نوع مقاله : pajoheshi
نویسنده
کارشناس ارشد رشته باستان شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان
چکیده
مطالعۀ تاریخ ایران در دوران بعد از اسکندر، دورانی که تحت عنوان « هلنیسم» یاد می‌شود، فاقد منابع دست اول مکتوب است، از این رو برای بازسازی تاریخ حکومت‌های محلی این دوره، به‌خصوص فارس، از منابع قابل دسترس محلی استفاده می‌شود؛ بدون شک مفیدترین و قابل استنادترین منابع محلی این دوره سکه‌های ضرب شده از سوی شاهان محلی فارس است که نشان می‌دهد ایالت فارس برای مدتی از استقلال داخلی برخوردار و والیان آن از حکام محلی منطقه بودند.این پژوهش محدوده زمانی220 تا 140ق.م را، با نگرشی بر سکه‌های گروه نخست از شاهان فارس معروف به فرترکه (Frataraka)، در برمی‌گیرد. مقاله پیشرو به صورت میدانی و کتابخانهای انجام گرفته و از سکه‌های شاهان فارس در موزه‌های بانک سپه، ایران باستان و تماشاگه پول جمع‌آوری شده و مورد بررسی قرار گرفته است. ناگفته پیدا است این سکه‌ها در برگیرنده نمادهای سیاسی و مذهبی خاصی بوده که ریشه در گذشته والای خود دارد. نمادهای به کار رفته در سکه‌های فرترکه در قالب نوشته‌ها و اشکال مختلفی مانند درفش یا بیرق فرترکه، نیایشگر، کعبه زرتشت و... نمایان می‌شوند. در پس این نمادها و نشانه‌ها، ایدئولوژی حکومت شاهان فارس بر جامعه و اجرای اهداف سیاسی آنها نهان است. هدف از این پژوهش، بررسی این نمادها با روش توصیفی- تحلیلی، از نظر مفاهیم و ارتباط آن با ایدئولوژی شاهان فارس برای رسیدن به اهداف سیاسی و مذهبیشان است.
کلیدواژه‌ها
امام شوشتری، محمدعلی (بی‌تا). تاریخ مقیاسات و نقود در حکومت اسلامی. تهران: چاپخانه دانشسرای عالی.
امامی، رؤیا (1389). «سکه‌های دوره هخامنش». ماهنامة دانشمند. شماره 24. ص 14.
امینی، امین (1387). تاریخ و سکه در پایان امپراتوری ساسانی. یزد: ققنوس.
امیری‌نژاد، امیر (1391). پژوهشی بر سکه‌های فرترکه و الیمایی در دوره اشکانی. دانشگاه سیستان و بلوچستان. دانشکده ادببات. گروه باستان‌شناسی.
اوشیدری، جهانگیر (1371). دانشنامه مزدیسنا. تهران: نشر مرکز.
اومستد، ا. ت (1372). تاریخ شاهنشاهی هخامنشی. ترجمه محمد مقدم. تهران: نشر امیرکبیر.
بختورتاش، نصرت الله.(1384). تاریخ پرچم ایران از باستان تا امروز. تهران: بهجت.
پلوتارک. (1369). حیات مردان نامی. جلد 1. ترجمه رضا مشایخی. تهران: نشر علمی و فرهنگی.
پوپ، آرتور اپهام (1387). معماری ایران. ترجمه کرامت الله افسر. تهران: فرهنگسرا.
پورداود، ابراهیم (1331). پول. تهران: نشر هرمزدنامه.
ـــــــــــــــــ (1345). «زین ابزار». مجله بررسی‌های تاریخی. سال 1. شماره 1-6.
ــــــــــــــــــ (1356). یشت‌ها. تهران: نشر دانشگاه تهران.
چراغزاده، سولماز (1389). سیر تحولی آرامگاه‌های هخامنشی و تأثیر آن بر دورانهای بعد. شیراز: نشر تخت جمشید و قشقایی.
دهقان، اباذر (1390). مطالعه نمادهای مذهبی در معماری تخت جمشید. دانشگاه سیستان و بلوچستان. دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
ذکاء. یحیی (1377). «آیا هخامنشیان زرتشتی بودند؟». مجله بخارا. شماره 3. صص21- 50.
