نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

• سید محمد سید یزدی ¹
• سید رسول موسوی حاجی ²
• جواد نیستانی ³
• سید مهدی موسوی کوهپر ³
• فاطمه جان احمدی ⁴

¹ دانشجوی دکتری باستان‌شناسی دوران اسلامی، دانشگاه تربیت مدرس

² استاد گروه باستان‌شناسی، دانشگاه مازندران

³ دانشیار گروه باستان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس

⁴ دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

ایالت قومس، پس از رودبار الموت و قهستان، سومین ناحیه­ای بود که پایگاه‌های نزاریان به صورت گسترده در آن ایجاد شد. استراتژی اسماعیلیان برای تسلط بر یک ناحیه، تصرف قلعه­های آن ناحیه و پایگاه قرار دادن آن قلعه‌ها برای تصرف کل ناحیه بود. در راستای این استراتژی، نزاریان، به رهبری حسن صباح، در 489ق با بهره‌گیری از اختلافات داخلی میان سلجوقیان، توانستند دژ گردکوه و چندین قلعة دیگر را در ایالت قومس به دست آورند و به‌تدریج قومس را به قلمرو خود منضم کنند. این پژوهش با گردآوری اطلاعات از منابع تاریخی، با روش تحلیلی استنتاجی و نیز تکیه بر نتایج بررسی میدانی باستان­شناختی قلعه‌های اسماعیلیة قومس، به‌دنبال یافتن پاسخ برای این پرسش است: دلایل اهمیت قومس برای اسماعیلیان و نقش آن در اقتداربخشی به دولت اسماعیلیة نزاری ایران چه بوده است؟ حاصل پژوهش نشان داد که این ایالت از دو جنبه برای نزاریان مهم بوده است: نخست، قرار گرفتن آن در میان دو مرکز استراتژیک آنها یعنی رودبار الموت و قهستان و عملکرد آن به عنوان پل ارتباطی میان این دو ناحیه؛ دو دیگر، گذر شاهراه تجاری و مواصلاتی خراسان از این ناحیه. این ویژگی­ها از طرفی سبب یکپارچگی قلمرو اسماعیلیان ­شد و از طرف دیگر تسلط بر قلعه‌های این ناحیه، به‌ویژه گردکوه، تسلط بر شاهراهِ خراسان و شاخه‌های آن را به دنبال داشت و مجموع این موقعیت­ها به‌وضوح بر قدرت سیاسی و اقتصادی نزاریان افزود

کلیدواژه‌ها

• اسماعیلیه
• قومس
• گردکوه
• رودبار الموت
• قهستان

عنوان مقاله [English]

The Role of Qumes in the Nazari Ismaili State of Iran

نویسندگان [English]

• Seyyed Mohammad Seyyed Yazdi ¹
• Seyyed Rasoul Mousavi Haji ²
• Javad Neyestani ³
• Seyyed Mehdi Mousavi Kouhpar ³
• Fatemeh John Ahmadi ⁴

¹ Ph.D. student of Archeology of Islamic era, Tarbiat Modarres University

² Ph.D, professor of archeology, Mazandaran University

³ Associate Professor, Department of Archeology, Tarbiat Modarres University

⁴ Associate Professor, Department of History, Tarbiat Modarres University

چکیده [English]

After the time of Rudbar-e Alamut and Quhestan, the state of Qumes was the third district in which Nazari bases were extensively built. The Ismailis’ strategy in dominating a region was to capture the castles of that area and use those castles as a base to occupy the entire area. In line with this strategy, Nazaris led by Hasan-e Sabbah in 489 AH through the internal disputes between the Seljuqs, were able to win the castle of Gerdkouh and several other castles in the province of Qumes; they then gradually annexed the Qumes to their territory. Through collection of data from historical sources, utilization of an inferential analytical method, and reliance on the results of archaeological explorations of Ismaili’s castles of Qumes, this article presents the search for answers to the following questions: what are the reasons for the importance of Qumes to the Ismailis, and what is the role of Qumes in legitimizing the Nazari Ismailis’ presence in Iran? The results of this study indicated that Qumes was important for the Nazaris in two key ways: first, its location between the two strategic centers, Rudbar-e Alamut and Quhestan; and its functioning as a bridge between the two regions; secondly, the location of the Khorasan commercial highway leading out from this region. On one hand, these features were responsible for greater integration of the Ismailis’ realm, and on the other hand, the domination of the castles of this area, especially Gerdkouh, led to dominance of the Khorasan highway and its branches. All of these factors clearly contributed to the Nazaris’ political and economic power.

کلیدواژه‌ها [English]

• Ismaili
• Qumes
• GerdKouh
• Rudbar-e Alamut
• Quhestan