با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 استادیارگروه معارف اسلامی، دانشگاه علوم انتظامی امین

2 دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

چکیده

بقعة شیخ صفی‌الدین از نظر معماری و هنرهای اسلامی دارای اهمیت و ارزش خاصی است. این بقعه از آثار قرن هفتم هجری بوده و به‌تدریج توسعه و گسترش یافته و به وضع فعلی درآمده است. بنای مذکور، ابتدا خانقاه و محل سکونت شیخ و کانون صوفیان و مریدان او بود. اما پس از او، شیخ صدرالدین آن را به صورت بقعه درآورد. این پژوهش در صدد پاسخ‌گویی به این پرسش است که بقعة مذکور از لحاظ هنری و معماری از چه جایگاهی در طول تاریخ برخوردار بوده است؟ نتیجۀ این پژوهش نشان می‌دهد که بقعة شیخ صفی‌الدین اردبیلی از مهم‌ترین و با ارزش‌ترین آثار هنر و معماری اسلامی یادگار دورة صفویه است و با وجود اثر عوامل طبیعی مثل زلزله، سیل و ویرانی‌های ناشی از آن، باز هم از عنصرهای عالی ایران محسوب شده و به‌صورت عینی، تلاش‌های هنرمندان ایرانی و سبک معماری آذری و اسلامی مشهود بازتاب داده است.
مقالة حاضر، با روشی میدانی و توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر متون کتابخانه‌ای، به ارزیابی تاریخ ساخت، تغییر و توسعة بقعه و مجموعه‌هایش و همچنین بررسی اهمیت و ارزش معماری و هنری آن می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن على (1376). مرآة البلدان‏. تصحیح عبدالحسن نوایی و هاشم محدث. تهران: دانشگاه تهران.
اوبن، ژان (1362). ایران امروز. ترجمة علی‌اصغر سعیدی. تهران: زوّار.
اولئاریوس، آدام (1379). سفرنامه. ترجمة حسین کردبچه. تهران: هیرمند.
ویور، مارتین (1356). مسائل ‌حفاظتی 5 بنای تاریخی ایران. ترجمة کرامت‌الله افسر. تهران: سازمان حفاظت آثار باستانی ایران.
به‌آذین، داریوش (1382). اردبیل. تهران: ‌دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
پوپ، آرتور اپهام (1338). هنر ایرانی. ترجمة غلامحسین صدری افشار. تهران: اختران.
پیرنیا، محمدکریم (1380). سبکشناسی معماری ایرانی. تدوین دکتر غلامحسین معماریان. تهران: نشر پژوهنده و معمار.
تاورنیه، ژان پاتیست (1336). سفرنامه. ترجمة ابوتراب نوری. اصفهان: نشر تأیید.
ترابی طباطبایی، سید جمال (1355). آثار باستانی آذربایجان. تهران: انجمن آثار ملی.
جامعی، بیوک (1369). نگاهی به آثار و ابنیة تاریخی اردبیل. تهران: علمی و فرهنگی.
جعفریان، ‏رسول (1379). صفویه در عرصة دین فرهنگ و سیاست. تهران: پژوهشکدة حوزه و دانشگاه‏.
 جوادی، سید مهدی (1377). «زادگاه محقق اردبیلی». کیهان اندیشه. ش 67. ص 121-129.
جمعی ‌از نویسندگان، (1991). دائرةالمعارف بریتانیکا، جلد1. ص110.
خطایى، على‌اکبر (1372). خطاى نامه. چاپ دوم. تهران:  مرکز اسناد فرهنگی آسیا.
خلخالی، سید عبدالرحیم (1305) بقعة شیخ‌صفی، مجله ارمغان. دورة هفتم. شهریور و مهر. ش 6 و 7. ص 396 تا 402
بقعۀ شیخ‌صفی: مجله ارمغان. دورة هفتم. شهریور و مهر. ش 6 و 7. ص 396 - 402.
حسینى قمى‏، قاضى احمد بن شرف‌الدین الحسین (1383). خلاصةالتواریخ‏. تصحیح احسان اشراقى. تهران: دانشگاه تهران.
دلاواله، پیترو (1348). سفرنامه. ترجمة شعاع‌الدین شفا. تهران: علمی و فرهنگی.
دیباج، اسماعیل (1346). آثار باستانی و ابنیه تاریخی آذربایجان. تهران: شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران.
سیوری، راجر (1374). ایران عصرصفوی. ترجمة کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز.
شاردن، ژان‏ (1372). سفرنامه. ترجمة اقبال یغمائى‏. تهران: توس.
شایسته‌فر، مهناز؛ گل‌مغانی‌زاده اصل، ملکه (1381). «تزیینات کتیبه‌ای نمای بیرونی بقعة شیخ صفی‌الدین اردبیلی»: مجلة علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. ش 37، ص 83-103.
شهبازی شیران، حبیب (1372). مجموعة شیخ صفی در اردبیل. اردبیل: انتشارات آرتا.
صفری، بابا (1371). اردبیل در گذرگاه تاریخ. چاپ‌ دوم. اردبیل: دانشگاه‌آزاد سلامی.
عون‌الهى، سیدآغا (1387). تاریخ پانصد ساله تبریز از آغاز دورة مغولان تا پایان دورة صفویان. تهران:  امیرکبیر.
فلسفی، نصرالله (1364). زندگانی شاه عباس اول. تهران: دانشگاه تهران.
 کونل، ارنست (1355). هنر اسلامی. ترجمة هوشنگ طاهری. تهران: طوس.
کیانی، محمدیوسف (1374). تاریخ هنر و معماری ایران در دورة اسلامی. تهران: سمت.
گل‌مغانی‌زاده ‌اصل، ملکه (1384). باستانشناسی تاریخ هنر بقعة شیخ صفی‌الدین اردبیلی. اردبیل: نیک آموز.
مجربی، حسن (1392). تصوف و تشیع در اردبیل از دیدگاه خاورشناسان در دورة صفویه. اردبیل: نشر مکارم.
مشکور، محمدجواد (1349). نظری به تاریخ آذربایجان و آثار باستانی و جمعیتشناسی. تهران: انجمن آثار ملی.
م‍طراق‌چ‍ی، ن‍ص‍وح (1379). ب‍ی‍ان م‍ن‍ازل. ت‍رج‍م‍ة و ت‍ع‍ل‍ی‍ق رح‍ی‍م رئ‍ی‍س‌نی‍ا. ت‍ه‍ران: س‍ازم‍ان م‍ی‍راث ف‍ره‍ن‍گ‍ی ک‍ش‍ور، م‍ع‍اون‍ت م‍ع‍رف‍ی و آم‍وزش.
موسوی اردبیلی، فخرالدین (1378). تاریخ اردبیل و دانشمندان. چاپ دوم. اردبیل: شیخ صفی‌الدین.
موسوی، رئوف (1382). جغرافیای تاریخی استان اردبیل. اردبیل: انتشارات مقدس اردبیلی.
ورجاوند، پرویز (1370). «بقعة ‌شیخ ‌صفی‌الدین ‌اردبیلی». دایرةالمعارف تشیع. جلد3. ص367.
ویلسن، کریستی (بی‌تا). تاریخ صنایع ایران. ترجمة عبدالله فریار. تهران: فرهنگسرا.
همرنگ، ناصر (1371). «اردبیل از دیدگاه جهانگردان». مجلة سبلان. ش 3. ص 53-68.
هیلن برند، روبرت (1383). معماری اسلامی. ترجمة باقر آیت­الله‌زاده شیرازی. چاپ دوم. تهران: روزنه.