نوع مقاله : pajoheshi
نویسنده
استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
چکیده
فارس هم به سبب پیشینه آن وهم به عنوان خاستگاه ساسانیان مهم‌ترین بخش از سرزمین ایران بود که سده‌ها پس از فروپاشی پادشاهی ساسانی رهبری جامعه زردشتیان ایران را در دست داشت. شواهد تاریخی و اسناد و مدارک درون جامعة زردشتی نشان می‌دهند که تا اوایل سده پنجم هجری، کانون‌های زردشتی فارس از رونق و شکوه لازم برخوردار بودند و حکومت اسلامی نیز وجود آنها را به رسمیت شناخته بود. اما ناگهان از سدة پنجم هجری به بعد حضور تاریخی‌شان در فارس کم‌رنگ می‌شود، به گونه‌ای که تا روزگار ما هیچ گزارش و سند موثقی، چه درون و چه بیرون از جامعة زردشتیان، مبنی بر حضور مؤثرشان در سرزمین یادشده وجود ندارد.
آنچه در این گفتار بررسی شده است، بیان وضعیت زردشتیان فارس تا آغاز سده پنجم هجری و پژوهش در چگونگی رویارویی‌شان با دین اسلام است. همچنین، تلاش شده تا پاسخی منطقی برای سرانجام کار کانون‌های زردشتی سرزمین یادشده فراهم گردد، پاسخی که بنابر دلایل مختلف، دامنه‌های شیرکوه در یزد را گزینه محتمل برای مهاجرت تشکیلات زردشتی منطقة فارس پیشنهاد می‌کند.
کلیدواژه‌ها
آموزگار، ژاله (1386). زبان، فرهنگ، اسطوره. تهران: معین.
ابن‌اثیر (1383). تاریخ کامل. ج12. ترجمة حمیدرضا آژیر. تهران: اساطیر.
ابن‌اثیر (1966م). الکامل فی التاریخ. ج8. چاپ کارل یوهانس. بیروت: دارصادر.
ابن‌بطوطه (1361). سفرنامه ابن‌بطوطه. ترجمة محمدعلی موحد. تهران: علمی و فرهنگی.
ابن‌بلخی (1343). فارسنامه. به‌کوشش علینقی بهروزی. شیراز: اتحادیه مطبوعات فارس.
ابن‌حوقل (1345). صورة‌الارض. ترجمة جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ابن‌خرداذبه (1889م). المسالک و الممالک. چاپ دخویه. لیدن: بریل.
ابن‌فقیه همدانی (1885). مختصر کتاب البلدان. چاپ دخویه. لیدن: بریل.
اصطخری، ابواسحق ابراهیم (1340). مسالک و ممالک. به‌کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
الاصطخری، ابواسحق ابراهیم (1967م). کتاب مسالک و الممالک. چاپ دخویه. لیدن: بریل.
باربارو، جوزافا (1349). سفرنامه‌های ونیزیان در ایران. ترجمة منوچهر امیری. تهران : خوارزمی.
بررسی دست‌نویس م. او 29: داستان گرشاسب. تهمورس و جمشید گلشاه و متن‌های دیگر (1378). آوانویسی و ترجمه از متن پهلوی کتایون مزداپور. تهران: آگاه.
بلاذری، احمد بن یحیی (1367). فتوح البلدان. ترجمة محمد توکل. تهران: نقره.
بهار، مهرداد (1376). پژوهشی در اساطیر ایران. به‌کوشش کتایون مزداپور. تهران: آگه
تفضلی، احمد (1376). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به‌کوشش ژاله آموزگار. تهران: سخن.
جعفری، جعفر بن محمد (1338). تاریخ یزد. به‌کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
جکسن، ویلیام (1352). سفرنامه؛ ایران در گذشته و حال. ترجمة منوچهر امیری و فریدون بدره‌ای. تهران: خوارزمی.
جلالی نائینی، محمدرضا (1384). ثنویان در عهد باستان. تهران: طهوری.
جنید شیرازی (1328). شدالازار فی حط الاوزار عن زوار المزار. تصحیح علامه محمد قزوینی و عباس اقبال. تهران: چاپخانة مجلس.
جیهانی (1368). اشکال العالم. ترجمة عبدالسلام کاتب. با مقدمه و تعلیقات فیروز منصوری. تهران: شرکت به نشر.
