با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 گروه تاریخ ، دانشگاه خوارزمی ، کرج ، ایران .

3 گروه تاریخ، ، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

4 گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

10.30473/lhst.2024.67507.2824

چکیده

طریقت مرشدیه در سده چهارم هجری در کازرون توسط شیخ ابو اسحاق (د. 426 هـ.ق) بنیان گذاشته شد. این طریقه حسب آموزه‌ها، نگرش حاکم بر مراکز خانقاهی و موقعیت راهبردی و جغرافیایی زیست-بوم خویش، به تجارت اهتمام ویژه‌ای داشتند. نوشتار حاضر با هدف تبیین ماهیت و راهبرد فعالیت‌های تجاری مرشدیه در دوره تیموریان، زمینه‌ها و پیامدهای حیات تجاری پیروان این طریقه را با در نظر داشتن مناسبات ایشان با دستگاه سیاسی حاکم، بررسی می‌کند و تلاش می‌کند تا به این پرسش پاسخ دهد که شبکه خانقاهی و خدمات‌بخشی مریدان، موقعیت راهبردی و رونق تجاری در مناطق زیست مرشدیه به علاوۀ تقویت باورهای تجاری در میان پیروان این طریقت، در اهتمام به تجارت و رونق فعالیت‌های تجاری چه تأثیری داشت؟ دستاورد تحقیق که با رویکرد توصیفی- تحلیلی انجام شده است نشان می‌دهد که به سبب موقعیت تجاری کازرون، تلاقی راه‌های تجاری و دسترسی منطقه به خلیج فارس، قداست شیخ ابو اسحاق، وجود آموزه‌های تجاری در تعالیم مرشدیه، دادن خدمات بین راهی به بازرگانان و مسافران و نیازمندان و همین‌طور توجه حاکمیت به طریقت‌ها در این عصر، از عوامل مهم رونق تجارت در میان پیروان این فرقه و به تبع آن عصر تیموریان بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

