نوع مقاله : pajoheshi
نویسنده
استادیار تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
ولایت نیشابور از دیرباز یکی از مناطق خوش‌آب‌وهوا و سرسبز شرق ایران بوده و منابع چشمگیر آب آن و خاک مستعدش برای کشت و برز، این ناحیه را به یکی از نواحی مهم کشاورزی در خراسان بدل ساخته بود. کشاورزی در ولایت نیشابور در سده‌های 3ـ6ق یکی از پررونق‌ترین ادوار خویش را تجربه کرد؛ اگرچه در این مدت در اثر عوامل مختلف گاه با فراز و فرود روبه‌رو بوده است.مقاله حاضر با توصیف کشتورزی در ولایت نیشابور و موضوعات مختلف پیرامون آن در این دوره و با استفاده از روش توصیفی تحلیلی میکوشد از تطور کشاورزی در این ولایت و عوامل موثر بر آن سخن گوید. نتیجه این بررسی نشان میدهد کشاورزی در این ولایت در سده 3ق دوران اوج خود را طی میکرد و با زوال تدریجی آن در سده های بعد در اثر عوامل گوناگون به نازل ترین سطح خود در سدهخ 6 ق رسید.
کلیدواژه‌ها
ابن‌حوقل، ابوالقاسم محمد (1938-1939م). صورة الارض. لیدن: بریل.
ابن‌رسته، ابوعلی احمد (1892م) الأعلاق النفیسه. تصحیح دخویه. لیدن: بریل.
ابن‌فندق، ابوالحسن علی (1361). تاریخ بیهق. تصحیح احمد بهمنیار. [بی‌جا]: کتابفروشی فروغی.
ابن‌کثیر، ابوالفداء اسماعیل (1408ق). البدایة و النهایة. تحقیق: علی شیری. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ابن‌ناصرالدین، شمس‌الدین (1993م). توضیح المشتبه. تحقیق: محمدنعیم العرقسوسی. بیروت: مؤسسة الرساله.
اسفزاری، معین‌الدین زمچی (1338). روضات الجنات فی اوصاف مدینة هرات. تصحیح سید محمدکاظم امام. تهران: دانشگاه تهران.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (1927م). مسالک الممالک. تصحیح دخویه. لیدن: بریل.
افشین، یدالله (1373). رودخانه‌های ایران. [بی‌جا]: وزارت نیرو.
افضل‌الملک، غلامحسین [بی‌تا]. سفرنامة خراسان و کرمان. تصحیح قدرت‌الله روشنی. تهران: توس.
انوری (1372). دیوان. به کوشش محمدتقی مدرس رضوی. [بی‌جا]: علمی و فرهنگی.
باخرزی، علی بن حسن (1414ق). دمیة القصر و عصرة أهل العصر. تحقیق محمد التونجی. بیروت: دارالجیل.
بارتولد، ویلهلم (1377). جغرافیای تاریخی ایران. ترجمة همایون صنعتی‌زاده. تهران: بنیاد موقوفات افشار.
باسورث، کلیفورد ادموند (1381). «تاریخ سیاسی و دودمانی ایران (390ـ614ق/1000ـ1217م)». تاریخ ایران کمبریج. جلد پنجم. گردآوری: جی. آ. بویل. ترجمة حسن انوشه. تهران: امیرکبیر.
باسورث، کلیفورد ادموند (1385). تاریخ غزنویان. ترجمة حسن انوشه. تهران: امیرکبیر.
باسورث، کلیفورد ادموند (1379). «دورة اول غزنوی» تاریخ ایران کمبریج. جلد چهارم. گردآوری: ریچارد فرای. ترجمة حسن انوشه. تهران: امیرکبیر.
بغدادی، صفی‌الدین (1412ق). مراصد الإطّلاع علی اسماء الأمکنة و البقاع. بیروت: دارالجیل.
بیهقی، ابوالفضل محمد (1350). تاریخ. تصحیح علی‌اکبر فیاض. مشهد: دانشگاه فردوسی.
ثعالبی، ابومنصور عبدالملک (1368). تاریخ ثعالبی (مشهور به غرر أخبار ملوک الفرس و سیرهم). ترجمة محمد فضائلی. [بی‌جا]: نشر نقره.
ثعالبی، ابومنصور عبدالملک (1377). ثمار القلوب فی المضاف و المنسوب. ترجمة رضا انزابی‌نژاد. مشهد: دانشگاه فردوسی.
ثعالبی، ابومنصور عبدالملک [بی‌تا]. لطائف المعارف. تحقیق: ابراهیم ابیاری و حسن کامل صیرفی. [بی‌جا]: دار إحیاء الکتب العربیة..
