با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد

2 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد

3 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد

چکیده

با روی کار آمدن رضاشاه و در پیش گرفتن سیاست تمرکز قدرت، تلاش‌های زیادی برای استقرار قدرت حکومت مرکزی، در اقصی نقاطایران از جمله بلوچستان، انجام گرفت که با چالش‌های متعددی از سوی قدرت‌های محلی روبه‌رو گردید؛ یکی از این چالش‌ها، طغیان دوست‌محمدخان بارکزائی و جمعه‌خان اسماعیل‌زهی در سال‌های 1307-1319ش بود. اینکه علّت اصلی شورش سرداران بلوچ چه بود؟ و چگونه طغیان آنها سرکوب شد؟ سؤال اصلی این پژوهش است که کوشش می‌شود به روش تاریخی و شیوة توصیفی ـ تحلیلی، بر پایة اسناد طبقه‌بندی‌شده و آرشیوی سال‌های 1307-1319ش بررسی و پژوهش شود. یافته‌های تحقیق نشان‌دهندة آن است که شورش دوست‌محمدخان بارکزائی و جمعه‌خان اسماعیل‌زهی، برخلاف حرکت‌های دیگر این دوره در خوزستان، گیلان و آذربایجان شائبة تجزیه‌طلبی و استقلال نداشت و تلاش‌های آنان، به علّت سلطة بیگانگان خصوصاً انگلستان، بدرفتاری نظامیان با مردم منطقه، کشف حجاب و گسترش اقتدار سیاسی و اقتصادی آنان بوده است. نگاهی دقیق به مندرجات اسناد مورد بررسی نشان می‌دهد که دلیل اصلی شکست حرکت خوانین بلوچ، عدم شناخت کافی آنها از دولتمردان انتهای دورة قاجار و ابتدای دورة پهلوی، به‌ویژه شخص رضاشاه، بوده است.

کلیدواژه‌ها

آوری، پیتر؛ همبلی، گاوین؛ ملویل، چارلز (1387). تاریخ ایران کمبریج (دورة افشار، زند و قاجار). ترجمة مرتضی ثاقب‌فر. تهران: جام.
احمدی، حمید (1378)، قومیت و قوم‌گرایی در ایران، تهران، نشر نی
افشار سیستانی، ایرج (1370). عشایر و طوایف سیستان و بلوچستان. بی‌جا: نسل دانش، چاپ پیک ایران.
بهرامی، فرج الله (1303). سفرنامه رضاشاه به خوزستان. تهران: بی‌نا.
پورشافعی، مجید (1385 ). اقتصاد کوچه: گزارش پول ملی، هزینه‌های زندگی و دستمزدها در دو سده گذشته. تهران: گام نو.
پژمان، جلال (1386). فروپاشی ارتش شاهنشاهی. تهران: نارمک.
جمال‌زاده، سید محمدعلی (1384). گنج شایگان. چاپ سوم. تهران: سخن.
جهانبانی، امان الله (1336). عملیات قشون در بلوچستان. چاپ دوم. تهران: مجلس.
زرگر، علی‌اصغر (1372). تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در دورة رضاشاه. ترجمة کاوه بیات. تهران: پروین.
زند مقدم، محمود (1371). حکایت بلوچ( کردها، انگلیس‌ها، بلوچ‌ها). بی‌جا: چاپ کارون. شرکت سیته.
دایر، رجینالد ادوارد هری (1378). مهاجمان سرحد، (رویایی نظامی انگلیس با سرداران بلوچ ایرانی). ترجمة حمید احمدی. تهران: نشر نی.
ذوقی، ایرج (1368). تاریخ روابط سیاسی ایران و قدرت‌های بزرگ (1928-1900). تهران: نشر پاژنگ.
روزنامه اطلاعات، شماره 731، سال 1308.
روزنامه شفق سرخ. شماره 1420. سال 1308.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. 240002878.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. 293001570.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. 293001570.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. 93001570.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. 293001570.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. 2930015729.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. 293001578.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران. 29702779.
سیاسر، قاسم (1384). مناسبات سرداران، علما و تحصیل‌کردگان بلوچ با دولت مدرن. زاهدان: تفتان.
شمیم، علی‌اصغر (1387). ایران در دورة سلطنت قاجار. چاپ چهارم. تهران: زریاب.
عاقلی، باقر (1377). رضاشاه و قشون متحدالشکل. تهران: نامک.
غراب، کمال‌الدین (1364). بلوچستان یادگار مطرود قرون. چاپ دوم. تهران: کیهان.
بلوشر، ویپرت فون (1369). سفرنامه بلوشر. ترجمة کیکاوس جهانداری. چاپ دوم. تهران: خوارزمی.
کاتوزیان، محمدعلی (1373). اقتصاد سیاسی ایران از مشروطه تا پایان پهلوی. چاپ سوم. تهران: نشر مرکز.
کمام (کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی). d4-k55-26/2-p152-00003.
کمام (کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی). d4-k55-26/2-p152-00004.
کمام (کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی). 00008-12368-22.
مجد، محمدقلی (1389). از قاجار به پهلوی (براساس اسناد وزارت خارجه آمریکا). ترجمة سیدرضا مرزانی و مصطفی امیری. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
مکی، حسین (1362). تاریخ بیست ‌ساله ایران. تهران: نشر ناشر.
مهنامه ارتش، شماره7، آبان 1354، ص 76-80
مهنامه ارتش، شماره 8، آبان 1354، ص 75-80
مهنامه ارتش ، شماره 9، آبان 1354، ص 74-80
مهنامه ارتش، شمار11، آبان 1354: ص 76-80
میرزا صالح، غلامحسین (1365). اسناد رسمی در روابط سیاسی ایران با انگلستان، روسیه و عثمانی. تهران: نشر تاریخ ایران. 
نیدرمایر، اسکارفن (1363). زیر آفتاب سوزان. ترجمة کیکاووس جهانداری. تهران: نشر تاریخ ایران.
هدایت، مهدی‌قلی (1388). خاطرات و خطرات. چاپ هفتم. تهران: زوار.
همت، محمود (1370). تاریخ بلوچستان. بی‌جا:  انتشارات گلی.
 
Spooner,translatedinto Persian, Shohaz, the Baluch rese a rech and cultural association , summer1991, number283, page135
47. U.S. Ambassador to the State        Department , 22 March 1946 , Foregin Relation
of united state (Washington , D.C. 1946 )  VII