ابن بطوطه(1376)؛ سفرنامه؛ ترجمه‌ی محمد علی موحد؛ چاپ ششم؛ تهران؛ امیرکبیر.
ابن بلخی(1362 )؛ فارسنامه‌ی بلخی؛ تصحیح گای لسترنج؛ تهران؛ دنیای کتاب.
ابن جوزی، ابوالفرج(1389)؛ تلبیس ابلیس؛ ترجمه‌ی علیرضا ذکاوتی؛ تهران؛ مرکز نشر دانشگاهی.
ابن عثمان، محمود(1333)، فردوس‌المرشدیه؛ به کوشش ایرج افشار؛ تهران؛ کتابخانه دانش.
ابن فقیه، ابوبکر احمد(1349)، مختصرالبلدان؛ ترجمه‌ی ح. مسعود؛  بنیاد فرهنگ ایران.
ابن منور، محمد(1371)؛ اسرارالتوحید؛ تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی؛ تهران؛ آگاه.
ابوالفدا، عمادالدین (1349)؛ تقویم البلدان؛ ترجمه‌ی عبدالحمید آیتی؛ تهران؛ بنیاد فرهنگ ایران.
ابوطالب، تربتی (1342)؛ تزوکات تیموری؛ تهران؛ چاپ افست.
اسفزاری، معین‌الدین محمد (1339)؛ روضات الجنات؛ تصحیح سید محمد امام؛ تهران؛ دانشگاه تهران.
افشار، ایرج (1358)؛ سندی درباره بقعه شیخ مرشدی کازرونی؛ آینده؛ شماره اول.
اقتداری، احمد (1369)؛ «شناسایی آبادی‌های فارس در فردوس المرشدیه»؛  ج 1؛ هفتاد مقاله؛ یحیی مهدوی؛ تهران؛ نشر اساطیر.
انصاری دمشقی، شمس‌الدین (1357)؛ نخبة الدهر؛ ترجمه‌ی حمید طبیبان؛ تهران؛ فرهنگستان ادب و هنر ایران.
بحرانی‌پور، علی؛ زهرا زارعی (1392)؛ ساختار اجتماعی دیاسپورای تجاری مسلمانان در مالابار؛ پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی پژوهشگاه علوم انسانی؛ شماره 2؛ صص 81-61.
حافظ ابرو، شهاب‌الدین عبدالله خوافی (1380)؛ زبدة التواریخ؛ ج 4غ تصحیح سید کمال سید جوادی؛ تهران؛ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
--------------------------------------- (1375)، جغرافیای حافظ ابرو ج 2، تصحیح صادق سجادی، تهران، میراث مکتوب.
جامی، عبدالرحمان (1336)؛ نفحات الانس، تصحیح مهدی توحیدی‌پور، کتاب فروشی محمودی.
جهانگشای، خاقان (1364)؛ تاریخ شاه اسماعیل؛ اسلام‌آباد؛ مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
جعفری، جعفربن محمد (1338)؛ تاریخ یزد؛ به کوشش ایرج افشار؛ تهران؛ بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
جیهانی، ابوالقاسم بن احمد (1368)؛ اشکال‌العالم؛ به کوشش فیروز منصوری؛ تهران؛ آستان قدس رضوی.
چاهیان بروجنی، علی اصغر (1400)؛ کارکرد فرهنگی اجتماعی وقف در شیراز؛ شماره 113؛ بهار 1400؛صص94-112.
حسینی یزدی، سید رکن‌الدین (1341)؛ جامع الخیرات؛ به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه؛ تهران؛ بی نام.
خادم‌زاده، محمدحسن (1384)؛ مساجد تاریخی شهر یزد؛ تهرانغ سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
دوانی، جلاالدین محمد (1387)؛ رساله عرض؛ تصحیح محمود ریحانی؛ اصفهان؛ تحقیقات نظری.
---------- (1335)؛ عرض سپاه اوزون حسن؛ به کوشش ایرج افشار؛ مجله‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران؛ سال سوم؛ ش3.
رحیمی جابری، اعظم (1398)؛ تاریخ اسلام؛ سال بیستم؛ شماره هفتاد و هفتم؛ صص 219-266).
------------ (1398)؛ فصلنامه تاریخ؛ سال چهاردهم؛ شماره 54؛ صص126-148).
رجایی بخارایی، احمد علی (1364)، فرهنگ اشعار حافظ، تهران، انتشارات علمی.
رضوی، سیدابوالفضل (1388)، شهر، سیاست و اقتصاد در عهد ایلخانان، تهران، امیرکبیر.
زرکوب شیرازی، ابوالعباس (1350)؛ شیرازنامه؛ به کوشش واعظ جوادی؛ تهران؛ بنیاد فرهنگ ایران.
سمرقندی، کمال‌الدین عبدالرزاق (1383)؛ مطلع سعدین و مجمع بحرین؛ به اهتمام عبدالحسین نوایی؛ تهران؛ پژوهشگاه.
قبادیانی، ناصرخسرو (1354)؛ سفرنامه ناصرخسرو؛ به کوشش محمد دبیر سیاقی؛ تهران؛ دانشگاه تهران.
عرفانی واحد، واثق عباسی، محمدامیر مشهدی (1394)؛ فصلنامه مطالعات شبه‌قاره؛ دانشگاه سیستان و بلوچستان؛ سال هفتم؛ شماره 23؛ صص 77-96.
قشیری، عبدالکریم (بی‌تا)؛ رساله قشیریه؛ به اهتمام بدیع‌الزمان فروزانفر؛ بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کاتب یزدی، احمد بن حسین (1386)؛ تاریخ جدید یزد؛ به کوشش ایرج افشار؛ تهران؛ امیرکبیر.
کاشانی، عزالدین محمود بن علی (1367)؛ مصباح الهدایه؛ تصحیح جلال‌الدین همایی؛ تهران؛ نشر هما.
کاوتس، رالف (1392)؛ «شبکه‌ی کازرونی»؛ چشم‌اندازهایی از جاده‌ی ابریشم دریایی؛ مترجمان محمد باقر وثوقی- پریسا صیادی؛ تهران؛ پژوهشکده‌ی تاریخ اسلام.
گونبال، سوال (1395)؛ تأثیر طریقت کازرونیه بر آناتولی؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد؛ دانشکده ادبیات؛ دانشگاه تهران.
لسترنج، گای (1337)؛ جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی؛ ترجمه محمود عرفان؛ تهران؛ بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مارکوپولو (1363)؛ سفرنامه‌ی مارکوپولو؛ تهران؛ انتشارات بوعلی.
مستوفی بافقی، محمد (1340)؛ جامع مفیدی؛ ج 1؛ به کوشش ایرج افشار؛ تهران؛ چاپخانه مصطفوی.
مستوفی قزوینی، حمداله (1336)؛ نزهة القلوب؛ به کوشش محمد دبیر سیاقی؛ تهران؛ کتابخانه طهوری.
_________________ (1362)؛ تاریخ گزیده؛ به کوشش عبدالحسین نوایی؛ تهران.
مستوفی یزدی، مفید (1335)؛ فصلی از جامع مفیدی؛ تصحیح ژان اوبن، تهران؛ کتابخانه طهوری.
مقدسی، ابوعبداله محمد بن احمد (1361)؛ احسن‌التقاسیم؛ ج ؛ ترجمه‌ی علی نقی منزوی؛ تهران؛ شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
منهاج سراج، عثمان بن محمد (1363)؛ طبقات ناصری؛ت صحیح عبدالحی حبیبی، تهران؛ دنیای کتاب.
نسوی، شهاب‌الدین محمد (1344)؛ سیرت جلال‌الدین مینکبرنی؛ تصحیح مجتبی مینوی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نظامی، نظام‌الدین عبدالواسع (1357)؛ منشا الانشاء؛ به کوشش رکن‌الدین همایون فرخ؛ ج1؛ تهران؛ دانشگاه ملی ایران.
نوایی، میر نظام‌الدین علیشیر (1323)؛ مجالس النفائس، به اهتمام علی اصغر حکمت، تهران؛ بانک ملی ایران.
هندوشاه استرآبادی، محمد قاسم (1394)؛ تاریخ فرشته؛ ج4؛ تصحیح محمدرضا نصیری؛ تهران؛ انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
واعظی، عبدالعزیز (1361)، رساله در سیر حضرت شاه نعمت‌الله، کتابخانه طهوری.
وثوقی، محمدباقر (1380)؛ تاریخ مهاجرت اقوام در خلیج فارس؛ شیراز؛ دانشنامه فارس.
---------- (1380)؛ لارستان؛ تهران؛ دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
وصاف الحضره، فضل‌اله بن عبداله (1246، 1338)؛ تاریخ وصاف الحضره؛ به اهتمام محمد مهدی اصفهانی؛ تهران؛ کتابخانه ابن سینا.
یاقوت حموی، شهاب‌الدین ابی عبداله (1380)؛ معجم البلدان؛ ج؛ ترجمه علی نقی منزوی؛ تهران؛ سازمان میراث فرهنگی.
یزدی شرف‌الدین، علی (1336)؛ ظفرنامه؛ تصحیح محمد عباسی؛ تهران؛ موسسه مطبوعاتی امیرکبیر.