با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 عضو هیئت علمی دانشگاه الزهراء، تهران، ایران

3 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

از اواخر سلطنت قاجار جمع‌آوری مالیات برخی مناطق هرمزگان فعلی مانند رودان و منطقه احمدی در اختیار خاندان قوام‌الملک قرار گرفت، ولی در تقسیمات کشوری سال 1316ش بندرعباس، رودان و میناب بخشی از استان هشتم با مرکزیت کرمان شد. از سال 1313ش میان ابراهیم‌خان قوام و مالکین رودان اختلاف‌نظرهایی در مورد زمین‌های زراعی بروز کرد که حدود بیست سال به طول انجامید. قوام به استناد قبض‌‌های مالیاتی زمان حبیب‌الله خان قوام‌الملک، تمام زمین‌های مرغوب و حتی موقوفی را به نام خود ثبت نمود. مالکان رودان هم در واکنش به این اقدام دست به شکایت زدند. بنابراین کشمکشی بیست‌ساله میان طرفین آغاز شد. هدف مقاله حاضر پاسخ به این سؤال است که چه عواملی بر طولانی‌شدن دعوای حقوقی ابراهیم قوام و مالکان رودانی مؤثر بود و نتیجه نهایی آن را رقم زد؟ داده‌‌های پژوهش حاضر عمدتاً از مرکز اسناد شورای اسلامی (کمام)، و مرکز اسناد ملی (ساکما) گردآوری شده است. یافته‌‌های پژوهش نشان می‌‌دهد که ابراهیم قوام با تکیه بر عواملی چون نفوذ در دربار سلطنتی، حمایت انگلستان، استفاده از چریک‌‌‌‌های منطقه فارس و قبیله طاهرزائی، و همچنین تطمیع مقامات محلی تلاش کرد مالکیت خود بر زمین‌‌های رودان را تثبیت کند، اما سرانجام عواملی چون سقوط جایگاه خاندان قوام در دربار پهلوی، روی کار آمدن مصدق و ظهور فضای انگلیسی‌‌ستیزی، و همچنین تلاش‌های بی‌وقفه مردم رودان، خاندان قوام را در دستیابی به هدف خود ناکام گذاشت.

کلیدواژه‌ها

- سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما)، 3209/293؛ 3050/204/293؛ 2/204/293؛ 3/16786/297.
- کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس (کمام)
2/204/ 293؛ 9/23/72/22؛ 9/2/13/194؛ 11/24/62/21 ؛ 13/35/32/02؛ 13/34/73؛ 13/32/33؛ 14/ 35/203؛  17/21/1/17؛ 21/21/1/25؛ 6/2/9/57 ؛ 6/2/6/57؛ ص 9. 6/2/9/57
- مشروح مذاکرات مجلس،دوره 5، جلسه 8.
- مشروح مذاکرات مجلس، دوره 6، جلسه3.
- مشروح مذاکرات مجلس، دوره 7، جلسه 3.
- مشروح مذاکرات مجلس دوره 8، جلسه 35.
- مشروح مذاکرات مجلس،دوره 9، جلسه 2.
- مشروح مذاکرات مجلس، دوره 11، جلسه 20.
- مشروح مذاکرات مجلس، دوره 11، جلسه 21.
- مشروح مذاکرات مجلس، دوره 15،جلسه 141.
کتاب
- آبراهامیان، یرواند.(1379). ایران بین دو انقلاب. ترجمه احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی و لیلایی. تهران: نشر نی.
- آبراهامیان، ارواند.(1390). ایران نوین. ترجمه شهریار خواجیان. تهران: نشر دات.
- آوری، پیتر (1360). تاریخ معاصر ایران. ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی. جلد دوم. چاپ اول. تهران: موسسه مطبوعاتی عطایی.
- اعتمادالسلطنه،محمدحسن خان(1363).:جهل سال تاریخ ایران در دوره پادشاهی ناصرالدین‌شاه: المآثر والآثار. به کوشش ایرج افشار. جلد1. تهران: انتشارات اساطیر.(نسخه pdf.مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم انسانی)
- بروگش، هینریش(1367). سفری به دربار صاحبقران. ترجمه محمدحسین کردبچه. جلد 2. چاپ اول. تهران: انتشارات اطلاعات.
- خورموجی، محمدجعفر(1345)، تاریخ قاجار:حقایق الاخبار ناصری، ج2، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: زورار.
- ساسانی، خان ملک(1338). سیاستگران دوره قاجار. تهران: انتشارات بابک با همکاری انتشارات هدایت.
- سدیدالسلطنه، محمدعلی(۱۳۶۲ ). سفرنامه سدیدالسلطنه (التدقیق فی سیرالطریق). تصحیح و تحشیه احمد اقتداری. تهران: انتشارات بهمن‌شیر.
-شجیعی، زهرا(1383).  نخبگان سیاسی ایران. ج4؛ نمایندگان مجلس شورای ملی، تهران: نشر سخن.
- فردوست، حسین.(1369). ظهور و سقوط سلطنت پهلوی. ج اول. جستارهایی از تاریخ معاصر ایران، تهران: انتشارات اطلاعات.
- فسایی، حاج میرزاحسن، فارسنامه ناصری، تصحیح منصور رستگار فسایی، جلد 1و2. تهران: امیرکبیر.
- فوران، جان(1387). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران. ترجمه احمد تدین. چاپ دوم. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
- مستوفی، عبدالله (1322). تاریخ اداری و اجتماعی دوره قاجار یا شرح زندگانی من. جلد اول. چاپ اول. تهران
- وزارت کشور؛ آمار عمومی (1340). گزارش خلاصه سرشماری عمومی کشور در آبان ماه 1335. جلد دوم. تهران:وزارت کشور؛آمار عمومی.
مقاله
- رنجبر، محمدعلی. کشاورز، هادی. «کنشگری نخبگان محلی در حکمرانی فارس؛ نمونه پژوهی: خاندان مشیرالملک (1177-1293ق)». پژوهش‌های علوم تاریخی. سال 10، شماره 2، پاییز و زمستان 1397.صص 59 تا 78.
- شهباز، گیتی. «نگاهی دیگر: من مأمور انگلیس در ایران بودم؛ یادمانده‌‌های عبدالله گله‌داری و نقش وی به‌عنوان روابط میان دولت‌های ایران و انگلیس». تاریخ معاصر ایران. س2، شماره7، پاییز 1377، صص342-331.
- فروزانی، ابوالقاسم. «چند سند تاریخی درباره کشمکش‌‌های حبیب‌الله قوام و اسماعیل‌خان صولت الدوله». فصلنامه علمی-پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهراء(س). سال 15. شماره 53، بهار1384. صص 141-121.
- اتحادی، حسین. (متولد1315). مصاحبه (تیر1393. رودان).
- پاکدل، محمدحسین. (متولد1311). مصاحبه. (شهریور 1393 رودان).
- حقیقی، پرویز (متولد1324). مصاحبه. (فروردین 1399 رودان).
- شکرپور، عیسی. (متولد1309)م صاحبه. (تیر 1399 رودان).