ثعالبی، ابومنصور عبدالملک (1375). یتیمة الدهر فی محاسن أهل العصر. تحقیق محمد محییالدین عبدالحمید. قاهره: [بینا].
ثنائی، حمیدرضا (1391). «رویارویی اعیان خراسان و ماوراءالنهر با سیاست‌های مالی سامانیان و غزنویان با تأکید بر سیاست‌های مالی ایشان در نیشابور». تاریخ و فرهنگ. ش 88 . بهار و تابستان.
حاکم نیشابوری، ابوعبدالله (1375). تاریخ نیشابور. ترجمه و اضافات محمد بن حسین خلیفه نیشابوری. تقدیم، تصحیح و تعلیق محمدرضا شفیعی کدکنی. [بی‌جا]: نشر آگه.
حدود العالم من المشرق الی المغرب. تقدیم: بارتولد. تعلیق: مینورسکی. ترجمة مقدمه و تعلیقات: میرحسین شاه. تصحیح مریم میراحمدی و غلام‌رضا ورهرام. تهران: دانشگاه الزهراء. 1372.
دهخدا، علی‌اکبر (1325-1352). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
سایکس، سرپرسی (1363). تاریخ ایران. ترجمة محمدتقی فخر داعی گیلانی. تهران: دنیای کتاب.
سمعانی، ابوسعد (1419ق). الأنساب. تعلیق: عبدالله عمر البارودی. بیروت: دارالفکر.
صفی، فخرالدین علی کاشفی (1336). لطائف الطوائف. به کوشش احمد گلچین‌معانی. تهران: اقبال.
طاهری، علی (1380). درآمدی بر جغرافیا و تاریخ نیشابور. نیشابور: شادیاخ.
عتبی، ابونصر (1345). تاریخ یمینی. ترجمة جرفادقانی. به کوشش جعفر شعار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
فارسی، عبدالغافر (1362). المنتخب من السیاق. به کوشش محمدکاظم محمودی. قم: جامعة مدرسان حوزه.
فرای، ریچارد (1375). عصر زرین فرهنگ ایران. ترجمة مسعود رجب‌نیا. تهران: سروش.
فروزانی، سیدابوالقاسم (1387). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورة سامانیان. تهران: سمت.
کریستن‌سن، آرتور (1385). ایران در زمان ساسانیان. ترجمة رشید یاسمی. تهران: صدای معاصر.
کلاویخو (1337). سفرنامه. ترجمة مسعود رجب‌نیا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی (1363). تاریخ گردیزی. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.
لمبتون، آن. ک. س (1339). مالک و زارع در ایران، ترجمة منوچهر امیری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
متز، آدام (1388). تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ترجمة علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر.
مستوفی، حمدالله (1915م). نزهةالقلوب. تصحیح لسترنج. لیدن: بریل. لندن: لوزاک و شرکاء.
معلوف، لویس (1998م). المنجد. بیروت: دارالمشرق.
مقدسی، ابوعبدالله محمد (1906م). أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم. تصحیح دخویه. لیدن: بریل.
ملویل، چارلز (1348). «زلزله‌ها در تاریخ نیشابور». ترجمة ترکان‌دخت ثقةالاسلامی و باقر شیرازی. اثر. ش7-9.
مولوی، عبدالحمید (2535). آثار باستانی خراسان. [بی‌جا]: انجمن آثار ملی.
ناجی، محمدرضا (1386). فرهنگ و تمدن اسلامی در قلمرو سامانیان. تهران: امیر کبیر.
نرشخی، ابوبکر (1351). تاریخ بخارا، ترجمة ابونصر قباوی. تلخیص محمد بن زفر. تصحیح مدرس
رضوی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
نظام‌الملک توسی، ابوعلی حسن (1364). سیرالملوک (سیاست‌نامه). [بی‌جا]: علمی و فرهنگی.
ولایتی، سعدالله (1379). «مهم‌ترین عوامل مؤثر بر تغییرات کیفی آبخان دشت نیشابور». تحقیقات جغرافیایی. سال 15. ش 58ـ59 . پاییز و زمستان.
همایی، جلال (1318). غزالی‌‌نامه. تهران: کتابخانة تهران.
یاقوت‌حموی، ابوعبدالله (1414ق). معجم البلدان. تصحیح احسان عباس. بیروت: دارالغرب الاسلامی.
یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب (1422ق). البلدان. بیروت: دارالکتب العلمیه.
7 مرداد 1391- shamkannews.blogfa.com,
)