رضایی باغبیدی، حسن (1391). «پیدایی و آغاز ضرب سکه در ایران». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. شماره 178. صص2-9.
هاشم رضی (1382). آیین مغان. آموزه‌ها و مراسم و باورهای بنیادی. تهران: سخن.
روعاف، ام (1374). هنر هخامنشیان در هنرهای ایران. ترجمه پرویز مرزبان. تهران: فرزان روز.
سایکس، سرپرسی (1323). تاریخ ایران. ترجمه سید محمدتقی فخرداعی گیلانی. تهران: چاپخانه رنگین.
سرفراز، علی‌اکبر. آورزمانی، فریدون (1380). سکه‌های ایران. تهران: سمت.
سودآور، ابوالعلا. (1383). فره ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان. میرک.
شهبازی، شاپور (1350). جهانداری داریوش بزرگ. شیراز: دانشگاه پهلوی.
شمس اشراق، عبدالرزاق (1369). نخستین سکه‌های امپراطوری اسلام. اصفهان: دفتر خدمات فرهنگی استاک.
فرای، ریچارد. ن (1344). میراث باستانی ایران. ترجمه مسعود رجب نیا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کامیار، عبدی (1391). «سکه ضرب ایران. سرزمین من». ماهنامه ایرانشناسی. شماره41. صص 48-59.
کخ، هایدماری (1385). از زبان داریوش. ترجمه پرویز رجبی. تهران: کارنگ.
کندی ادی، سموئیل (1381). آیین شهریاری در شرق. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: علمی و فرهنگی.
گزنفون (1339). بازگشت ده هزار یونانی. جفری هاوس هولد. ترجمه منوچهر امیری. تهران: امیرکبیر.
گشتاسبپوریارسی. مهربان (1350). گنجینه‌های نام‌های ایرانی. تهران: سازمان فروهر.
گیمن، دوشن (1375). دین ایران باستان. ترجمه رؤیا منجم. تهران: فکر روز.
لیک، گوندولین (1389). فرهنگ اساطیر شرق باستان. ترجمه رقیه بهزادی. تهران: طهوری.
مجیدزاده، یوسف (1380). تاریخ و تمدن بین‌النهرین. هنر و معماری. تهران: مرکز نشر دانشگاهی
مرتضوی، مهدی (1375). سیر تحول سلاح در دوران تاریخی ایران از ابتدای دوره هخامنشی تا پایان دوره ساسانی، دانشگاه تربیت مدرس. دانشکده علوم انسانی.
ملک‌زاده بیانی. ملکه (1381). تاریخ سکه از قدیمی‌ترین ازمنه تا دوره ساسانیان. تهران: دانشگاه تهران.
میتفورد، میراندابروس (1388). فرهنگ مصور نمادها و نشانه‌ها در جهان. ترجمه ابوالقاسم دادور. زهرا تاران. تهران: کلهر.
هال، جیمز (1380). فرهنگ نگاره‌های نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمه رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.
هرتسفلد، ارنست امیل (1381). ایران در شرق باستان. ترجمه همایون صنعتی‌زاده. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هوار، کلمان (1363). ایران و تمدن ایرانی. ترجمه حسن انوشه. تهران: امیرکبیر.
هینلز، جان راسل (1385). شناخت اساطیر ایران. ترجمه باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
ویسهوفر، ژوزف (1388). تاریخ پارس از اسکندر مقدونی تا مهرداد اشکانی. ترجمه هوشنگ صادقی. تهران: فرزان روز.
ویلکن، اولریش. برزا، یوجین (1376). اسکندر مقدونی. ترجمه حسن افشار. تهران: نشر مرکز.
ویو، ژ (1375). فرهنگ اساطیر مصر. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: فکر روز.
موزه بانک سپه.
موزه تماشاگه پول.
Göbl, R (1983). “Pars Pro Toto? Zur Frage Der Notwendigen Bandbreite Von Untersuchungen Mit Numismatischer Basis”. Litterae Numismaticae Vindobonenses 2. Wien: Osterreichischen Akademie Der Wissenschaften.
