با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

بغداد، دارالخلافة عباسیان که شماری از فرقه‌ها و نحله‌ها را در خود جای داده بود، در سدة چهارم هجری که آل‌بویه بر آن سلطه یافت، صحنه نزاع و کشمکش میان شیعیان و سنیان گردید. این مجادلات، از عرصه‌ها و مراکز فرهنگی آغاز و به‌ تدریج، به صحنه‌های اجتماعی کشیده شد و آرامش مدنی را بر هم زد. درست است که بیشتر فرقه‌های اسلامی در طول تاریخ با یکدیگر اختلاف نظر داشته‌اند؛ اما در این مقطع تاریخی، اختلاف‌ها و منازعات شیعه و سنی نمود عملی بیشتری یافت و کمتر سالی بدون درگیری آنها سپری می‌شد. این پژوهش با تکیه‌ بر روش کیفی و رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، می‌کوشد تا با شناسایی زمینه‌ها و عواملی که در تکوین، تشدید و کاهش منازعات میان شیعیان و سنیان در این مقطع زمانی ایفای نقش می‌نمودند، به تبیین آنها بپردازد

کلیدواژه‌ها

ابن ابی‌یعلی، محمد ابوالحسن (بی‌تا). اعتقادالامام البجل ابن حنبل. تحقیق محمدحامدالفتی. بیروت: دارالمعرفه.
ابن‌اثیر، عزالدین‌علی (1350). کامل. ترجمه عباس خلیلی. جلد 14 (جلد 15 و 16: 1351). تهران: شرکت سهامی چاپ و انتشارات کتب ایران.
ابن‌جوزی، یوسف‌بن‌قزغلی (1418).تذکره‌الخواص. قم: منشورات شریف الرضی.
ابن‌جوزی، محمدبن‌علی (1358). المنتظم. جلد7 (جلد 8: 1359). حیدرآباد دکن: دائرةالمعارف العثمانیه.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن ‌محمد (1364). العبر. جلد2. ترجمه عبدالمحمدآیتی. تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
اصطخری، ابواسحق‌ابراهیم (1340). مسالک‌وممالک. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ابنکثیر، ابوالفداء (1977). البدایهوالنهایه. جزءالحادیعشر. بیروت: مکتب‌المعارف.
بارانی، محمدرضا و محمدعلی چلونگر (1388). «هم‌گرایی و واگرایی در اندیشه سیاسی امامیه و حنابله در بغداد دوره آل‌بویه» در ادیان و عرفان: شیعه‌شناسی. سال هفتم. شماره 26. صص 183-232.
بلاذری، احمدبن‌یحیی (1364). فتوح‌البلدان. ترجمه آذرتاش آذرنوش. تهران: سروش.
بیرونی، ابوریحان (1352). آثارالباقیه. ترجمه اکبر دانا سرشت. تهران: ابنسینا.
ترکمنی‌آذر، پروین (1384). دیلمیان در گستره تاریخ ایران. تهران: سمت.
تنوخی، قاضی ابوعلی (1391). نشوار المحاضره و اخبار المذاکره. بیروت: دارصادر.
جیهانی، ابوالقاسم‌بن‌احمد (1368). اشکالالعالم. ترجمه علی‌ کاتب. تهران: بهنشر.
خطیب بغدادی، ابوبکر احمدبن‌علی (1391). تاریخ بغداد. بیروت: دارالکتب‌العربی.
ذهبی، شمس‌الدین محمد (1414). تاریخ الاسلام. تحقیق عمر عبدالسلام تدمری. الطبعه الثانیه. بیروت: دارالکتاب العربی.
سیدمرتضی، علیبن حسین (1405). رسائلالمرتضی. قم: سیدالشهداء.
شهرستانی، محمدبن‌عبدالکریم (1404). الملل‌والنحل. جلد 2. بیروت: دارالمعرفه.
شوشتری، قاضی‌نورالله (1354). مجالس‌المومنین. جلد2. تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
صابی، ابی‌الحسن‌الهلال‌بن محسن (1958). الوزراء. تحقیق عبدالشاراحمدفراج. دارالاحیاالکتب‌العربیه.
قزوینی، زکریابن‌محمد (1373). آثارالبلاد. ترجمه جهانگیر قائم‌مقامی. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.
قمی، حسن‌بن‌محمد‌حسن (1361). تاریخ قم. ترجمه حسن بن علی قمی. تصحیح جلال‌الدین تهرانی. تهران: توس.
کرمر، جوئل (1375). احیای فرهنگی در عهد آل‌بویه. ترجمه محمد سعید حنایی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مجمل‌التواریخ‌و‌القصص (1318). تصحیح ملک‌الشعرا بهار. به کوشش محمد رمضانی. تهران: کلاله خاور.
محمود، محمداحمدعلی (1406). الحنابلهفیالبغداد. بیروت: مکتبالاسلامی.
مسکویه، ابوعلی (1376). تجارب‌الامم. ترجمه علی‌نقی منزوی. جلد 6. تهران: انتشارات توس.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1361). احسن‌التقاسیم. ترجمه علی‌نقی منزوی. جلد2. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
موسوی، حسن (1381). زندگی سیاسی و فرهنگی شیعیان بغداد. قم: موسسه بوستان کتاب.
همدانی، محمد ‌بن‌عبدالملک (1961). تکمله تاریخ طبری. الجزء الاول. بیروت: المطبعه الکاثولیکیه.
یاقوت‌ حموی، شهاب‌الدین (1965) معجم‌البلدان. تهران: اسدی.
یحیایی، علی (1377). روابط علمای شیعه و دولت آل‌بویه (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت مدرس تهران.
یعقوبی، احمدبن ابی‌یعقوب (1347). البلدان. ترجمه محمدابراهیم آیتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.