با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز-ایران

2 دانشجوی دکترای تاریخ ایران دوره اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز- ایران

10.30473/lhst.2024.68261.2847

چکیده

ایل بختیاری و خوانین آن در دوره‎های افشاریه و زندیه برای دستیابی به قدرت سیاسی، تحرکات سیاسی- نظامی فراوانی انجام دادند. یکی از نخستین تحرکات، قیام علیمرادخان مَمیوند بختیاری است. این نخستین قیامی است که بعد از تاجگذاری نادرشاه افشار در ایران به وقوع پیوست. علیمرادخان در سال 1148ق. قیام بزرگی را در منطقۀ زاگرس میانی با هدف خلع نادرشاه از پادشاهی و بازگرداندن سلطنت به خاندان صفوی شکل داد. اگرچه این قیام به سرعت درهم شکسته شد، اما پیامدهای مهمی در منطقۀ بختیاری درپی داشت. این پژوهش با رویکردی تحلیلی، درپی پاسخ به این سؤال اساسی است که قیام علیمرادخان دارای چه زمینه‌هایی بوده و چه پیامدهایی به دنبال داشته است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که علیمرادخان با بهره‌گیری از نارضایتی بختیاری‌های حاضر در سپاه نادرشاه، گرایش مردم به خاندان صفوی، منطقۀ کوهستانی بختیاری و در نهایت نارضایتی مردم از فشارهای اقتصادی دولت نوتأسیس افشاریه، قیام بزرگی را در منطقۀ زاگرس میانی برپا نمود. خسارت‌های جانی و مالی فراوان به مردمان منطقۀ زاگرس میانی، تبعید بیش از 10 هزار نفر عشایر بختیاری به خراسان و زمینه‎‎سازی برای حضور گستردۀ بختیاری‌ها در فتوحات بعدی نادرشاه، به ویژه فتح قندهار از مهمترین پیامدهای این قیام ناکام و کم‌دوام بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

آرونووا، م.ر؛ اشرافیان، ک.ز(1356). دولت نادرشاه افشار. ترجمۀ حمید مؤمنی، تهران: دانشگاه تهران.
استرآبادی، میرزا مهدی خان(1366). دُرّه نادره: تاریخ عصر نادرشاه. به اهتمام سید جعفر شهیدی، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
استرآبادی، میرزا مهدی خان(1370). تاریخ جهانگشای نادری؛ نسخۀ خطی متعلق به 1171ق. با مقدمۀ عبدالعلی ادیب برومند، تهران: انتشارت سروش و نگار.
حزین، شیخ محمدعلی(1332). تاریخ حزین؛ اواخر صفویه، فتنۀ افغان و سلطنت نادرشاه و احوال جمعی از بزرگان، چاپ سوم، اصفهان، چاپخانۀ داد.
خانی‌پور، سمیه؛ شکیبا، فهیمه(1401). تأثیر عوامل سیاسی و اجتماعی بر رکود و انحطاط اقتصادی ایران در دورۀ افغان‌ها(1135-1142ق.)، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، 16(2)، 209-243.
دهقان نیری، لقمان؛ منتظر القائم، اصغر و جعفری، علی اکبر (1386). بحران مشروعیت صفویان و مسأله پادشاهی اسماعیل سوم. مجلۀ علمی-پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، 2(50) ، 26-1.
ربانی، اسد(1388). هیودی و میوند: به انضمام فرازهایی از تاریخ بختیاری. دزفول: اقلیم قلم.
رحمتی، محسن(1395). جغرافیای تاریخی ماسبذان در دورۀ سلجوقی. فرهنگ ایلام، 17( 52 و 53)، 24-7.
رییس السادات، تهمینه(1395). علل و زمینه‌های شورش‌ها و ناآرامی‌های عصر نادرشاه. نشریه تاریخ‌پژوهی، شماره 66، 74-47.
سرپیشگی، مهناز(1394). نادرشاه از ظهور تا سقوط. زنجان: قلم مهر.
سردار اسعد بختیاری، علیقلی‌خان؛ سپهر، عبدالحسین(1333). تاریخ بختیاری. تهران: بی‌نا.
شوشتری، سیدعبدالله(1388). تذکره شوشتر. مقدمه و تصحیح کدخدای طراحی، اهواز: تروا.
عبداللهی، نورالله؛ کجباف، علی اکبر(1392). مشروعیت صفویان و پادشاهی نادر. دوفصلنامه علمی-پژوهشی تاریخنامة ایران بعد از اسلام، 4(6)، 117-138.
فلور، ویلم(1365). برافتادن صفویان، برآمدن محمود افغان (روایت شاهدان هلندی). ترجمۀ ابوالقاسم سری، تهران: توس.
فلور، ویلم. حکومت نادرشاه به روایت اسناد هلندی، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران: توس.
قربان‌پور دستکی، خدابخش(1381). بختیاری‌ها؛ گذشته و حال. فصلنامه مطالعات ملی، سال چهارم، شماره 84، 173-204.
قره‌داغی، معصومه و همکاران(1397). واکاوی شورش‌های متقارن عصر نادری متأثر از احساس محرومیت نسبی. مطالعات تاریخ فرهنگی؛ پژوهش‌نامة انجمن ایرانی تاریخ، سال دهم، شماره 38، 111-83.
کروسینسکی، تادوز یودا(1363). سفرنامۀ کروسینسکی. ترجمۀ عبدالرزاق دنبلی(مفتون)، با مقدمه و تصحیح و حواشی مریم میراحمدی، تهران: توس.
گارثویت، جن. راف(1373). تاریخ سیاسی، اجتماعی بختیاری. ترجمۀ مهراب امیری، تهران: نشر سهند.
گالت، چارلز الکساندر و همکاران(1399). ایل بختیاری. ترجمه و کوشش کاوه بیات و محمود طاهر احمدی، تهران: شیرازه کتاب ما.
گیلاننتز، پطرس دی سرکیس(1371). سقوط اصفهان (گزارش‎های گیلاننتز دربارۀ حملۀ افغانان و سقوط اصفهان). با مقدمه و تعلیقات دکتر لارنس لاکهارت، ترجمۀ محمد مهریار، چاپ دوم، اصفهان: انتشارات گل‎ها.
لاکهارت، لارنس (1377). نادرشاه؛ آخرین کشورگشای آسیا. ترجمه اسماعیل افشار نادری، تهران: دستان.
لاکهارت، لارنس (1380). انقراض صفویه. ترجمۀ اسماعیل دولتشاهی، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مرعشی صفوی، میرزامحمدخلیل(1362). مجمع التواریخ. تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: طهوری.
مروی، میرزامحمدکاظم(1364). عالم‌آرای نادری. به تصحیح و با مقدمۀ دکتر محمدامین ریاحی، تهران: کتابفروشی زوّار.
منوچهری فولادوند، منوچهر(1393). فولادوندنامه (مویه بر تبار). خرم آباد: انتشارات شاپورخواست.
ناشناس(1376). حدیث نادرشاهی. تصحیح، تحشیه و تعلیقات رضا شعبانی، تهران: بعثت.
وارد تهرانی، محمدشفیع(1349). تاریخ نادرشاهی(نادرنامه). به اهتمام رضا شعبانی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.