با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

2 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه تهران

چکیده

در سال 1306ش. در منطقه طرهان لرستان، شورشی برضد قوای رضاشاه به وقوع پیوست و سرتیپ شاه­بختی فرمانده لشکر غرب، به محاصرة بومیان آنجا درآمد. این رویداد که آخرین شورش ایلی لرستان بر ضد قوای دولتی بود، به رهبری علی‌محمد ‌خان غضنفری (امیراعظم) فرزند نظرعلی­خان، رخ داد. تلاش برای تأسیس دولت مطلقه، رفتار خشونت­آمیز فرماندهان ارتش در اجرای برنامه­های خلع سلاح و اسکان اجباری و بی­توجهی به خلقیات عشایر لرستان، در بین ایلات مختلف آنجا موجی از ترس و تنفر نسبت به ارتش و دولت ایجاد کرد و به وقوع شورش­هایی از جمله در منطقه طرهان منجر شد که بررسی آن، مسئلة مقالة پیش­رو است. هدف این مقاله، واکاوی زمینه­ها و بسترهای بروز این شورش و تبعات آن بوده و درصدد پاسخ به این پرسش است که علل بروز، ماهیت و سرنوشت شورش طرهان چه بوده؟ نتایج پژوهش نشان می­دهد برخورد تند فرماندهان ارتش با عشایر، ترس بومیان از ورود قوای دولتی، تلاش برای حفظ قدرت محلی و اختلاف خانوادگی بین حکام آنجا علل اصلی وقوع این شورش بوده و در نهایت، برتری عده و عُدّه قوای نظامی و اختلافات داخلی بین عشایر، منجر به شکست شورش، تسلیم امیراعظم و تصرف منطقه به دست ارتش شد.