Hill, G. F (1922). Catalogue of the Greek Coins of Arabia. Mesopotamia. and Persia. London: British Museum.
ــــــــــــ (1967). "The Coinage of the Ancient Persians". A Survey of Persian Art from Prehistoric Times to the Present. ed. A. U. Pope. vol. I. Tehran. London. New York. Tokyo.
Hoover, O. D (2008). “Appendix 5: Overstruck Seleucid Coins.” in:A. Houghton. C. Lorber and O. Hoover (eds.). Seleucid Coins. A Comprehensive Catalogue Part 2: Seleucus IV through Antiochus XIII. 2vols.. New York and Lancaster. PA.. pp. 209–230.
Koch, H (1988). "Herrscher in der Persis unter Seleukiden und Parthern". WO 19.
Kraay, C. M. Thompson. M. and Markholm. O (1973). An Inventory of Greek Coin Hoards. New York; NY: American Numismatic Society. pp. 256-259.
Mitchiner, M (1978). Oriental Coins. the Ancient and Classical World. London: Hawkins Publications.
Naster, P (1970). "Fire-Altar or Fire-Tower on the Coins of Persis". OlP. 1. 125-129.
Nimchuk, C. L (2002). ‘The “Archers” of Darius: Coinage or Tokens of Royal Esteem? . Ars Orientalis XXXII.
Nylander, C (1983). "The Standard of the Great King - A Problem in the Alexander Mosaic". Op Rom. 14.2. 19-37.
Rezakhani, K (2010). “The ‘Unbekannter König III’ and the Coinage of Hellenistic and Arsacid Persis.” International Journal of Iranian Studies (NIB) 15.
Sarkhosh Curtis, V (2010). “The Frataraka Coins of Persis: Bridging the Gap between Achaemenid and Sasanian Persia.” in: J. Curtis and St. J.Simpson (eds.). World of Achaemenid Persia. London: I. B. Tauris.pp. 379-396.
Scheidel, W (2008). ‘The Divergent Evolution of Coinage in Eastern and Western Eurasia’. in: The Monetary Systems of the Greeks and Romans. ed. W. V. Harris. Oxford. pp. 267-268.
Schippmann, K (1971). Die iranischen Feuerheiligtiimer (Religionsgeschichtliche Versuche und Vorarbeiten. F). Berlin. New York.
Schmitt, H.H (1964). Untersuchungen zur Geschichte Antiochos des Grossen und seiner Zeit. Wiesbaden.
Sellwood, D (1983). “Numismatics. Minor States in Southern Iran,” The Cambridge History of Iran, Volume 3/1, London: Cambridge University, Press.
Shahbazi. A.Sh., (1977), "From Parsa to Taxt-e jamsid", AMI, N.E 10, 197-207 (=Parsa), Shahbazi, A. Sh., "An Achaemenid Symbol, II. Farnah ,(God Given) Fortune' Symbolised", AMI, N.E 13, 119-147, 1980.
Stiehl, R (1959). Chronologie der Fratadiira". EAltheim. Geschichte der Hunnen. Bd. I. Berlin. 1. 375-379. 1969.
Stronach, D (1966). "The Kuh-i Shahrak Fire Altar". ]NES. 25 . 217-217 (=Fire Altar) Stronach. D.. Pasargadae. A Report on the Excavations Conducted by the British Institute of Persian Studies from 196 I to 1963. Oxford. 1978.
vonGall, H (1972). "Persische und medische Stamrne". AMI. N.F. 5. 261-283.
ـــــــــــــــ (1974). "Neue Beobachtungen zu den sog. medischen Felsgrabern". Proceedings of the 2nd Annual Symposium on Archaeological Research in Iran (29th October - rst November. 1973). ed.F. Bagherzadeh. Tehran. 139-154.
Wiesehöfer, J (1994). Die .dunklen Jahrhunderte’ der Persis: Untersuchungenzu Geschichte und Kultur von Fārs in frühhellenistischer Zeit (330–140 v.Chr.). Zetemata 90. Munich.
)