با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 استادیارگروه ایران شناسی دانشگاه گیلان

2 استادیار گروه گیلان شناسی، دانشگاه گیلان

چکیده

با وجود اینکه گیلانیان و دیلمیان به عنوان یکی از مهم‌ترین اقوام ساکن مناطق جلگه­ای و کوهستانی جنوب دریای کاسپین در آغاز حکومت ساسانیان با سرسختی حاضر به اطاعت از آنان شدند، اما در طول دوران حکومت ساسانیان، مناسباتشان با فراز و فرودهایی همراه بوده است. فرضیۀ مقاله پیش­رو این است که ساسانیان با توجه به نیروی جنگی دیلمیان، سعی داشتند از مهارت این اقوام در جنگ­های خود با رومیان و سایر مخالفان و دشمنان­شان سود جویند؛ اما با وجود وابستگی نظامی به این اقوام، آنان در برنامه­های خود تلاش داشتند سرزمین گیلان و دیلم به­عنوان بخشی از شاهنشاهی ساسانی باقی بماند. هدف پژوهش حاضر،تجزیه و تحلیل دلایل همگرایی و واگرایی دیلمیان و گیلانیان با ساسانیان در مناسبات سیاسی و نبردهای آنان بوده است. روش پژوهش مطالعة حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر داده­های کتابخانه­ای است.نگارندگان در مناسبات ساسانیان با اقوام گیل و دیلم درصدد پاسخ دادن به این پرسش­اند که با توجه به اهمّیتی که دیلمیان و گیلانیان در ساختار سیاسی و نظامی عصر ساسانی داشتند، ساسانیان چه سیاستی در برابر دیلمیان و گیلانیان اتخاذ نمودند؟ نتیجۀ این پژوهش نشان می­دهد که ساسانیان، دیلمیان را به چشم جنگجویانی­ می­دیدند که تسلط و به­کارگیری آنان در ساختار نظامی­شان موجب تقویت توان نظامی و برتری آنان می­شد.

