با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن ایرانی تاریخ

نوع مقاله : pajoheshi

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور

چکیده

در جریان جنگ جهانی اول، هیئت اتحاد اسلام جنبش جنگل، برای مقابله با بیگانگان، حفظ استقلال کشور و رعایت اصول مشروطیت و شعائر اسلامی، در گیلان تشکیل شد.
در این زمان، به خاطر ضعف کابینه‌های دولت و اشغال ایران و همچنین ضعف و بدبینی دولتمردان محلی در محال ثلاث (مازندران غربی)، عده‌ای از سران مشروطه سابق چون سالار فاتح، به قصد تضعیف خاندان خلعتبری و کسب قدرت در محال ثلاث، با جنبش اتحاد اسلام جنگل همکاری کردند و فعالیت جنبش جنگل به این منطقه کشیده شد.
این پژوهش در پی پاسخگویی به این مسئله است که محال ثلاث، به مرکزیت تنکابن، چه نقشی در دوره اول جنبش جنگل داشته است؟ به دنبال آن این فرضیه مطرح می‌گردد که محال ثلاث در تشکیل و تضعیف اتحاد اسلام جنبش جنگل تأثیرگذار بوده است.
نتایج پژوهش نشان می‌دهد، با تغییر سیاست انگلیس در ایران و روی کار آمدن کابینه وثوق‌الدوله و حمایتش از مخالفین جنبش جنگل و همچنین تسلیم شدن برخی از سران جنبش اتحاد اسلام جنگل، تاکتیک نامناسب عقب‌نشینی به سمت محال ثلاث، به‌ خصوص تنکابن و عدم شناخت صحیح منطقه، سبب نابودی اتحاد اسلام جنبش جنگل در دوره اول شد.

