با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسندگان

1 دانشیار، دانشگاه اصفهان

2 دانشجوی دکتری، دانشگاه اصفهان

3 دانشجوی دکتری پژوهشگاه امام خمینی

چکیده

کوتاه زمانی پس از تشکیل مجلس شورای ملی، مشکلات متعددی در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی و اقتصادی به وقوع پیوست. این مشکلات، ناامنی را در حوزه‌های مختلف به همراه داشت که از آن جمله می‌توان به ناآرامی‌ها و شورش‌های محلی در نقاط مختلف کشور اشاره کرد. به سبب خلاء قدرت و تحت تأثیر عوامل دیگر، ناامنی در مسیرهای ارتباطی شهرهای مختلف و اطراف آنها شکل گرفت که اصفهان نیز از این امر مستثنی نبود. دزدی‌ها و غارتگری اشرار در مسیرهای مواصلاتی و حومه شهر، این ناحیه را به یکی از مناطق ناامن مرکزی تبدیل کرد. رضاخان جوزدانی یکی از این اشرار بود که فعالیت‌ها و شورش وی از سال 1329 تا  1337ق / 1911-1919م ادامه داشت. اینکه چه عواملی باعث شرارت رضاخان جوزدانی شد؟ عملکرد او چگونه باعث ناامنی پیرامون اصفهان شد و اینکه چرا می‌توان او را یاغی و بر فعالیت‌های او عنوان شورش نهاد؟ سؤال‌های اصلی این پژوهش است.
این پژوهش ضمن پاسخگویی به سؤالات فوق، به بررسی و تحلیل شورش و یاغیگری رضاخان جوزدانی در منطقه اصفهان می‌پردازد. به نظر می‌رسد «عواملی چون قحطی، شیوع بیماری‌های واگیردار، نبود حاکمی قدرتمند و دخالت‌های بیگانگان در ایران» باعث رشد دزدی، غارتگری و یاغیگری‌ها شد که رضاخان جوزدانی یکی از محصولات آن بود.