کلیدواژه‌ها

آلتهایم، فرانتس (1369). کمک­های اقتصادی در عصر باستان. ترجمة امیر هوشنگ امینی. تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
ابن­اثیر، عزالدین (1384). تاریخ کامل. ترجمة حمیدرضا آژیر. تهران: اساطیر.
ابن­اسفندیار، بهاءالدین محمد بن­ حسن (1366). تاریخ طبرستان. تصحیح عباس اقبال. تهران، کلالة خاور.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق (1364). الفهرست ترجمه و تصحیح رضا تجدد. تهران: دنیای کتاب.
اکبری، امیر (1382)، تاریخ اجتماعی ایران در عصر ساسانیان، مشهد، انتشارات دانشگاه آزاد بجنورد و نشر محقق.
اکبری، امیر (1387). «کعبه زرتشت و اهمیت تاریخی کتیبه­ شاپور اول ساسانی». پژوهشنامه تاریخ. س 3. ش­ 11. ص 29-70.
ایمانپور، محمدتقی؛ مهرابی، طهمورث (1394). «نقش دیلمیان در فروپاشی دولت ساسانی».پژوهشنامه تاریخ­های محلی ایران. س 4. ش 1. پیاپی 7. ص 16-26.
بلاذری، احمد بن­ یحیی (1364). فتوح­البلدان (بخش مربوط به ایران). ترجمة آذرتاش آذرنوش. تصحیح محمد فرزان. تهران: سروش.
بلعمی، ابوعلی محمد بن محمد (1389). تاریخ بلعمی (ترجمة تاریخ طبری). ترجمة محمد روشن. چاپ سوم. تهران: سروش.
بوسه، هربرت (1379). تاریخ ایران کمبریج (از ظهور اسلام تا آمدن سلجوقیان). گردآورنده ر.ن.فرای. ترجمة حسن انوشه. چاپ سوم. تهران. امیرکبیر.
پطروشفسکی، ایلیاپاولیچ (1363). اسلام در ایران. ترجمة کریم کشاورز. چاپ هفتم. تهران: پیام.
پناهی، عباس (1392). سیر تاریخی دین و مذهب در گیلان. رشت: فرهنگ ایلیا.
پناهی، عباس (1389) دیلم خاصه. قم: انتشارات آیین احمد.
پورشریعتی، پروانه (1396). زوال و فروپاشی ساسانیان. ترجمة خشایار بهاری. تهران: فرزان‌روز.
پیرنیا، مشیرالدوله (1387). تاریخ ایران از مادها تا انقراض قاجاریه. چاپ سوم. تهران: سمیر.
پیگولوسکایا، ن. (1377). شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان. ترجمة عنایت­الله رضا. تهران: علمی و فرهنگی.
ثعالبی، عبدالملک­ بن ­محمد بن ­اسماعیل (1368). تاریخ ثعالبی (غرر اخبار ملوک و الفرس و سیرهم). ترجمة محمد فضائلی. تهران: نقره.
حوچکو، الکساندر (1388). سرزمین گیلان. ترجمة سیروس سهامی. چاپ دوم. رشت: فرهنگ ایلیا.
دریایی، تورج (1383). شاهنشاهی ساسانی. ترجمة مرتضی ثاقب‌فر. تهران: ققنوس.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن­ داوود (1371). اخبارالطوال. ترجمة محمود مهدوی دامغانی. چاپ چهارم. تهران: نشر نی.
رجبی، پرویز (1380). هزاره­های گمشده. تهران: توس.
زرین­کوب، عبدالحسین (1332). «فرمانروایی ایرانیان بر یمن (3)».مجله مهر. س 9. ش 4. ص 214-218.
صدیقی، غلامحسین (1372). جنبش­های دینی ایرانی در قرون دوم و سوم هجری، تهران: پاژنگ.
طبری، محمدبن­جریر (1362)، تاریخ طبری(تاریخ الرسل و الملوک)، ترجمة ابوالقاسم پاینده،ج 2،تهران، اساطیر.
فرای، ر.ن (1387)، تاریخ ایران کمبریج (از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان). گردآورنده احسان یارشاطر. ترجمة حسن انوشه، چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر.
فردوسی، ابوالقاسم (1384). شاهنامه. چاپ دوم. تهران: هرمس.
فشاهی، محمدرضا (1354). تحولات فکری و اجتماعی در جامعة فئودالی ایران. چاپ دوم. تهران: گوتنبرگ.
کارنامة اردشیر بابکان (1369). ترجمة قاسم هاشمی­نژاد. تهران: مرکز.
کریستین­سن، آرتور (1387). ایران در زمان ساسانیان. ترجمة رشید یاسمی. تهران: زرین.
کولسنیکف، آ. ای (1355). ایران در آستانة یورش تازیان. ترجمة محمدرفیق یحیایی. تهران: آگاه.
مجمل­التواریخ و القصص (1318). تصحیح ملک­الشعرای بهار. تهران: کلالة خاور.
حمدالله مستوفی (1387). تاریخ گزیده. تصحیح عبدالحسین نوایی. چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر.
 مسکویه، ابوعلی راضی (1369). تجارب­الامم. ترجمة ابوالقاسم امامی. تهران: سروش.
نامه­ تنسر (1354). تصحیح مجتبی مینوی. تعلیقات مجتبی مینوی و محمداسماعیل رضوانی. چاپ دوم. تهران: خوارزمی.
نظام­الملک، ابوعلی حسن طوسی (1347). سیرالملوک (سیاست­نامه). به اهتمام هیوبرت دارک. چاپ دوم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نظامی گنجوی، جمال­الدین ابومحمد الیاس ­بن ­یوسف بن ­زکی (1380). خسرو و شیرین. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. تهران: ایران سخن.
نفیسی، سعید (1383). تاریخ تمدن ایران ساسانی. به اهتمام عبدالکریم جربزه­دار. تهران: اساطیر.
نلدکه، تئودور (بی­تا). تاریخ ایرانیان و عرب­ها در زمان ساسانیان. ترجمة عباس زریاب. تهران: انجمن آثار ملی.
نوبختی، حسن بن موسی (1381)، فرق­الشیعه. ترجمة محمدجواد مشکور. تهران: علمی و فرهنگی.