با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ ایران دورة اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

با استقرار حکومت اسماعیلیان در البرز مرکزی، به مرکزیت الموت، قدرت همجوار تازه‌ای برای حکومت محلی و کهن ‌باوندیان در مازندران پا به عرصه گذاشت که بر قدرت منطقه‌ای و حاکمیت ارضی این خاندن محلی تأثیر گذاشت. این مقاله به این پاسخ می­دهد که چه عواملی بر مناسبات بین دو قدرت محلی تأثیر داشت؟ نتایج پژوهش نشان می­دهد که کشمکش سیاسی و مذهبی این دو حکومت در قرون پنجم تا هفتم هجری مناسباتی بیشتر بر پایه رقابت و دشمنی را میان آنها به وجود آورد. سیر تحول مناسبات این دو حکومت از عوامل و شرایط مختلفی تأثیر می‌پذیرفت. میل به توسعه قلمرو یا کوشش برای نگهداری آن، اختلافات عقیدتی و مذهبی، تأثیر قدرت‌های سوم مانند سلجوقیان و مغولان، پناهندگی عناصر حکومتی و به‌کارگیری سیاست قتل مخالفان به‌وسیلة اسماعیلیان، از جملۀ این عوامل تأثیرگذار بودند. مقاله حاضر می‌کوشد با برجسته کردن این عوامل، با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی چشم‌انداز دقیق و منسجم‌تری از مناسبات این دو قدرت مهم منطقه‌ای در قرون پنجم تا هفتم هجری ارائه نماید.

کلیدواژه‌ها

آملی، اولیاءالله (1348). تاریخ رویان. تصحیح منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ابن­اثیر، ابی­الحسن علی بن محمد (1418). الکامل فی التاریخ. تصحیح دکتر محمدیوسف دقاق. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن اسفندیار (1320). تاریخ طبرستان. تصحیح عباس اقبال. به اهتمام محمد رمضانی. تهران: کتابخانۀ خاور.
اعظمی سنگسری، چراغعلی (1351). «فریم پایگاه اسپهبدان باوندی کجاست؟». مجلۀ بررسی­های تاریخی. س 7. ش 1. ص 47-56.
انصاری، بهمن (1395). «باوندیان از ظهور تا سقوط». پایان نامۀ کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی. تهران: دانشکدۀ علوم انسانی دانشگاه پیام نور مرکز جنوب. 
بدیعی، شهلا (1379ش). «آل باوند (کیسویه، اسپهبدیه، کینخواریه)». پایان نامۀ دورۀ کارشناسی ارشد تاریخ و تمدن ملل اسلامی. مشهد: دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی.
ترکمنی آذر (1385). تاریخ سیاسی شیعیان اثنی­عشری در ایران. قم: مؤسسۀ شیعه‌شناسی.
جوینی، محمد (1375). تاریخ جهانگشای جوینی. تصحیح محمد قزوینی، تهران: دنیای کتاب.
حر عاملی (1362). امل الامل. تحقیق سیداحمد حسینی. قم: دارالکتب الاسلامی.
خلیفه، مجتبی؛ حسن‌نژاد، زمانه (1391). «تجارت در قلمرو باوندیان اسپهبدیۀ طبرستان (466-606ق)». مطالعات تاریخ اسلام. س 4. ش 14. ص 27-53.
خواجه رشیدالدین فضل­الله (1387). جامع‌التواریخ (تاریخ اسماعیلیان). تهران: میراث مکتوب.
خواندمیر، غیاث­الدین بن همام حسینی (1380). تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر. تصحیح دکتر محمد دبیرسیاقی. تهران: خیام.
دفتری، فرهاد (1393). تاریخ و سنت­های اسماعیلیه. ترجمۀ فریدون بدره­ای. تهران: فرزان روز.
دهخدا. لغت‌نامه.   
ذهبی، شمس­الدین محمد (1407). تاریخ الاسلام. تحقیق عمرعبدالسلام تدمری. بیروت: دارالکتب العربی.
رابینو، هـ. ل (1365). مازندران و استرآباد. ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: علمی و فرهنگی.
رازپوش، شهناز (1375). «باوندیان». دانشنامۀ جهان اسلام. تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.
رازی قزوینی، عبدالجلیل(1391). نقض «بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض». تصحیح میرجلال الدین محدث ارموی. تهران: مؤسسۀ علمی فرهنگی دارالحدیث و کتابخانه و موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
سجادی، صادق (1374). «آل باوند». دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
شاهمرادی، مسعود (1395). «تشیع امامی در دوران باوندیان اسپهبدی در طبرستان». رهیافت تاریخی. شمارۀ 16. 55-78.
شوشتری، قاضی نورالله (1392). مجالس المؤمنین. تصحیح ابراهیم عرب­پور و دیگران. مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی.
طاهری، مهدی (1395). «اولین سکه­های تراز شیعی در حکومت باوندیان طبرستان». نشریۀ الکترونیکی سازمان کتابخانه­ها، موزه­ها
و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. دورۀ 8، ش 30 و 31. (http://shamseh.aqr-libjournal.ir/article_42614.html).
فرقانی، محمدفاروق (1381). تاریخ اسماعیلیان قهستان. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
کاشانی، ابوالقاسم (1343). تاریخ اسماعیلیه. تصحیح محمدتقی دانش­پژوه. تبریز: بی­نا.
گلیجانی مقدم، ندا (1389). «علل تعامل حکومت­های محلی مازندران، دیلمان و گیلان با زیدیان و اسماعیلیان (175-656ق)». تهران: رسالۀ دکتری رشتۀ تاریخ اسلام دانشکدۀ ادبیات، زبان‌های خارجی و تاریخ دانشگاه الزهراء.
مرعشی، سیدظهیرالدین (1363). تاریخ طبرستان و رویان و مازندران. به اهتمام برنهارد دارن. تهران: نشر گستره.
مرعشی، سیدظهیرالدین (1361) تاریخ طبرستان و رویان و مازندران. به کوشش محمدحسین تسبیحی. تهران: شرق.
مظاهری، علی (1353). «امامیه در مازندران قرن ششم». معارف اسلامی. سازمان اوقاف. شمارۀ 18.
معلمی، مصطفی (1387). «روابط خاندان باو با سلاجقه و قدرت سیاسی تشیع امامیه در سده‌های پنجم و ششم هجری». تاریخ اسلام در آینۀ پژوهش. ش 19. ص 125-154.
Frye, R. N.) 1986 .(“Bawand. Encyclopedia of Islam (EI2). V.I. E. J. Brill.
Madelung, W. “Ale- Bavand”, http://www.iranicaonline.org/articles/al-e-bavand (15 / 8/ 2017).