کلیدواژه‌ها

آبادیان، حسین(1385). ایران از سقوط مشروطه تا کودتای سوم اسفند. تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
آبراهامیان، یرواند(1391). ایران بین دو انقلاب. ترجمه احمد گل محمدی، محمدابراهیم فتاحی. تهران: نی.
آقا بخشی، علی؛ افشاری راد،  مینو(1383). فرهنگ علوم سیاسی. تهران: انتشارات چاپار.
اسناد مؤسسه تاریخ معاصر ایران، شماره سند 1253.
الیوت، فلورنس(بی‌تا). فرهنگ سیاسی. ترجمه مهدی افشار. بی‌جا: انتشارات زرین.
انوری، حسن(1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: انتشارات سخن.
اوبن، اوژن(1362). ایران امروز. ترجمه علی‌اصغر سعیدی. تهران: کتاب‌فروشی زوار.
باستانی پاریزی، محمدابراهیم(1372). شاهنامه آخرش خوش است. تهران: عطائی.
بشیریه، حسین(1374). انقلاب و بسیج سیاسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ دوم.
بهار، محمدتقی (1386). تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران: انقراض قاجاریه. تهران: امیرکبیر.
پورآرین، فؤاد (1385). انقلاب فراموش‌شده. تهران: چاپار. 
جابری انصاری، محمدحسن (بی‌تا). آگهی شهان از کار جهان. بی‌جا: بی‌نا.
جابری انصاری، محمدحسن(1321). تاریخ اصفهان و ری و همه جهان. اصفهان: روزنامه و مجله خرد.
جابری انصاری، محمدحسن(1378). تاریخ اصفهان. تصحیح جمشید مظاهری. اصفهان: مشعل.
جعفری، علی‌اکبر (1391) «بررسی و تحلیل جنبش‌های اجتماعی ایران از پیروزی نهضت مشروطیت تا سقوط قاجاریه 1304-1285ش/ 1925-1906م، مطالعه موردی جنبش شیخ محمد خیابانی»، مجله تاریخ فرهنگ و تمدن ایران و اسلام، شماره اول، صص125-151.
خلیلی، فضل‌الله (1394). مقدمه‌ای بر تاریخ و فرهنگ مردم نجف‌آباد. نجف‌آباد: انتشارات مهر زهرا(س).
دانشورعلوی، نورالله (1377). جنبش وطن‌پرستان اصفهان و بختیاری. تهران: آنزان.
دهخدا (1373). لغت‌نامه دهخدا. تهران: بی‌نا.
دولت‌آبادی، یحیى (1371). حیات یحیى. تهران: عطار.
رجایی، عبدالمهدی (1385) «فضای اجتماعی اصفهان پس از مشروطه از نگاه مقالات روزنامه‌های آن دوران»، مجله فرهنگ اصفهان، شماره 37 و 38، صص 20-31.
رجائی، عبدالمهدی (1386). اصفهان از انقلاب مشروطه تا جنگ جهانی اول. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
روزنامه آفتاب، ش 9، 17 صفر 1330.
روزنامه انجمن مقدس ملی اصفهان، سال اول، ش 28، 3 جمادی‌الثانی 1325.
روزنامه انجمن مقدس ملی اصفهان، سال اول، ش 36، 29 رجب 1325.
روزنامه پروانه، سال اول، ش 3، 28 شوال 1328.
روزنامه زاینده‌رود، سال چهارم، ش 20، 14 ربیع‌الثانی 1332.
روزنامه زاینده‌رود، سال چهارم، شماره 2، 22 ذی‌قعده 1331.
روزنامه زاینده‌رود، سال چهارم، شماره 30، 3 رجب 1332.
روزنامه زاینده‌رود، سال دوم، ش 31، 17 رمضان 1328.
روزنامه زاینده‌رود، سال سوم، ش 3، 2 صفر 1329.
روزنامه مفتش ایران، سال پنجم، شماره 1، 2 ذی‌قعده 1332.
روزنامه مفتش ایران، سال هشتم، شماره 2، 13 رجب 1336.
سادات، سید محمود(1390) «سیر حوادث طغیان نایبی مبتنی بر اسناد ملی»، فصلنامه اسناد بهارستان، سال اول، شماره 1، صص 108- 137.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما): تلگراف رضا جوزانی از اصفهان: برخورداری از عفو عمومی و گرفتن تأمین از اعتضادالسلطنه و تقاضای مقابله با صارم الدوله،  1336 ق، شناسه 892/210 ، 2 برگ.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما): تلگراف‌هایی از اوضاع اصفهان به وزارت داخله و هیأت دولت: ناامنی راه‌ها، تحصن تجار، خروج قشون روس و ورود پلیس جنوب،  1336 ق، شناسه  788/210 ، 5 برگ.
شفیعی نیک‌آبادی، علی (1372). گرکویه (جرقویه). بی‌جا: گلبن.
صابری، حسین (1379). تیران از گذشته‌های دور تا امروز. اصفهان: یکتا.
عکاشه، اسکندرخان (1365). تاریخ ایل بختیاری (فرید مرادی، مصحح)، بی‌جا: فرهنگسرا.
عمید، حسن (1377). فرهنگ عمید. تهران: انتشارات امیرکبیر. چاپ دوازدهم.
عین‏السلطنه، قهرمان میرزا سالور(1374). روزنامه خاطرات عین‏السلطنه.  تصحیح مسعود سالور، ایرج افشار. تهران: اساطیر.
غنی، سیروس(1377). ایران: برآمدن رضاخان برافتادن قاجار و نقش انگلیسی‌ها. ترجمه حسن کامشاد. تهران: نیلوفر.
فوران، جان (1391). مقاومت شکننده. ترجمه احمد تدین. تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
قادری، خدایار (1379). جعفرقلی چرمهینی. بی‌جا: گلبن.
کتاب آبی (1366). به کوشش احمد بشیری، (ج 7). تهران: نشر نو.
کدی، نیکی آر (1381)، ایران دوران قاجار و برآمدن رضاخان. ترجمه مهدی حقیقت خواه. تهران: ققنوس.
کسروی، احمد(1383). تاریخ هجده‌ساله آذربایجان. تهران: امیرکبیر.
معین، محمد(1371). فرهنگ فارسی تهران: انتشارات امیرکبیر. چاپ هشتم.
نفیسی، مهدی (1386). از طبابت تا تجارت. تهران: نشر تاریخ ایران.
نوایی، عبدالحسین؛ بقایی، محمد (1379). نایبیان کاشان (بر اساس اسناد). تهران: انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.
نورمحمدی، محمدجواد(1387). مجتهد نجف‌آبادی. اصفهان: انصار الامام المنتظر (عج).
نیکزاد امیرحسینی، کریم (1354). شناخت سرزمین بختیاری. اصفهان: نشاط.
هابس باوم، اریک(1390). یاغیان (عطاالله نوریان، ترجمه). تهران: نشر قطره.
والیزاده معجزی، محمدرضا(1380). تاریخ لرستان روزگار قاجار. بی‌جا: حروفیه.
یزدانی، علی (1382). دیباچه دیار نون. اصفهان:گویا.
مصاحبه با نوروزعلی محمدی، مصاحبه‌کننده مینا معینی، تاریخ مصاحبه 24/11/ 1394، ساعت 9:30 صبح.
مصاحبه با غلامرضا محمدی، مصاحبه‌کننده مینا معینی، تاریخ مصاحبه 26/11/ 1394، ساعت 8:30 صبح.
مصاحبه با رمضان جعفری، مصاحبه‌کننده مینا معینی، تاریخ مصاحبه 10/10/ 1394، ساعت 10 صبح.
مصاحبه با رمضان جعفری، مصاحبه‌کننده مینا معینی، تاریخ مصاحبه 10/10/ 1394، ساعت 10 صبح.
مصاحبه با مرتضی‌قلی عباسی، مصاحبه‌کننده مینا معینی، تاریخ مصاحبه 10/10/ 1394، ساعت 11:30 صبح.
مصاحبه با نصرالله عباسی ،  مصاحبه‌کننده مینا معینی، تاریخ مصاحبه 10/10/ 1394، ساعت 11:30 صبح.
مصاحبه با محمود معینی، مصاحبه‌کننده مینا معینی،     تاریخ مصاحبه 20/11/ 1394، ساعت 11:30 صبح.
مصاحبه با ابوالقاسم پورقیصر، مصاحبه‌کننده مینا معینی، تاریخ مصاحبه 28/9/1394، ساعت 8 شب.
 منابع الکترونیکی:
محمدی جوزدانی، عبدالله (1392). «آغاز کار جعفرقلی و رضاخان جوزدانی». joozdan. Blogfa.com، بازیابی20 اسفند 1394.
بی‌نا، «افسانه سه تفنگدار (رضاخان جوزدانی، جعفرقلی چرمهینی و علینقی‌چی)» (1394). joozdan.com،  بازیابی 20 اسفند 1394.