با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 کارشناس ارشد تاریخ ایران پیش از اسلام

چکیده

برخلاف شاعران عرفانی، که عموماً با تحولات اجتماعی و سیاسی بیگانه­اند، تاریخ سیاسی شیراز قرن هشتم در شعر حافظ بروز یافته است که می­توان جوهرة آن را اندیشة ایرانشهری دانست. در اواخر دورة ساسانی، مفاهیم متعددی در قالب فرهنگ و اندیشة ایرانیان شکل گرفته­بود که ریشه در چندین قرن تمدن و مواجهه با تمدن‌های دیگر داشت. اندیشة سیاسی ایران باستان یکی از مقولاتی ا­ست که در دوران اسلامی تداوم یافت و از آن به اندیشة ایرانشهری تعبیر شده است.  در این پژوهش، با استفاده از رویکرد  تاریخ اندیشة آر.جی کالینگوود (Collingwood)، فیلسوف و مورخ انگلیسی، سعی شده است تا بدین سؤال اصلی پاسخ داده شود که چرا وجوه مهم اندیشة سیاسی ایرانشهری  در اندیشة حافظ نمود یافته است و تاریخ شیراز آن دوره چگونه بر این اساس تحلیل می‌شود. یافته­های پژوهش که به صورت تحلیلی ـ تاریخی به دست آمده، نشان می­دهند که رویکرد سیاسی حافظ در اشعارش با اندیشة ایرانشهری پیوند داشته و مدح و ذم شاهان زمانه در راستای مؤلفه‌های این اندیشه صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها

ابن‌بطوطه (1376). سفرنامه. ترجمة محمدعلی موحد. چاپ ششم. تهران: آگاه.
ابن‌خلدون (1362).مقدمه. ترجمة محمد پروین‌گنابادی. چاپ چهارم. تهران: علمی و فرهنگی.
آدامووا، ا.ت و ل.ت گیوزالیان (1386). نگاره‌های شاهنامه. ترجمة زهره فیضی. چاپ دوم. تهران: فرهنگستان هنر.
استنفورد، مایکل (1392). «مدخلی بر فلسفة تاریخ، گذشته، حال، آینده». ترجمة حسینعلی نوذری. گردآورنده: حسینعلی نوذری. فلسفه تاریخ، روش‌شناسی و تاریخ­نگاری. چاپ سوم، تهران: طرح نو. ص 69-108.
آشوری، داریوش (1379). عرفان و رندی در شعر حافظ. چاپ هشتم. تهران: مرکز.
آموزگار، ژاله (1390). زبان، فرهنگ و اسطوره. چاپ سوم. تهران: معین.
جامی، عبدالرحمن (1370). نفحات‌الانس من حضرات‌القدس. به کوشش محمود عابدی. چاپ دوم. تهران: اطلاعات.
حافظ،(1378). دیوان. نسخة محمد قزوینی و قاسم غنی. چاپ دوم. تهران: مقدس.
حصوری، علی (1390). حافظ از نگاهی دیگر. چاپ دوم. تهران: چشمه.
خرمشاهی، بهاالدین (1380). حافظ‌نامه. جلد اول. تهران: سروش.
«خسرو قبادان و ریدگی» (1390). متن­های پهلوی، گردآوردة جاماسب جی­دستور منوچهر جی جاماسب آسانا. پژوهش سعید عریان. تهران: علمی.
دولتشاه سمرقندی، ع(1338). تذکرةالشعراء. به کوشش محمد رمضانی. تهران: خاور.
زرکوب شیرازی، ا (1350).  شیرازنامه. به کوشش اسماعیل واعظ جوادی. تهران.
زرین‌کوب، عبدالحسین،(1354).  از کوچه رندان. تهران: امیرکبیر.
سالار بهزادی، عبدالرضا (1391). پیشگفتار اصول تاریخ اثر کالینگوود. چاپ دوم. تهران: نشر نی
سمرقندی، ع (1353).  مطلع سعدین و مجمع بحرین.  به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: طهوری.
سهروردی، شیخ شهاب‌الدّین (1388).هشت رسالة  سهروردی. کرج: نجم کبری.
طباطبایی، جواد (1390). خواجه نظام‌الملک طوسی (گفتار در تداوم فرهنگی). تهران: نگاه معاصر.
طباطبایی، جواد (1387). زوال اندیشة سیاسی در ایران. چاپ هشتم. تهران: کویر.
عبید زاکانی (1393). کلیات. تصحیح، تحقیق، شرح و ترجمة حکایات عربی از پرویز اتابکی. چاپ ششم. تهران: زوار.
غنی، قاسم (1386).  تاریخ تصوف در اسلام و تطورات و تحولات مختلفة آن از صدر اسلام تا عصر حافظ. تهران: هرمس.
غنی، قاسم (1389). تاریخ عصر حافظ. چاپ یازدهم. تهران: زوار.
فردوسی،(1381).  شاهنامه. براساس نسخه چاپ مسکو. چاپ دوم. تهران: پیمان.
کارنامة ­اردشیر بابکان (1385). از متن پهلوی قاسم هاشمی‌نژاد. چاپ سوم. تهران: مرکز.
کالینگوود، آر.جی (1391).  اصول تاریخ و نوشتارهای دیگر در فلسفة تاریخ. ترجمة عبدالرضا سالار بهزادی. چاپ دوم. تهران: نشر نی.
کناوت، ولفگانگ (1355).  آرمان شهریاری ایران باستان. از گزنفون تا فردوسی. ترجمة سیف‌الدین نجم آبادی. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
محمدی ملایری، محمد (1394).  فرهنگ ایرانی پیش از اسلام  و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی. چاپ ششم. تهران: توس.
مسعودی،(1365). التنبیه والاشراف. ترجمة ابوالقاسم پاینده. چاپ دوم. تهران: علمی و فرهنگی.
مسکوب، شاهرخ (1389).  در کوی دوست. چاپ سوم. تهران: خوارزمی.
مسکوب، شاهرخ (1394).  ارمغان مور. چاپ سوم. تهران: نشر نی.
معین، محمد (1326). مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی. تهران: دانشگاه تهران.
 منصورنژاد، محمد (1392). «ماهیت اندیشة سیاسی رند شیراز، حافظ». مجله علوم سیاسی. سال شانزدهم. شماره 61. ص 69-90.
نامة تنسر (1354). به تصحیح مجتبی مینوی. چاپ دوم. تهران: خوارزمی.
 
Arbeny, A.j, (1960). shiras, Persian city of saints and poets. Noman: university of oklahom press.
Collingwood,r.j. (1946). the idea of history. revised edition(e.d)w.j.vander dussen, oxford university press
Strauss, L. (1952). On Collingwood's philosophy of historyThe Review of Metaphysics, 559-586.