کلیدواژه‌ها

اعظام قدسی، حسن (1342). خاطرات من. تهران: بی‌نا.
بهار، محمدتقی (1371). تاریخ احزاب سیاسی ایران. تهران: امیرکبیر.
پرسیتس، مویسی آرونوویچ (1379). بلشویک‌ها و نهضت جنگل. ترجمه حمید احمدی. تهران: شیرازه.
پوریانژاد، فرهاد (1391). «در کنار بلشویک‌ها یا برکنار از آنها: بیلان رویدادی از تضاد نظریه و عمل در جمهوری شورایی گیلان». فصلنامه علمی و پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا. س 22. دوره جدید. ش 13. پیاپی 99. ص 1-21.
جنگلی، میرزا اسماعیل (1357). قیام جنگل «یادداشت‌های میرزا اسماعیل جنگلی». خواهرزاده میرزا کوچک‌خان. به کوشش اسماعیل رائین. تهران: جاویدان.  
خواجه نوری (معز السلطان)، رضا (1391). خاطرات،‌ تصرف تنکابن به دست مجاهدان مازندران. ویراستار منوچهرخواجه نوری. تهران: نامک.
دنسترویل (1309). یادداشت‌های ژنرال دنسترویل. ترجمه میرزا حسین‌خان انصاری. تهران: روزنامه یومیه کوشش.
دیلمی، پژمان (1389). «عوام گرایان رشت: پان اسلامیزم و نقش دولت مرکزی». ایران در جنگ جهانی اول. آوردگاه ابردولت‌ها. تورج اتابکی (ویراستار). ترجمه حسن افشار. تهران: نشر ماهی.
رودگر کیادارا، ایرج (1381). محال ثلاث در جنبش مشروطیت. چاپ اول. تهران: کیانا.
سالور، قهرمان‌میرزا (عین‌السلطنه) (1378). روزنامه خاطرات عین‌السلطنه. به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار. تهران: اساطیر.
سپهسالار تنکابنی، محمدولی‌خان (1362). یادداشت‌های سپهسالار تنکابنی. گردآورنده امیرعبدالصمد خلعتبری. اهتمام محمود تفضلی. چاپ اول. تهران: نوین.
سلطانیان،‌ ابوطالب (1392). «بررسی روند تغییر ایدئولوژی سیاسی جنبشی جنگل و پیامدهای آن». فصلنامه پژوهش‌های علوم تاریخی دانشگاه تهران. دوره 5. ش 2. پاییز 92: ص 93-112.
شاکری، خسرو (1386). میلاد زخم. جنبش جنگل و جمهوری شوروی سوسیالیستی در ایران. ترجمه شهریار خواجیان. تهران: اختران.
صبوری دیلمی، محمدحسن (1385). نگاهی از درون به انقلاب مسلحانه جنگل. تهران: مظاهری.
فخرایی، ابراهیم (1368). سردار جنگل. چاپ دوازدهم. تهران: جاویدان.
کاظم‌بیگی، محمدعلی (1391). «انقلاب و رقابت در سواحل جنوبی دریای مازندران، جنبش اتحاد اسلام گیلان و اتحاد ملی طبرستان». فصلنامه تحقیقات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. س 2. ش 2. پاییز و زمستان 91. ص 77-133.
کسمایی، حاج احمد (1993م). یادداشت‌های حاج احمد کسمایی. به کوشش پوران‌دخت کسمایی. چاپ کامپوس. اهایو (امریکا).
کمره‌ای، سید محمد (1384). روزنامه خاطرات سید محمدکمره‌ای. کوشش محمدجواد مرادی‌نیا.  تهران: اساطیر.
کوچک‌پور، صادق (1369). نهضت جنگل و اوضاع فرهنگی، اجتماعی گیلان و قزوین (خاطرات). کوشش محمدتقی میرابوالقاسمی. چاپ اول. رشت: گیلکان.
کولارژ، یان (1384). بیگانه‌ای در کنار کوچک‌خان. ترجمه رضا میرچی. تهران: فرزان‌روز.
کوهستانی‌نژاد، مسعود (1380). «خورشید بر فراز جنگل». گنجینه اسناد. س 11. ش 43. تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
گیلک، محمدعلی (1371). (خاطرات) تاریخ انقلاب جنگل. چاپ اول. رشت: گیلکان.
میرابوالقاسمی، محمدتقی (1378). دکتر حشمت و اندیشه اتحاد اسلام در جنبش جنگل. چاپ اول. تهران: ندا.
مدنی، میراحمد (1377). خاطرات مدنی. جنبش جنگل و میرزا کوچک‌خان. کوشش محمدنقی میرابوالقاسمی. چاپ اول. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
یقیکان، گریگور (1363). شوروی و جنبش جنگل. کوشش برزویه دهگان. چاپ اول. تهران: نوین.
یوسفی‌نیا، علی‌اصغر (1370). تاریخ تنکابن «محال ثلاث». تهران: قطره.
Arkun,Aram (1997), Armenians and The Jangalis. Iranian studies. volume 30. number1-2. pp.25-52.
Afary, Janet (1995). The contentious historiography of the Gilan republic in Iran: Acritical. exploration, Iranian studies, volume 28, number 1-2,pp.3-24.
Dailami, Pezhman (1992). The Bolshevik revolution and the Genesis of communism in Iran. 1917-1920. central Asia survey. vol. II. no. 3 .pp. 51-82.
Dunsterville, l.c (1921). From Baghdad to the Caspian in 1918. The Gographical journal, vol. 57. no. 3. march. pp.153-164.
Ghods, Mahmud Reza.(1989). Iran in the twentieth century. A political History. Boulder. Lynne Reinner.
Sabahi, Houshang (1990). British policy in Persia 1918-1925. London. Frankcass.
Kia, mehrdad (1996). Pan-Islamism in late nineteenthcentury Iran. middle Eastern studies. vol. 32. no1. pp.30-52.
Kapur, Harish (1965). Soviet Russia and Asia 1917-1927. Astudy of soriet policy towards turkey. Iran and Afghanistan. Geneve: institute universitaire de hautes etudes internationals.
Kulski,Wladyslaw (1959). peaceful co- existence. An analysis of soviet foreign policy. Chicago Henry regnery company.
Ybert-Chabrier (Edith) (1983). Gilan 1917-1920. The Jengelist movement according to the memoirs of Ihsan AllKHan. central Asian survey. volume 2. issue 3. pp. 37-61.
 روزنامه‌ها
روزنامه جنگل. س 1. ش 28. 15 جمادی‌الآخر 1336.
روزنامه جنگل. س 1. ش13. 24 ذی‌الحجه 1335.
روزنامه جنگل. س 1. ش 27. 7 جمادی‌الثانی 1336.
روزنامه جنگل. س 1. ش 20. 1336.