با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 استادیار، گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

10.30473/lhst.2024.70280.2885

چکیده

در قرون اولیه اسلامی، برزه؛ ناحیه، منزل و مرحله‌ای در مسیر دینور به مراغه بوده و در ایالت آذربایجان قرار داشته است. نظر به اهمیت فراوان ایالت آذربایجان، منابع متعدد به معرفی نواحی مختلف آن پرداخته‌ و به بعضی از نواحی اشاره‌های مختصری نموده‌اند. یکی از این نواحی برزه است. این ناحیه ابتدا جزو کوره‌های مجاور بوده و سپس با اضافه شدن چند روستا به کوره جدیدی تبدیل ‌شده است. اعراب مسلمان در این کوره اسکان‌ یافته و باعث رونق و شهرت آن شده‌اند. نام برزه تا دوران سلجوقیان در منابع ذکر شده و پس ‌از آن به دلایل نامعلومی، ناپدید شده است. تحقیق حاضر به دنبال بررسی، بازشناسی و مکان‌یابی کوره برزه است. در این پژوهش از منابع دست ‌اول شامل منابع تاریخی، کتاب‌های مسالک و ممالک و سایر کتب اسلامی قرون اولیه و نیز منابع پژوهشی و تحقیقات جدید استفاده ‌شده است. این پژوهش درصدد آن است که به این سؤال پاسخ دهد که برزه مذکور در سده‌های آغازین اسلامی، کدام نقطه است؟ و با کدام ناحیه امروزی قابل تطبیق است؟ با توجه ‌به بررسی منابع، تطبیق نقشه‌ها و محاسبه مسافت‌های ذکرشده، نتایج پژوهش حاکی از آن است که برزه با شهرستان سقز کنونی در استان کردستان قابل تطبیق است. این مقاله به روش کتابخانه‌ای و با استفاده از فیش‌های مستخرج از منابع دست ‌اول تاریخی و جغرافیایی و سایر کتب مرجع و نیز استفاده از نقشه‌های جغرافیایی و به شیوه توصیفی و تحلیلی انجام‌گرفته است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

کتاب‌ها:
ابن الفقیه همدانی، ابوبکر بن محمد بن اسحاق، (1349) مختصرالبلدان، ترجمه ح. مسعود،تهران بنیاد فرهنگ ایران.
ابن خرداذبه، ابوالقاسم عبیدالله(1889) المسالک و الممالک، بیروت، دار صادر.
ابن رسته، احمدبن عمر(1892) الاعلاق نفیسه، بیروت، دارصادر.
ابن طقطقی(1360)، تاریخ فخری؛ در آداب ملکداری و دولت‌های اسلامی، ج۱، ترجمه محمد وحید گلپایگانی، تهران.
ابن عبدالحق بغدادى، صفی‌الدین عبد المومن(1412)، مراصد الإطلاع علی أسماء الأمکنه و البقاع، 3جلد، دار الجیل – بیروت.
ابن عساکر، على بن حسن(1415)، تاریخ مدینه دمشق، دار الفکر - بیروت.
ابن مسکویه، احمد بن محمد (1369) ، تجارب الامم، ترجمه ابوالقاسم امامی، ج ۱، تهران.
اسکندرى، نصر بن عبدالرحمن(1425)، الأمکنه و المیاه و الجبال و الآثار و نحوها المذکوره فى الأخبار و الآثار، 2جلد، مرکز الملک فیصل للبحوث و الدراسات الاسلامیه- ریاض.
بلاذری، احمدبن یحیی (1337) فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، تهران، نشر قطره.
بیهقی، علی بن زید (1361)، تاریخ بیهق، تهران ، انتشارات فروغی.
حموى، یاقوت بن عبدالله(1380)، معجم البلدان، ترجمه علی نقی منزوی، 2جلد، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
حمیرى، محمد بن عبدالمنعم(1984)، الروض المعطار فى خبر الأقطار، 1جلد، مکتبه لبنان ناشرون بیروت.
خوارزمی، محمد بن احمد (1404)، مفاتیح العلوم، ج۱، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت.
دیانت، ابوالحسن (1367)، فرهنگ تاریخی سنجش‌ها و ارزش‌ها، تبریز.
زجاجی، حکیم (1383)، همایون‌نامه (تاریخ منظوم حکیم زجاجی سراینده سده هفتم)، تهران، انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
سخاوى، محمد بن عبدالرحمن(1422)، البلدانیات، 1جلد، دار العطاء - ریاض.
شهابى، قتیبه(1999)، معجم دمشق التاریخى للاماکن و الاحیاء و المشیدات و مواقعها و تاریخها کما وردت فى نصوص المورخین، 3جلد، منشورات وزاره الثقافه فی الجمهوریه العربیه السوریه - دمشق.
فاروقی، عمر(1369) نظری به تاریخ و فرهنگ سقز کردستان، سقز، انتشارات محمدی.
فتحی، اصغر (1358) منبر یک رسانه عمومی در اسلام، تهران، پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه ایران.
قادربیگ‌زاده، رضا(1394) معماری و طراحی شهری و نقش آن در هویت شهری سقز، سقز، نشر گوتار.
قدامه بن جعفر(1981) الخراج و الصناعه الکتاب، بغداد، دارالرشید.
قمی، حسن بن محمد (1361)، تاریخ قم، تهران، نشر توس.
کسروی، احمد (1384)  شهریاران گمنام ایران، تهران، دنیای کتاب.
لسترنج، گای(1377) جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، چ پنجم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی
محمدی ری‌شهری محمد ، دانش‌نامه امیرالمؤمنین، ج12. فقاهت.
مقدسی، ابوعبدالله احمدبن محمد (1361) احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علی نقی منزوی، تهران، شرکت مولفان و مترجمان.
مینورسکی، ولادیمیر فئودوروویچ(1378) نام‌های جغرافیایی و ریشه‌های تاریخی آن‌ها در آتروپاتن(ماد)، ترجمه رقیه بهزادی، تهران، نشر پژوهنده.
یعقوبی، احمد بن اسحاق (1356) البلدان، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، بنگاله ترجمه و نشر کتاب.
 
مقالات
آلیاری، حسین(1363) نام شهرها و وضع راه‌های آذربایجان در قرون نخستین اسلامی، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تبریز، شماره 32
زریاب خویی عباس، گنجی، محمدحسن (1398) آذربایجان ، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد2. ص 144، در پایگاه https://www.cgie.org.ir/fa/article/
سجادی، صادق(1399) الجاء ، دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد4. در پایگاه https://www.cgie.org.ir/fa/article/
مینورسکی، ولادیمیر فئودوروویچ (1371) سیسر،  نشریه چیستا، ترجمه منصور گودرزی، شماره 91.
 
پایگاه‌های علمی اینترنتی: