج افشار و محمد رسول دریا گشت. تهران: نشر تاریخ ایران.
مهجوری، اسماعیل. (1345). تاریخ مازندران. ساری: اثر.
موجانی، سیدعلی. صالحی، علی اکبر. (1401). فراسوی مه. تهران: اطلاعات.
میرزا ابراهیم. (1353). سفرنامةاسترآباد، مازندران، گیلان و ... . تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
نیاکی، جعفر؛ حسین‌‌زاده، پوراندخت. (۱۳۸۳). بابل شهر زیبای مازندران. تهران: سالمی.
هدایت، رضاقلی. (1385). روضةالصفا. به تصحیح جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.
ب. پایان‌‌نامه:
عباسی، مهدی. (1399). سیاست حکومت پهلوی اول در حوزة وقف و پیامدهای آن در مازندران (1304_1320ش). پایان نامة دوره کارشناسی ارشد. دانشگاه مازندران.
 
ج. مقاله‌‌‌‌ها:
الهی، یوسف. (1381)، «میرزا شفیع مازندرانی، صدر اعظم بندپئی». در گسترة مازندران. دفتر دوم. بهار. تهران: رسانش.
الهی، یوسف. (1396). «بازشناسی یک تشکل در مازندران عصر مشروطه». پیام بهارستان دورة دوم. سال دهم. شمارة سی‌ام. پاییز و زمستان.
الهی، یوسف. (1402). «محلة شاه زنگی و نقش رویدادهای تاریخی آن در بارفروش عصر قاجار». تبری‌‌نامه. دفتر دوم نشست تخصصی تاریخ محلی مازندران. ساری.
انوشه، حسن (۱۳۷۹). «تاریخ». بابل شهر بهارنارنج. گروه مؤلفان. تهران: چشمه.
باقری‌‌زاد گنجی، نبی‌الله. (1402). «بررسی نقش علمای عصر قاجار در تایید تولیت موقوفه‌ها مطالعة موردی تولیت موقوفه‌های آستانة سید نظام‌الدین». تاریخ‌نامه. دفتر دوم نشست تخصصی تاریخ محلی مازندران. ساری.
عنایتی، علی‌‌اکبر (1402). «بررسی چگونگی شکل‌گیری و توسعة مدارس نوین و موانع آن‌‌ها در مازندران عصر قاجار». تبری‌‌نامه. دفتر دوم نشست تخصصی تاریخ محلی مازندران. ساری.
شعبانی‌‌پور و دیگران. (۱۳۹۸). «واکنش علما به سیطره حکومت پهلوی بر اوقاف». فصلنامة علمی پژوهش‌‌نامه تاریخ اسلام. سال نهم. شماره سی و ششم. زمستان.
نوع‌‌دوست، رضا؛ مایلی، محمدرضا. (1397). «وضعیت سنجی سرمایة روحانیت پیش و پس از پیروزی انقلاب اسلامی». پژوهش‌‌نامه علوم سیاسی. سال سیزدهم. شمارة چهارم. پاییز.
 
د. اسناد:
اسناد موقوفة مدرسة خاتم‌‌الانبیاء (آصفیه) بابل (موجود در ادارة اوقاف و امور خیریة بابل).
سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران.
 
ه. گفتگو:
گفتگو با محمدصادق اکبرین. از بازاریان بابل. 12/5/1396ش.
گفتگو با حجه‌‌الاسلام خضرالله زاهدیان، امام مسجد محلة نقیب‌‌کلای بابل، 18/ 8 /1402ش.