حدود العالم من المشرق الی المغرب (1342). با مقدمه و حواشی و تعلیقات مینورسکی. ترجمة میرحسین شاه. کابل: دانشگاه کابل.
حمدالله مستوفی (1336). نزهة‌القلوب. به‌کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: طهوری.
حمزه اصفهانی (1346). تاریخ پیامبران و شاهان. ترجمة جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ.
حمزه اصفهانی (1967م). التنبیه علی حدوث التصحیف. تحقیق شیخ محمد حسن آل‌یاسین. بغداد: النهضه.
دادستان دینیک (2535). ویراستة تهمورس دین‌شاه جی انکلساریا. به‌کوشش ماهیار نوابی و محمود طاووسی. شیراز: مؤسسة آسیایی دانشگاه پهلوی شیراز.
دالوند، حمیدرضا (1392). "میراث فرقة آذر کیوان". رنج و گنج ارج‌نامة دکتر زهره زرشناس. به‌کوشش ویدا نداف، فرزانه گشتاسب و محمد شکری فومشی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
دریایی، تورج (1383). سقوط ساسانیان. ترجمة منصوره اتحادیه و فرحناز امیرخانی حسینک‌لو. تهران: نشر تاریخ.
رضایی باغ‌بیدی، حسن روایت آذرفرنبغ فرخزادان.
روایت آذرفرنبغ فرخزادان (1384). ترجمة حسن رضایی باغ‌بیدی. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
زرکوب شیرازی، ابوالعباس (1350). شیرازنامه. به‌کوشش اسماعیل واعظ جوادی. تهران: بنیاد فرهنگ.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1379). جستجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر.
زند بهمن یسن (1370)، گزارش محمدتقی راشدمحصل، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1335). الملل و النحل. ترجمة افضل‌الدین صدر ترکه اصفهانی. تصحیح محمدرضا جلالی نائینی. تهران: چاپخانة تابان.
کاتب، احمد بن حسین (1375). تاریخ جدید یزد. به‌کوشش ایرج افشار. تهران: امیر کبیر.
گدار، آندره و دیگران (1365). آثار ایران. ترجمة ابوالحسن سروقدم. مشهد: آستان قدس.
گزیده‌های زادسپرم (1366). ترجمة محمدتقی راشدمحصل. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ماتیگان گجستگ ابالیش (1375). برگردان ابراهیم میرزای ناظر. تهران: هیرمند.
محمدی ملایری، محمد (1375). تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی. ج4. تهران: یزدان.
محمود عثمان (1943م). فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه. تصحیح فریتز مایر. استامبول: مطبعة معارف.
مخلصی، محمدعلی (1383). «بررسی و پژوهشی در دو کتیبة عضدالدوله در تخت جمشید». اثر. ش36 و 37، ص92-102.
مسعودی، ابی‌الحسن علی بن الحسین (1344)، مروج الذهب و معادن الجواهر. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مسعودی، ابی‌الحسن علی بن الحسین (1349). التنبیه و الاشراف. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1361). احسن التقاسیم فی معرفة‌الاقالیم. ترجمة علینقی منزوی. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
ناصرخسرو (1335). سفرنامه. به‌کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: زوار.
نصراله‌زاده، سیروس (1385). کتیبه‌های پهلوی کازرون. تهران: کازرونیه.
هفت کشور یا صورالاقالیم (1353). تصحیح منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
Dādestān ī Dēnīg (1998). ed. Mahmoud Jaafari dehaghi. Paris.
Kargar, Dariush (2009). Ardāy – VirāfNāma. Iranian coneptions of the other world. Uppsala.
Nāmakīhā ī Mānūshchīhar (1912). ed. B.N. Dhabhar. Bombay.
Rahman, M. M. (1967). Catalogue of Persian printed books in library of the Asiatic Socity. Calcutta.
Rivāyat-i Hēmīt-i Ašawahištan (1980). ed. Nezhat Safa-Isfehani. Harvard: Harvard University.
Schwarz, Paul (1969). Iran im mittelalternach den arabischen geographen. Hildesheim: Olms.
The Zoroastrian centers of Fars and theirs destination at the beginning of the fifth century AD.
)