با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانش آموخته دوره دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی

2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه شهید باهنر

چکیده

تجارت اسلحه طی سال‌های قبل از جنگ جهانی اول در خلیج فارس رونق و رواج فراوانی یافت. دسترسی آسان نیروهای مخالف سیاست‌های بریتانیا در هندوستان به این سلاح‌ها، تلاش مقامات بریتانیایی را برای ممنوعیت این تجارت در خلیج فارس به دنبال داشت. در همین راستا به اشاره بریتانیایی‌ها، تجارت اسلحه در ایران در سال‌های 1298ق/ 1881م و 1314ق/ 1897م از سوی مقامات ایران ممنوع گردید. بندر بوشهر که در دورة قاجار بندر اصلی خلیج‌فارس و ایران به‌حساب می‌آمد، یکی از مراکز اصلی تجارت اسلحه به شمار می‌رفت. شرایط اجتماعی و قبیله‌ای نواحی جنوبی ایران، رونق این تجارت را در بندر بوشهر موجب شده بود. پژوهش حاضر به روش تاریخی و با رویکرد تحلیلی- تبیینی، بر پایه منابع کتابخانه‌ای و اسناد نویافته، با طرح این سؤال که: به دنبال ممنوعیت تجارت اسلحه در خلیج فارس و ایران، چه عواملی موجب استمرار ورود اسلحه در قالب قاچاق به بوشهر، به‌عنوان کانون توزیع اسلحه در نواحی جنوبی ایران، گردید؟ فرضیه سود سرشار تجارت اسلحه و شرایط اجتماعی و ساختار قبیله‌ای نواحی جنوبی موجب استمرار ورود اسلحه به بوشهر از طریق قاچاق گردید؛ را مورد تحلیل و ارزیابی قرار می‌دهد. یافته‌ها و شواهد تاریخی نشان می‌دهد که تجارت اسلحه در بوشهر به عنوان یکی از مراکز دادوستد اسلحه منقطع نشد و به شکل قاچاق تداوم یافت.

کلیدواژه‌ها

ابرلینگ، پیر (1358). «سیاست قبیله‌ای انگلیس در جنوب ایران». ترجمة کاوه بیات. ماهنامه نور. شماره 4. ص 60-104.
احتشام­السلطنه، محمود (1367). خاطرات احتشام‌السلطنه. به کوشش سید مهدی موسوی. چاپ دوم. بی­جا: زوّار.
از مشروطه تا جنگ جهانی اول: خاطرات فردریک اوکانر کنسول انگلیس در فارس (1376). ترجمة حسن زنگنه. تهران: انتشارات شیرازه.
الهی، همایون (1387). خلیج‌فارس و مسائل آن. تهران: قومس.
اوضاع اقتصادی ایران در آغاز قرن بیستم (1376). ترجمة معصومه جمشیدی و دیگران. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
برومند، صفورا (1381). «کنسولگری بوشهر و تجارت اسلحه در خلیج‌فارس (1914-1890م)». فصلنامه تاریخ روابط خارجی. سال سوم. شماره 10. ص 75-86.
جناب، محمدعلی (بی­تا). خلیج‌فارس نفوذ بیگانگان و رویدادهای سیاسی 1900-1875. بی­جا: پژوهشگاه علوم انسانی.
چیک، هربرت (1392). گزارش­های مستر چیک از رویدادهای فارس و بوشهر در جنگ جهانی اول. ترجمة افشین پرتو. تهران: انتشارات همسو.
حمیدی، سیدجعفر (1378). بوشهر در مطبوعات عصر قاجار (جنوب، حبل‌المتین، مظفری). تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر.
دشتی، رضا (1387). تاریخ اقتصادی- اجتماعی بوشهر در دوره قاجاریه با تکیه بر نقش تجار و تجارت. تهران: انتشارات پازینه.
رنجبر، محمدعلی (1389). فارس از مشروطه تا جنگ جهانی اول. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
روزنامه حبل­المتین. سال پنجم 1315ق. نمره 10.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران (ساکما): سند شناسه: 18057/240؛ سند شناسه: 7242/240؛ سند شناسه: 10714/240؛ سند شناسه: 1044/293؛ سند شناسه: 4075/293؛ سند شناسه: 460/355.
سپهر، عبدالحسین­خان (1368). مرآت­الوقایع مظفری و یادداشت‌های ملک­المورخین. با تصحیحات و توضیحات و مقدمة دکتر عبدالحسین نوایی. تهران: انتشارات زرین.
سدیدالسلطنه بندرعباسی (کبابی)، محمدعلی (1342). بندرعباس و خلیج‌فارس «اعلام­الناس فی احوال بندرعباس». تصحیح احمد اقتداری. تهران: کتابخانه ابن‌سینا.
سعادت کازرونی، محمدحسین (1390). تاریخ بوشهر. تهران: میراث مکتوب با همکاری نشر کازرونیه.
سعیدی­نیا، حبیب­اله (1389). گمرک بوشهر و نقش آن در تجارت خلیج‌فارس در دورة قاجاریه. بوشهر: دانشگاه خلیج‌فارس.
سفیری، فلوریدا (1364). پلیس جنوب ایران. ترجمة منصوره اتحادیه و منصوره جعفری فشارکی. تهران: نشر تاریخ ایران.
شهشهانی، سهیلا (1363). چهارفصل آفتاب. تهران: ققنوس.
فن­میکوش، داگوبرت (1383). واسموس. ترجمة کیکاووس جهانداری. تهران: نشر قطره.
گریوز، فیلیپ (1390). مأموریت سرپرسی کاکس در حوزه خلیج‌فارس و ایران. ترجمة حسن زنگنه. تهران: نشر به­دید.
گزارش‌های سالانه سرپرسی کاکس سرکنسول انگلیس در بوشهر (19011-1905م/ 1339-1323ق) (1377). ترجمة حسن زنگنه. تهران: انتشارات پروین.
گزیده اسناد خلیج فارس، (1375). به کوشش مینا ظهیرنژاد ارشادی. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­الملل.
مابرلی، جیمز (1369). عملیات در ایران. ترجمة کاوه بیات. تهران: انتشارات رسا.
مجد، محمدقلی (1390). انگلیس و اشغال ایران در جنگ جهانی اول. ترجمة مصطفی امیری. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی.
محمود، محمود (1353). تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم میلادی. تهران: شرکت نسبی اقبال و شرکا.
مخبرالسلطنه هدایت، مهدیقلی (1344). خاطرات و خطرات. چاپ دوم. تهران: زوّار.
مشروطیت جنوب ایران به گزارش بالیوز بریتانیا در بوشهر (1386). ترجمة حسن زنگنه. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
نورایی، مرتضی؛ رضایی، زهرا (1389). «تجارت و قاچاق اسلحه توسط افغان­ها در خلیج­فارس و اقدامات انگیس در جلوگیری از آن 1332- 1315ق/
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1914-1897م». فصلنامه تاریخ روابط خارجی. سال 44. پاییز. ص 151-178.
وادالا، ر (1356). خلیج­فارس در عصر استعمار. ترجمة شفیع جوادی. تهران: انتشارات سحاب.
ویلسون، سر آرنولد (1348). خلیج‌فارس. ترجمة محمد سعیدی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
یاپ، ملکم، کوپر بوش، بریتون، (1388). خلیج ‌فارس در آستانه قرن بیستم. ترجمة حسن زنگنه. تهران: نشر به­دید.