با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ، دانشگاه لرستان

2 دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه لرستان

چکیده

جنبش مشروطیت، به­رغم آنکه خاستگاهش در تهران بود، اما دامنة آن به دیگر شهرها، از جمله کرمانشاه، نیز کشیده شد. جنبش مشروطه‌خواهی و پی­آمدهای آن، در اوضاع داخلی­ کرمانشاه بسیار تأثیر گذاشت و مردم این شهر با جنبش مشروطه­خواهی همگرا شدند و این همگرایی به شکل ستیزه­جویی بین مردم با حکام شهر، که از مستبدین بودند، بروز یافت. آشوب­ها و اغتشاشات حاصل از این ستیزه­ها در سطح شهر، عامل ضرر و زیان مردم گشت؛ اما موجب رویگردانی آنان از مشروطه­خواهان نشد و با تشدید افکار و رفتار مشروطه­خواهی، همچنان از رؤسا و رهبران مشروطه­خواه کرمانشاه پیروی می­کردند. با این وجود، در دورة استبداد صغیر، کرمانشاه درگیر آشوب­ها و اغتشاش­های بسیاری ­شد که ایلات به آن دامن می­زدند و اوضاع داخلی شهر را در تنگنای امنیتی و اقتصادی قرار می­دادند. این پژوهش به روش کتابخانه­ای با بهره­گیری از آگاهی­های تاریخی و سندپژوهی، اوضاع سیاسی شهر کرمانشاه را در سال­های 1324 تا 1327ق، مقارن رخداد مشروطیت در ایران، بررسی و علل آشوب­ها و درگیری­های داخلی آن را تحلیل و تبیین می­کند. یافتة پژوهش نشان می­دهد که به­سبب همراهی مردم کرمانشاه با جنبش مشروطه­خواهی، پیامدهای حاصل از آن به کشمکش درونی نیروهای متنفذ و فعال شدن رؤسای ایلات و آشفتگی اوضاع سیاسی شهر انجامید و آشوب‌های شهر ناشی از خصومت­های شخصی رجال و درگیری­های میان ایلات بود که ساختار شهری کرمانشاه را تشکیل می­داد.

کلیدواژه‌ها

اسناد انتخابات مجلس شورای ملی کرمانشاهان (در بیست و چهار دوره مجلس شورای ملی) (1390). به­کوشش اردشیر کشاورز و علی ططری. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
اسناد نهضت مشروطیت در کرمانشاهان از آرشیو آیت‌الله حاج محمّدمهدی کرمانشاهی (فیض مهدوی) لیدر ملیون کرمانشاه (1386). به­اهتمام محمّدعلی سلطانی. تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
اوبن، اوژن (1362). سفرنامه و بررسی­های سفیر فرانسه در ایران (ایران امروز 1907-1906، ایران و بین‌النهرین). ترجمة علی­اصغر سعیدی. [تهران]: زوار.
براون، ادوارد (1380). انقلاب مشروطیت ایران. ترجمة مهدی قزوینی. چاپ دوم. تهران: کویر.
بیگلری، هرمز (1374). تاریخ کرمانشاه در عصر قاجار. کرمانشاه: طاق­بستان.
خاطرات و اسناد حسین­قلی خان نظام­السلطنه (1362). به­کوشش معصومه مافی و دیگران. چاپ دوم. تهران: تاریخ ایران.
خاطرات و اسناد ظهیرالدوله (1351). به­کوشش ایرج افشار. تهران: کتاب­های جیبی و فرانکلین.
دولت­آبادی، یحیی (1362). حیات یحیی. چاپ چهارم. تهران: عطار، فردوسی.
رائین، اسماعیل (1378). فراموش­خانه و فراماسونری در ایران. چاپ سوم. تهران: رائین.
رضوانی، محمّداسماعیل (1371). مقدمه بر: سفرنامه ظهیرالدوله همراه مظفرالدین شاه به فرنگستان، [تهران]: مستوفی.
زرگری­نژاد، غلامحسین (1390). رسائل مشروطیت. چاپ دوم. تهران: مؤسسه­ تحقیقات و توسعه­ علوم انسانی.
سلطانی، محمّدعلی (1373). جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان. تهران: سها.
سنجابی، علی­اکبر (1380). ایل سنجابی و مجاهدات ملی ایران: خاطرات علی­اکبرخان سنجابی سردار مقتدر. به­تحریر و تحشیه­ کریم سنجابی. تهران: شیرازه.
صفایی، ابراهیم (1363). رهبران مشروطه. تهران: جاویدان.
ظهیرالدوله، علی­بن محمّدناصر (1385). خاطرات و سفرنامه­ ظهیرالدوله. به­کوشش سیف­الله وحیدنیا. تهران: آبی.
غیرت کرمانشاهی، عبدالکریم (1338). کلیات آثار غیرت. با مقدمه و حواشی و تاریخ کرمانشاه به­قلم محمّدسعید غیرت. [تهران]: چاپخانه­ فردوسی.
فریدالملک همدانی، میرزا محمّدعلی­خان (1354). خاطرات فرید (از1291 تا 1334ه‍.ق.). گردآورنده مسعود فرید(قراگوزلو). تهران: زوار.
کتاب آبی؛ گزارش­های محرمانه­ وزارت امور خارجه­ انگلیس درباره­ انقلاب مشروطه­ ایران (1363). به‌کوشش احمد بشیری. چاپ دوم. تهران: نو.
کتاب نارنجی؛ اسناد محرمانه­ وزارت خارجه­ روسیه تزاری درباره­ وقایع مشروطیت ایران (1366). ترجمة حسین قاسمیان. به­کوشش احمد بشیری. تهران: پرواز.
کسروی، احمد (1379). تاریخ هیجده ساله­ آذربایجان. تهران: مجید و صدای معاصر.
کشاورز، اردشیر (1377). شرح وقایع مشروطیت در غرب کشور (زندگانی سردار یارمحمّد کرمانشاهی گُردکُرد). کرمانشاه: طاق­بستان.
گروته، هوگو (1369). سفرنامه­ گروته. ترجمة مجید جلیلوند. تهران: مرکز.
گودرزی، علیرضا (1381). ایل کلهر در دورة­ مشروطیت. کرمانشاه: کرمانشاه.
معتمدی، فرج­الله­خان (1385). نهضت مشروطیت در کرمانشاه و کنگاور، یادداشت­ها و خاطرات میرزا فرج­الله­خان معتمدی و امان­الله­خان ساری­اصلان امیرتومان. به­کوشش محمّدعلی سلطانی. تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
 مغیث­السلطنه، یوسف (1390). نامه­های یوسف مغیثالسلطنه (1325-1334ق). به­کوشش معصومه مافی. تهران: تاریخ ایران.
ملک­زاده، مهدی (1383). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. تهران: سخن.
ناظم­الاسلام کرمانی، محمّدبن علی (1377). تاریخ بیداری ایرانیان. به­اهتمام علی­اکبر سعیدی سیرجانی. چاپ پنجم. تهران: پیکان.
نقی­پور، علی­اکبر (1369). یارمحمّدخان  کرمانشاهی (سردار مشروطه).[تهران]: مؤلف.