کلیدواژه‌ها

ادموندز، جان­سیسل (1362). یادداشت­های سفر لرستان. ترجمه سکندر امان­اللهی بهاروند. چاپ اول. تهران: بابک.
امیراحمدی، احمد (1373). خاطرات نخستین سپهبد ایران. به­کوشش غلامحسین زرگری­نژاد. چاپ اول. تهران: مطالعات و پژوهش­های فرهنگی.
ارجمند، محمد (1385). شش سال در دربار پهلوی، به کوشش عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: پیکان.
ایوانف، م. س (1356). تاریخ نوین ایران. ترجمه هوشنگ تیزابی. چاپ اول. تهران: انتشارات حزب توده.
بشیریه، حسین (1385). جامعه‌شناسی سیاسی. چاپ اول. تهران: نشر نی.
بهار، محمدتقی (1357). تاریخ مختصر احزاب سیاسی در ایران. ج 1، چاپ اول. تهران: امیرکبیر.
بیات، کاوه (1376). عملیات لرستان: اسناد سرتیپ محمد شاه بختی. چاپ اول. تهران: شیرازه.
پهلوی، رضاشاه (1345). یادداشت­های روزانه، به کوشش علی بصری. چاپ اول. تهران: مطبوعات شاه.
جان­پولاد، سیداحمد (1385). خاطرات یک افسر ایرانی. چاپ اول. تهران: شیرازه.
جمالی، مجید (1373). حماسه لرستان. چاپ اول. تهران: قلم.
خدابخشی، حاجی­رضا (1384). تاریخ سیاسی لرستان، ج1. چاپ اول. خرم‌آباد: افلاک.
خواجه ‌نوری، ابراهیم (1357). بازیگران عصر طلایی. چاپ اول. تهران: جاویدان.
درخشانی، علی­اکبر (1386). خاطرات. به­کوشش حبیب لاجوردی. چاپ اول. تهران: صفحه سفید.
دولت­آبادی، یحیی (1362). حیات یحیی. ج4. چاپ چهارم. تهران: عطار.
رحمانیان، داریوش (1391). ایران بین دو کودتا. چاپ اول. تهران: سمت.
رزم­آرا، علی (1320). جغرافیای نظامی لرستان. چاپ اول، بی­جا: بی­نا.
رزم­آرا، علی (1382). خاطرات و اسناد. به کوشش کامبیز رزم­آرا و کاوه بیات. چاپ اول. تهران: شیرازه.
روستایی، محسن (1377). «سردار اکرم نظرعلی­خان طرهانی»، لرستان­پژوهی، سال1. ش 3 و 4. پائیز و زمستان. ص 113-167.
روستایی، محسن (1384). «نقد و نظری روایی بر پیشینه و چگونگی تشکیل قشون اسلامیه در لرستان»، گنجینه اسناد، شماره 57. بهار. ص 20-5.
ساکی، علی محمد (1343). جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان. مقدمه منوچهر ستوده. چاپ اول. خرم­آباد: کتابفروشی محمدی.
ستوده، یدالله (1388). شورش لرستان. چاپ اول. خرم‌آباد: شاپورخواست.
طبری، احسان (1356). جامعه ایران در دورة رضاشاه. چاپ اول. تهران: خلق.
غضنفری، اسفندیار (1393). تاریخ غضنفری، ج2، چاپ اول. خرم­آباد: شاپورخواست.
غضنفری­­امرایی، عباس (1377). «کوهدشت و سران غضنفری»، لرستان­پژوهی. سال 1. شماره 1و2. بهار و تابستان، ص 135-140.
کاظمی، ایرج (1376). مشاهیر لر. چاپ اول. خرم­آباد: افلاک.
کرونین، استفانی (1377). ارتش و حکومت پهلوی. ترجمه غلامرضا علی­بابایی. چاپ اول. تهران: خجسته.
کرونین، استفانی (شهریور 1389). «جدال رضاشاه و ایلات»، ترجمه کاظم فیروزمند، ماهنامه مهرنامه، سال 2. شماره 7. ص 34-14.
کشاورز، اردشیر (1378). نقدی بر کتاب جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل ایلات و طوایف کرمانشاهان. چاپ اول. کرمانشاه: طاق بستان.
گرامی، محمدعلی (1355). تاریخ اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و نظامی دوران رضاشاه کبیر. چاپ اول. بی­جا: بی­نا.
مستوفی، عبدالله (1371). شرح زندگانی من. ج3. چاپ اول. تهران: زوار.
مکی، حسین (1362). تاریخ بیست ساله ایران: مقدمات تغییر سلطنت، ج2، چاپ چهارم. تهران: ناشر.
میرهاشمی، تقی (1375). طایفه میر در گذر تاریخ. جاپ اول. قم: انتشارات دارالنشر اسلام.
میلسپو، آرتور (2535). مأموریت آمریکائیها در ایران. چاپ اول. ترجمه حسین ابوترابیان. تهران: پیام.
نفیسی، سعید (1345). تاریخ معاصر ایران: از کودتای سوم اسفند 1299 تا سوم شهریور 1320. چاپ اول، تهران: اقبال.
نقیب­زاده، احمد (1379). دولت رضاشاه و نظام ایلی. چاپ اول. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
واعظ (شهرستانی)، نفیسه (1388). سیاست عشایری دولت پهلوی اول. چاپ اول. تهران: نشر تاریخ ایران.
والی‌زاده­معجزی، محمدرضا (1382). تاریخ لرستان روزگار پهلوی. مصحح حسین والی­زاده معجزى و محمد والی­زاده معجزى. چاپ اول. تهران: حروفیه.
ویلسن، آرنولد (1363). سفرنامه: تاریخ سیاسی و اقتصادی جنوب غرب ایران. ترجمه حسینعلی سعادت­نوری. چاپ اول، تهران: وحید.
یغمایی، اقبال (1355). کارنامه رضاشاه کبیر، چاپ اول، تهران: اداره کل نگارش و وزارت فرهنگ.
یکرنگیان، میرحسین (1336). گلگون کفنان. چاپ اول. تهران: علمی.
 
 اسنـاد و روزنامه­:
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران - ساکما (1309ق). گزارش ایالت لرستان- اخبار منطقه طرهان به وزارت داخله. شماره سند 372/296، 48 برگ.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (1304ش). لغو مالیات احشام. شماره سند 9955/240. 8 برگ.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (1301ش). آمارنامه قشون دولتی، سند 7279/295. 145 برگ.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (1307). گزارش تحویل سلاح عشایر به قشوم، شماره سند 11371/293. 15 برگ.
روزنامه حبل­المتین، سال سی‌ و ششم، ش23. 25 اردیبهشت 1307.