با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسنده

عضو هئیت علمی

چکیده

سرزمین فارس در طول تاریخ یکی مهم­ترین بخش­های سرزمین ایران بوده است. این منطقه در دورة نادرشاه یکی از مناطق حادثه­خیز بود که به کرات در آن شورش­هایی به‌وقوع پیوست که زمینه­های متعددی موجب بروز و ظهور آنها بوده­اند. این شورش­ها سبب گردید تا نادر مجبور شود در آنجا دست به عملیات نظامی بزند و هراز چندگاهی تغییراتی در ساختار سیاسی آن ایجاد کند. از میان شورش‌های شیخ احمدمدنی، محمدخان بلوچ، محمدتقی‌خان، میرزاباقر کلانتر لار، غنی­خان حاکم جهرم و قلیچ­خان سردار بندرعباس، سه شورش نخست حائز ‌اهمّیت بسیاری هستند. پرسش اصلی آن است که چرا این شورش‌ها رخ دادند؟ چه عواملی زمینه­ساز بروز آنها بودند؟ پیامد آنها چه بود؟ این مقاله با بررسی اسناد و مدارک موجود و بازخوانی دوباره آنها به روش تحلیلی در صدد است تا نگاهی تازه به این مقوله بیندازد. این پژوهش نشان داد که ورای عوامل ظاهری چون ظلم و تعدی کارگزاران مالی نادر و حضور نیروهای غیربومی، وجود عناصر قدرتمند شهری و زمینداران ثروتمند موجد و زمینه­ساز اصلی این سه شورش بودند.

کلیدواژه‌ها

 
آرونووا، م.ر؛ اشرفیان، ک.ز (1356). دولت نادرشاه افشار. ترجمة حمید امین. تهران: شبگیر.
ابوالحسن قزوینى (1367)‌. فواید الصفویه‏‌. تصحیح مریم میراحمدی‌. تهران‌: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
ادریسی آریمی، مهری (1385)‌. «نقش ایلات اهل سنت شمال شرقی ایران در تصمیمات مذهبی ـ سیاسی نادرشاه»‌. پژوهش‌نامه علوم انسانی‌. شماره 52. ص 35-48.
استرآبادى، میرزا مهدى خان (1377)‌. جهانگشاى نادرى‌. تصحیح سید عبدالله انوار‌. تهران‌: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى‏.
بنی‌عباسیان بستکی، محمداعظم (1339)‌. تاریخ جهانگیریه وبنی عباسیان بستک‌. تهران‌: [بی‌نا].
تقوی، سید مصطفی (1386)‌. «اوضاع سیاسی کهگیلویه در دوره‌های افشار و زند»‌. پژوهش­های تاریخی ایران و اسلام‌. شماره 1‌. پاییز و زمستان. ص 39-56.
حاجیان‌پور، حمید؛ کامرانی­مقدم، علی (1389)‌. «شورش محمدخان ­بلوچ در سال‌های 1142-1146هـ.ق»‌. پژوهش­های تاریخی‌. دورة جدید‌. سال 2‌. شماره 1‌. پیاپی 5. ص 31-46.
حافظ ابرو، شهاب‌الدین عبدالله خوافی (1375). جغرافیای  حافظ ابرو. تهران: میراث مکتوب.
حدیث نادر شاهی (1356)‌. تصحیح رضا شعبانی‌. تهران‌: دانشگاه ملی.
خورموجی، محمدجعفر بن محمدعلی (1380). آثار جعفری‌. تصحیح احمد شعبانی‌. شیراز‌. بنیاد فارس‌شناسی.
سایکس، سرپرسى (1380). تاریخ ایران‌. ‏ترجمة سید محمدتقى فخر داعى گیلانى‏‌‌. تهران‌: افسون.
شوشتری، سید عبدالله (1924م)‌. تذکره شوشتر‌. تصحیح محمد هدایت حسین‌. کلکته.
شعبانی، رضا (2536): «میرزا محمدتقی خان شیرازی»‌. بررسی‌های تاریخی‌. سال 12‌. شماره 4. ص 215-248.
شعبانی، رضا (1373)‌. تاریخ اجتماعی ایران در عصر افشاریه‌. تهران‌: قومس.
فریزر، جیمز بیلی (1363)‌. تاریخ نادرشاه‌. ترجمة ابوالقاسم قراگوزلو‌. تهران: پاسارگارد.
فسایی، حاجی میرزا حسن حسینی (1382). فارسنامه ناصری‌. تصحیح منصور رستگار فسایی‌. تهران: امیرکبیر.
فلور، ویلم (1367)‌. اشرف افغان در تختگاه اصفهان‌. ترجمة ابوالقاسم سری‌. تهران‌: توس.
فلور، ویلم (1368)‌. حکومت نادرشاه‌. ترجمه ابوالقاسم سری‌. تهران‌: توس.
فلور، ویلم (1371)‌. صنعتی شدن ایران و شورش شیخ احمد مدنی‌. ترجمة ابوالقاسم سری‌. تهران‌: توس.
قدوسی، محمد حسین (1339). نادرنامه. مشهد: انجمن آثار ملی.
کرامتی، محمدهادی (1370). تاریخ دلگشای اوز. شیراز: نوید شیراز.
کلانتر، میرزا محمد (1362). روزنامه میرزا محمد کلانتر. تصحیح عباس اقبال. تهران: طهوری و سنایی.
لکهارت، لارنس (1369). «نیروی دریایی نادرشاه». باستان‌شناسی و تاریخ. شماره پیاپی 8 و 9. اسفند. ص 55-70.
لکهارت، لارنس (2537). نادرشاه. ترجمه و اقتباس مشفق همدانی. تهران: امیرکبیر.
محمد شفیع تهرانی (1369). تاریخ نادرشاهی. به اهتمام رضا شعبانی. تهران: مؤسسه مطالعات فرهنگی.
محمدی خمک، جواد (1378). ماتیکان سیستان. مشهد: واژیران.
مروی، محمد کاظم (1369). عالم آرای نادری. تصحیح محمد امین ریاحی. تهران: نشر علم.
میرزا رضی تبریزی. زینت التواریخ. کتابخانه مجلس شورای اسلامی. نسخة خطی. شماره 44711.
میرزا رضی تبریزی. زینت التواریخ. کتابخانه مجلس شورای اسلامی. نسخة خطی. شماره 4998.
میرزا سمیعا (1378). تذکره الملوک سازمان اداری صفوی یا تعلیقات مینورسکی بر تدکرة الملوک. به کوشش محمد دبیرسیاقی. ترجمة مسعود رجب‌نیا. تهران: امیرکبیر.
نوایى، عبدالحسین (1368). نادرشاه و بازماندگانش‏. تهران: زرین‏.
هنوی، جونس (1377). زندگی نادرشاه. ترجمة اسماعیل دولتشاهی. تهران: علمی و فرهنگی.
Lorimer. J.G (1915) Gazetteer of The Persian Gulf. Oman and Central Arabia.  Superintondent Government Printing. Calcutta.
Saldanha.J.A (1986). The Persian Gulf Precis.