با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور

2 دانشجوی دکترای تاریخ ایران دورة اسلامی، دانشگاه پیام نور

چکیده

با صدور فرمان مشروطیت و بر تخت نشستن محمدعلی‌شاه قاجار، اوضاع سیاسی ایران وارد مرحلة جدیدی از حوادث و آشوب‌ها شد. از مهم‌ترین حوادث این دوره ظهور و حضور ابوالفتح میرزا سالارالدوله، پسر سوم مظفرالدین‌شاه، در صحنة سیاسی منطقة غرب کشور است. همدان از جمله مناطقی بود که در این واقعه صدمات فراوان دید. این شهر که بر سر راه‌های مواصلاتی، بازرگانی و تجارتی غرب ایران قرار داشت پیامدهای این حضور ویرانگر را با خرابی، قتل و غارت، قحطی و ناامنی تجربه کرد. علت حضور سالارالدوله در همدان چه بوده و چه تأثیری بر وضعیت معیشت مردم داشته است؟ چرایی و چگونگی حضور سالارالدوله در همدان و پیامدهای اجتماعی ـ اقتصادی مترتب بر آن در سال‌های 1325و 1329 تا 1331ق موضوع اصلی تحقیق پیش‌ رو است که با روشی توصیفی‌ ـ تحلیلی و با بهره‌گیری از اسناد و منابع موجود کتابخانه‌ای سعی شده تا ابعاد این حوادث مورد بررسی جدیدی قرار گیرد. با توجه به مسئلة اصلی این تحقیق، نتایج به‌دست آمده گویای این واقعیت است و فرضیة اصلی هم مبین آن است که هرچند همدان پایگاه اصلی حملات سالارالدوله نبوده اما غارت چند باره و استقرار طولانی، قتل و غارت توسط عشایر کرد و لر و کلهر و بختیاری و ناامنی ناشی از حملات راهزنان، رونق اقتصادی منطقة شهری و روستایی را از بین برده و فقدان امنیت اجتماعی خسارات جبران‌ناپذیریرا در منطقة همدان بر جای گذارده است.

کلیدواژه‌ها

آبادیان، حسین (1390). بحران مشروطیت در ایران، چاپ سوم. تهران: مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
آبادیان ، حسین ( 1385). ایران ازسقوط مشروطه تا کودتای سوم اسفند، چاپ اول، تهران: مطالعات وپژوهشهای سیاسی.
آذری شهرضایی، رضا (1385). گزیده اسنادی از وقایع مشروطیت در کردستان و کرمانشاه. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
آذری شهرضایی، رضا (1378). در تکاپوی تاج و تخت (اسناد ابوالفتح میرزا سالار الدوله قاجار). تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
اتحادیه، منصوره با همکاری سلامی، غلامرضا، شمس، اسماعیل (1383). عبدالحسین میرزا فرمانفرما (زمانه و کارنامه سیاسی و اجتماعی عصر ناصری)، دو کتاب. تهران: سیامک.
اوژن بختیاری، ابوالفتح (1346). تاریخ بختیاری. بخش سوم (دوران ‌مشروطیت ایران). تهران: ضمیمة مجلة وحید.؟؟؟؟
اذکایی، پرویز (1380). همدان‌نامه (بیست گفتار درباره مادستان). همدان: نشر مادستان.
اذکایی، پرویز (1375). «برگه‌هایی از تاریخ سوسیال دموکراسی». فصل نامه گفتگو. شماره 12. ص؟؟
برزویی، مجتبی (1378). اوضاع سیاسی کردستان (از 1258 تا 1325ش). تهران: فکر نو.
کاتوزیان، محمدعلی (1379). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. تهران: انتشار
جمالی، صفات الله (1352). اسدآبادو سیدجمال الدین. تهران: بوعلی.
دانشور علوی (مجاهد السلطان)، نورالله (1335). تاریخ مشروطه و جنبش وطن‌پرستان اصفهان و بختیاری. با مقدمة حسین سعادت نوری. تهران: کتابخانة دانش.
دیوسالار، علی (1336). یادداشت‌های تاریخی راجع به فتح تهران و اردوی برق. بی‌جا: بی‌نا.
سازمان اسناد ملی ایران : ش س 7833/240 – ش ب 7823/1/131.
سلطانی، محمدعلی (1385). نهضت مشروطیت در کرمانشاه و کنگاور. تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
سنجابی، علی‌اکبر (1380). ایل سنجابی و مجاهدات ملی ایران (خاطرات علی‌اکبرخان سردار مقتدر). به تحریر و تحشیة کریم سنجابی. تهران: شیرازه.
شمیم، علی‌اصغر (1383). ایران در دورة سلطنت قاجار. چاپ دوم. تهران: زریاب.
شوستر، ویلیام مورگان (1389). اختناق ایران. ترجمة حسن افشار. چاپ دوم. تهران: نشر ماهی.
صدر، محسن (1364). خاطرات صدرالاشراف. تهران: وحید.
فریدالملک همدانی، میرزا محمدعلی‌خان (1354). خاطرات فرید. به کوشش مسعود فرید. تهران: زوار.
کتاب آبی (1363). گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجة انگلیس. به کوشش احمد بشیری. جلد پنجم. تهران: نشر نو.
کتاب آبی (1366). گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجة انگلیس. به کوشش احمد بشیری. جلد هفتم. تهران: نشر نو.
کتاب آبی (1369). گزارش‌های محرمانه وزارت امور خارجة انگلیس. به کوشش احمد بشیری. جلد هشتم. تهران: نشر نو.
کتاب آبی (1377). انقلاب مشروطة ایران (به روایت اسناد وزارت امور خارجة انگلیس). به اهتمام رحیم رضازاده ملک. تهران: مازیار ـ معین.
 کریمیان، زهره (1380). «عصیان سالارالدوله در سال‌های 1329 تا 1331ق از نگاه اسناد». تاریخ معاصر ایران. سال پنجم. شماره 18. ص12
کسروی، احمد (2537). تاریخ هیجده سالة آذربایجان. چاپ نهم. تهران: امیرکبیر.
کشف تلبیس یا دورویی و نیرنگ انگلیس (1336ق). برلین: اداره روزنامة کاوه.
کلانتری باغمیشه‌یی، ابراهیم (1377). روزنامه خاطرات شرف الدوله. به کوشش یحیی ذکاء. تهران: فکر روز.
مردوخ کردستانی، شیخ محمد (1379). تاریخ مردوخ. تهران: کارنگ.
معتمدی، امیر مسعود (1347). «غائله سالارالدوله»، مجله بررسی‌های تاریخی. سال سوم. شماره 3. ص8
معیرالممالک، دوستعلی‌خان (1390). وقایع الزمان (خاطرات شکاریه). به کوشش خدیجة نظام مافی. تهران: نشر تاریخ ایران.
ملک‌زاده، مهدی (1373). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. جلد ششم و هفتم و هشتم. چاپ چهارم. تهران: علمی.
نیل قاز، مریم (1388). فهرست اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی (اسناد دورة دوم مجلس شورای ملی). تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
والیزاده معجزی، محمدرضا (1380). تاریخ لرستان (روزگار قاجار). به کوشش محمد و حسین والیزاده ‌معجزی. تهران: حروفیه.
وحیدنیا،‌ سیف الله (1367). خاطرات و اسناد. تهران: وحید.
هاشمی، فاطمه (1389). «پیامد شورش سالارالدوله در ولات ثلاث». پیام بهارستان. دفتر دوم. سال دوم. شماره 8. ص14.